Wzrok pod kontrolą - przewodnik po najczęstszych wadach i ich korekcji

Wady wzroku to powszechne określenie zaburzeń widzenia spowodowanych nieprawidłowościami w refrakcji oka. To jedno z najpowszechniejszych schorzeń na świecie, które dotyka ludzi w każdym wieku, od dzieci po osoby starsze. Ich rozwój jest związany z czynnikami genetycznymi oraz środowiskowymi. Niektóre choroby oczu pojawiają się w miarę starzenia się organizmu. Choć najczęstsze wady wzroku można stosunkowo łatwo skorygować, konieczne są regularne wizyty u specjalisty, ponieważ zaniedbanie może prowadzić do komplikacji.


Czym jest wada wzroku?

Wada wzroku to stan, w którym oko nie jest w stanie prawidłowo ogniskować obrazu na plamce żółtej, centralnej części siatkówki, co skutkuje niewyraźnym widzeniem. Wady i choroby wzroku wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania mechanizmu refrakcji oka. Refrakcja, czyli załamanie światła, jest procesem w oku, który umożliwia uzyskanie ostrego obrazu. Gdy refrakcja jest zaburzona, obraz staje się rozmazany i nieostry. Najczęstsze wady refrakcji to krótkowzroczność, dalekowzroczność oraz astygmatyzm. Inną formą wady refrakcji jest starczowzroczność (prezbiopia), która wynika z naturalnego starzenia się oka.

Skąd pochodzą wzroku?

Powstawanie wad wzroku jest związane z kilkoma czynnikami, na które zazwyczaj mamy niewielki wpływ. Przede wszystkim chodzi o predyspozycje genetyczne, ponieważ skłonność do wad wzroku jest dziedziczna. Również proces starzenia, na który nie mamy wpływu, prowadzi do pogorszenia akomodacji wzroku, co jest znane jako prezbiopia (starczowzroczność). Czasami rozwój wad wzroku może być spowodowany niektórymi chorobami, takimi jak cukrzyca. Czynniki środowiskowe, takie jak narażenie na drażniące substancje lub praca w specyficznych warunkach (np. przed monitorem), również mogą przyczyniać się do problemów ze wzrokiem. Dlatego warto dbać o narząd wzroku, aby zminimalizować ryzyko rozwoju chorób oczu.

Sposoby diagnozowania wad wzroku

Aby potwierdzić wadę wzroku, konieczna jest wizyta u specjalisty i przeprowadzenie odpowiednich badań. Objawy takie jak bóle głowy i oczu, niewyraźne widzenie, czy trudności z widzeniem na bliskie lub dalekie odległości mogą sugerować problemy ze wzrokiem. W przypadku wystąpienia takich symptomów warto skonsultować się z okulistą.

Jednym z podstawowych badań przeprowadzanych przez okulistę jest badanie ostrości wzroku, które polega na odczytywaniu liter z tablicy Snellena. Jest to tradycyjna metoda oceny widzenia, a jeśli wyniki są nieprawidłowe, konieczna może być dalsza diagnostyka.

Do określenia wady wzroku u pacjenta stosuje się następujące badania:

- Skiaskopia - to obiektywne badanie refrakcji oka, które można wykonać w sposób statyczny lub dynamiczny, badając każde oko oddzielnie. Prawidłowy wynik powinien wynosić od +0,25 D do +0,75 D, a odchylenia od tego zakresu mogą sugerować zaburzenia akomodacji, zez ukryty, a także wady wzroku takie jak krótkowzroczność, nadwzroczność czy astygmatyzm.

- Autorefraktometria - to komputerowe badanie, które ocenia wadę wzroku, umożliwiając określenie stopnia zaawansowania krótkowzroczności, nadwzroczności i astygmatyzmu, a także dobranie odpowiednich soczewek kontaktowych lub okularów.

W przypadku problemów ze wzrokiem istotne jest również wykluczenie takich schorzeń jak jaskra czy zwyrodnienie plamki żółtej. Lekarz może w tym celu użyć lampy szczelinowej lub przeprowadzić badanie dna oka.

Rodzaje wad wzroku

Wady wzroku, zwane także wadami refrakcji, to schorzenia, które dotykają znacznej części populacji, niezależnie od wieku, płci czy przynależności do grupy społecznej lub etnicznej.
Najczęściej spotykane wady wzroku to:

1. Krótkowzroczność - to wada wzroku, w której obraz powstaje przed siatkówką, co powoduje, że obiekty w oddali są niewyraźne, podczas gdy te znajdujące się blisko są dobrze widoczne. Jest to jedna z najczęściej spotykanych wad wzroku – jej rozpowszechnienie jest tak duże, że bywa nazywana epidemią. W ostatnich dziesięcioleciach odnotowano znaczny wzrost liczby młodych osób z tą wadą. Krótkowzroczność rozwija się w wyniku działania czynników genetycznych, które mogą być dodatkowo wzmacniane przez czynniki środowiskowe. W przypadku wysokiej krótkowzroczności, geny mogą wpływać na pojawienie się wady już w pierwszych latach życia lub zaraz po urodzeniu. W przypadku łagodniejszej krótkowzroczności, większą rolę w rozwoju wady odgrywają czynniki środowiskowe, takie jak stres, długotrwałe czytanie z bliska czy niewłaściwa korekcja wzroku. Problemy z widzeniem związane z krótkowzrocznością wymagają korekcji nie tylko dla poprawy komfortu życia, ale także z powodu ryzyka powikłań. Nieleczona krótkowzroczność może prowadzić do takich komplikacji jak odwarstwienie siatkówki, jaskra, zaćma, ślepota jednooczna, zmętnienie rogówki, makulopatia czy AMD (zwyrodnienie plamki żółtej).

Główne metody leczenia i profilaktyki krótkowzroczności obejmują:

- Ortokorekcję – noszenie w nocy specjalnych soczewek kontaktowych, które zmieniają kształt powierzchni rogówki (proces ten jest odwracalny). Dzięki temu można zredukować wadę wzroku i uzyskać dobre widzenie przez kilka godzin po ich zdjęciu. Metoda ta jest skuteczna zarówno u dzieci, jak i dorosłych, w przypadku krótkowzroczności w zakresie od -1,00 do -6,50 D oraz astygmatyzmu do -1,50 D.

- Korekcja wady wzroku - polega na całkowitym skorygowaniu krótkowzroczności za pomocą okularów lub soczewek kontaktowych. Niedostateczna korekcja może prowadzić do niekorzystnych efektów, takich jak rozwój zeza.

- Leczenie farmakologiczne - obejmuje stosowanie leków, które spowalniają postęp wady wzroku, takich jak atropina czy 7-metyloksantyna.

- Dieta - zaleca się unikanie produktów wysoko przetworzonych oraz spożywanie żywności bogatej w błonnik, związki bioaktywne, polifenole, witaminy, minerały i antyoksydanty.

- Ćwiczenia ortoptyczne - pomagają w rozluźnieniu mięśni gałkowych i mogą być szczególnie przydatne w przypadku schorzeń towarzyszących krótkowzroczności, takich jak zez ukryty.

- Higiena pracy wzrokowej - polega na dbaniu o odpowiednie przerwy podczas pracy z bliska, na przykład podczas czytania czy korzystania z urządzeń elektronicznych. Zaleca się robienie 30-sekundowych przerw co 30 minut oraz utrzymywanie odległości około 30 cm od tekstu lub ekranu.

- Odpowiednie nasłonecznienie - jest istotne dla zdrowia wzroku. Codzienne przebywanie na świeżym powietrzu przez 2-3 godziny, przy naturalnym świetle dziennym, wspomaga metabolizm oraz podziały komórek naczyniówki i siatkówki.

- W leczeniu krótkowzroczności mogą być również wykorzystane różne metody laserowej korekcji wzroku lub zabiegi chirurgiczne. Alternatywną metodą, która wciąż jest w fazie badań, jest terapia komórkami macierzystymi.

2. Dalekowzroczność, znana również jako nadwzroczność - to wada wzroku, w której obraz powstaje za siatkówką. Osoby z tą wadą dobrze widzą z daleka, ale obiekty bliskie są niewyraźne. W niektórych przypadkach mogą być rozmazane zarówno obiekty bliskie, jak i dalekie. Ponieważ układ wzroku potrzebuje czasu na rozwój, nadwzroczność jest powszechnym zjawiskiem u dzieci, które z czasem zwykle się wyrównuje, choć u niektórych osób może przyjąć formę przewlekłą. Główną przyczyną dalekowzroczności jest dziedziczenie skłonności do tej wady wzroku. Rozwój lub pogłębienie nadwzroczności mogą być również związane z niektórymi chorobami, takimi jak cukrzyca czy odklejenie siatkówki. Specjalnym przypadkiem nadwzroczności jest nadwzroczność starcza, która pojawia się u osób po 70. roku życia, gdy zmienia się zdolność soczewki do załamywania światła.

Metoda korekcji nadwzroczności zależy od indywidualnego przypadku. Na przykład, u małych dzieci nie zawsze jest konieczna korekcja tej wady, o ile nie występują dodatkowe problemy z układem wzrokowym, takie jak zez. Jeśli korekcja jest wskazana, stosuje się okulary lub soczewki kontaktowe z oznaczeniem plusa. W przypadku nadwzroczności istnieją również opcje leczenia chirurgicznego, takie jak operacje refrakcyjne, pod warunkiem, że są one zalecane i nie ma przeciwwskazań. Alternatywą są wszczepienie soczewki fakijnej lub refrakcyjna wymiana soczewki.

3. Astygmatyzm - polega na zniekształceniu rogówki oka, również należy do wad refrakcji. To zniekształcenie prowadzi do niewyraźnego widzenia. Astygmatyzm może przybierać różne formy i często współistnieje z krótkowzrocznością lub nadwzrocznością. Choć astygmatyzm uznaje się za dziedziczny, jego rozwój może być także związany z pracą na bliskie odległości i w niedostatecznym oświetleniu. Astygmatyzm może wywoływać różne uciążliwe objawy, takie jak bóle głowy, ból oczu, a także ich swędzenie, pieczenie czy łzawienie. Osoby z astygmatyzmem mogą doświadczać rozmycia obrazu widzianego z bliska, szybkiego zmęczenia podczas czytania, mrużenia oczu, mylenia liter, trudności w koncentracji oraz napięcia gałek ocznych. 
 
Aby skorygować astygmatyzm, osoby z tą wadą stosują soczewki okularowe lub kontaktowe o cylindrycznym kształcie. Niezbędne jest regularne monitorowanie wady oraz systematyczne wizyty u lekarza. Dostępne metody leczenia astygmatyzmu obejmują również możliwość przeprowadzenia zabiegu laserowego.

4. Starczowzroczność (prezbiopia) - to naturalny proces starzenia się narządu wzroku, który zazwyczaj zaczyna się około 40-50. roku życia, niezależnie od wcześniejszych wad wzroku. Polega ona na stopniowej utracie zdolności oka do akomodacji, co jest związane z wiekiem. Pierwszym objawem jest konieczność trzymania czytanego tekstu coraz dalej od oczu. Osoby zmagające się z tą wadą mogą zauważać osłabienie ostrości widzenia i szybkie zmęczenie oczu. Najpóźniej objawia się u osób krótkowzrocznych, które noszą okulary z soczewkami o wartościach ujemnych. Starczowzroczność można korygować za pomocą odpowiednich soczewek lub poprzez wykonanie zabiegu laserowego.

Wady wzroku u różnych grup wiekowych

U większości dzieci występuje niewielka, fizjologiczna nadwzroczność, która, o ile nie wpływa na prawidłowe widzenie obuoczne, nie wymaga korekcji optycznej. Ta forma nadwzroczności zazwyczaj znika do około 8-9 roku życia w wyniku procesu emmetropizacji oraz wzrostu gałki ocznej, który jest typowy dla tego etapu rozwoju.

Według najnowszych badań, ponad połowa dorosłych Europejczyków cierpi na istotne wady refrakcji, takie jak krótkowzroczność powyżej 0,75 dioptrii, nadwzroczność powyżej 1,00 dioptrii czy astygmatyzm powyżej 1,00 dioptrii. Wśród tych wad najczęściej występuje krótkowzroczność, szczególnie wśród młodszych dorosłych. Prezbiopia, która jest funkcjonalną wadą wzroku, dotyka niemal wszystkich osób po 40. roku życia.