Polisomnografia - klucz do diagnostyki zaburzeń snu

Sen odgrywa niezwykle istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, wpływając na zdrowie fizyczne, psychiczne i ogólną jakość życia. Niestety, coraz więcej osób zmaga się z problemami ze snem, takimi jak bezsenność, bezdech senny czy zaburzenia rytmu dobowego. Aby skutecznie zdiagnozować przyczynę takich dolegliwości, niezbędne jest przeprowadzenie specjalistycznych badań. Jednym z najważniejszych i najbardziej kompleksowych narzędzi w diagnostyce zaburzeń snu jest polisomnografia. Dzięki polisomnografii lekarze mogą nie tylko rozpoznać konkretne zaburzenia snu, ale również ocenić ich nasilenie i dobrać odpowiednie metody leczenia.

Czym jest polisomnografia i na czym polega?

Polisomnografia to dokładne i zaawansowane badanie służące do rozpoznawania bezdechu sennego – poważnego zaburzenia oddechowego występującego w trakcie snu. W trakcie badania monitorowane są parametry oddechowe, takie jak ruchy klatki piersiowej i brzucha, co pozwala na identyfikację epizodów bezdechu. Takie incydenty mogą powtarzać się wielokrotnie w ciągu jednej nocy, prowadząc do znacznego obniżenia jakości snu oraz zaburzenia naturalnych procesów regeneracyjnych organizmu.

Bezdech senny wiąże się z podwyższonym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym nadciśnienia tętniczego. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie tego schorzenia, co umożliwia szybkie wdrożenie leczenia i poprawę komfortu życia pacjenta. Polisomnografia jest nieocenionym narzędziem diagnostycznym, które pozwala precyzyjnie określić charakter i nasilenie zaburzeń snu oraz zaplanować odpowiednie postępowanie terapeutyczne.

Termin „polisomnografia” wywodzi się z języka łacińskiego – słowo somnos oznacza sen. Badanie polisomnograficzne, czyli szczegółowa analiza snu pacjenta, przeprowadzane jest w warunkach szpitalnych lub w specjalistycznych laboratoriach snu, gdzie pacjent przebywa zazwyczaj na jednodniowej hospitalizacji.

W ramach polisomnografii wykonuje się jednoczesny zapis wielu parametrów fizjologicznych, takich jak:

• elektroencefalogram (EEG) – zapis aktywności mózgu,
• elektrokardiogram (EKG) – monitoring pracy serca,
• elektrookulogram (EOG) – rejestracja ruchów gałek ocznych,
• elektromiogram (EMG) – ocena napięcia mięśniowego,
• ruchy klatki piersiowej i brzucha,
• poziom saturacji krwi,
• pozycja ciała podczas snu.

Podczas badania pacjent śpi podłączony do specjalistycznego sprzętu, który przez całą noc monitoruje kluczowe funkcje organizmu. Na głowie pacjenta umieszczane są elektrody służące do rejestracji EEG, natomiast elektrody monitorujące ruchy gałek ocznych (EOG) przykleja się w okolicach zewnętrznych kącików oczu — lewej i prawej strony. Na mięśniu brody mocowane są elektrody do badania napięcia mięśniowego (EMG). W okolicy ust umieszczany jest czujnik temperatury i przepływu powietrza, a w tym samym miejscu przykleja się mikrofon rejestrujący dźwięki. Elektrody do zapisu pracy serca (EKG) przytwierdzane są do klatki piersiowej.

Na palcu dłoni umieszcza się pulsoksymetr, który mierzy poziom nasycenia krwi tlenem. Czujnik monitorujący ruch kończyn zakłada się zazwyczaj na okolicę kostki. Dodatkowo wokół klatki piersiowej i brzucha zakładane są specjalne pasy, które rejestrują ruchy oddechowe. Pozwala to na precyzyjne określenie faz snu oraz wychwycenie tzw. mikroprzebudzeń, charakterystycznych dla bezdechu sennego. Te krótkie, często niezauważalne dla pacjenta wybudzenia, mogą zaburzać jakość snu. Całość badania odbywa się pod nadzorem — w rogu pokoju zamontowana jest kamera, a w sąsiednim pomieszczeniu znajduje się personel medyczny, który na bieżąco monitoruje przebieg badania. 

Dodatkowo aparatura monitoruje przepływ powietrza przez nos i usta, ruchy oddechowe klatki piersiowej i brzucha, a także obecność i intensywność chrapania. Za pomocą pulsoksymetru oceniane jest wysycenie krwi tlenem, co pozwala wykryć spadki saturacji, będące konsekwencją bezdechów lub spłyceń oddechu. Istotnym elementem jest również rejestracja pozycji ciała podczas snu, gdyż niektóre zaburzenia mogą nasilać się w określonych ułożeniach.

Choć liczba podłączonych czujników może powodować pewien dyskomfort, sprzęt projektowany jest tak, aby minimalnie utrudniać sen. W przypadku potrzeby np. skorzystania z toalety, część aparatury można czasowo odłączyć. Wyniki polisomnografii są następnie analizowane komputerowo i interpretowane przez lekarza, zwykle w ciągu kilku godzin po zakończeniu badania.

Zdrowotne skutki bezdechu sennego

Bezdech senny to nie tylko problem chrapania – to poważne zaburzenie, które może mieć daleko idące konsekwencje dla zdrowia. Jednym z najczęstszych powikłań u osób zmagających się z bezdechem sennym jest nadciśnienie tętnicze. Podwyższone ciśnienie krwi znacznie zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak miażdżyca czy niewydolność serca. Ponadto, osoby cierpiące na bezdech są bardziej narażone na choroby serca, w tym na zawał mięśnia sercowego. Długotrwałe niedotlenienie, będące skutkiem zaburzeń oddychania w czasie snu, prowadzi do uszkodzenia serca i osłabia jego funkcję.

Bezdech senny wpływa nie tylko na zdrowie fizyczne, ale również na ogólne samopoczucie i jakość życia. Ciągłe zmęczenie, bóle głowy po przebudzeniu oraz trudności z regeneracją organizmu są częstymi dolegliwościami pacjentów, które znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Nie można również pominąć faktu, że osoby z bezdechem sennym są bardziej narażone na udar mózgu. Niedotlenienie, któremu towarzyszy uszkodzenie naczyń krwionośnych, wyraźnie zwiększa ryzyko wystąpienia tego groźnego incydentu neurologicznego. Dlatego tak istotne jest wczesne rozpoznanie zaburzenia oraz podjęcie odpowiedniego leczenia, co pozwala ograniczyć ryzyko powikłań i poprawić komfort życia osób dotkniętych bezdechem sennym.

Wskazania do poddania się polisomnografii

Polisomnografia, czyli badanie snu, jest zalecane w przypadku podejrzenia zaburzeń oddychania podczas snu, przede wszystkim obturacyjnego bezdechu sennego. U osób z tym schorzeniem podczas snu dochodzi do nadmiernego rozluźnienia mięśni podniebienia miękkiego, języczka, języka oraz tylnej ściany gardła. W zależności od stopnia zapadania się tych struktur może wystąpić częściowe ograniczenie przepływu powietrza (hipowentylacja, czyli hypopnoë) lub całkowity brak wentylacji (bezdech, czyli apnoë) przez górne drogi oddechowe, mimo że ruchy klatki piersiowej są zachowane.

Badanie jest szczególnie zalecane u osób, u których występują objawy takie jak: chrapanie, zauważalne przerwy w oddychaniu podczas snu czy nadmierna senność w ciągu dnia. Kwalifikację do wykonania polisomnografii przeprowadza lekarz specjalizujący się w diagnostyce zaburzeń snu, najczęściej pulmonolog.

Polisomnografia znajduje również zastosowanie w badaniach przesiewowych wśród kierowców zawodowych i operatorów maszyn, gdzie konieczne jest wykluczenie obturacyjnego bezdechu sennego ze względu na bezpieczeństwo pracy. Ponadto badanie to wykonuje się także w celu monitorowania skuteczności leczenia, zwłaszcza przy zastosowaniu terapii wspomagającej oddychanie za pomocą stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych (CPAP).

Jak przygotować się do badania snu?

Polisomnografia nie wymaga skomplikowanych przygotowań, jednak istnieje kilka zasad, których należy przestrzegać. W dniu badania pacjent nie powinien stosować leków nasennych ani preparatów uspokajających, o ile nie zostało to wcześniej skonsultowane z lekarzem. Osoby przyjmujące leki wpływające na ośrodkowy układ nerwowy, takie jak środki psychotropowe, uspokajające, przeciwdepresyjne lub preparaty zmniejszające napięcie mięśni (np. stosowane w chorobach kręgosłupa lub po urazach) powinny poinformować o tym lekarza przed rozpoczęciem badania.

W dniu wykonywania badania należy zrezygnować z alkoholu, kawy, mocnej herbaty, napojów energetycznych oraz ciężkostrawnych posiłków bezpośrednio przed snem. Zaleca się zabrać ze sobą wygodną odzież nocną, najlepiej koszulę z zapięciem z przodu, co ułatwia podłączenie aparatury. Należy również pamiętać o przyjęciu wszystkich aktualnie stosowanych leków. Najczęściej na badanie snu pacjent zgłasza się do ośrodka w godzinach wieczornych.

Terapia CPAP jako skuteczne wsparcie po badaniu polisomnograficznym

Stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, znane jako terapia CPAP, to jedna z najczęściej stosowanych i najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń snu zdiagnozowanych dzięki polisomnografii. Szczególnie dobrze sprawdza się u osób cierpiących na obturacyjny bezdech senny. Jej podstawowym celem jest zapobieganie zapadaniu się górnych dróg oddechowych w czasie snu, co znacząco poprawia jakość odpoczynku i redukuje objawy choroby.

Pacjent zakłada na noc specjalną maskę, przez którą dostarczane jest powietrze pod stałym, dodatnim ciśnieniem. Dzięki temu drogi oddechowe pozostają drożne, co eliminuje przerwy w oddychaniu i zmniejsza ryzyko wybudzeń w nocy.

Polisomnografia odgrywa kluczową rolę w procesie diagnostycznym — pozwala precyzyjnie zidentyfikować epizody bezdechu i ocenić ich nasilenie, co jest niezbędne do indywidualnego dopasowania parametrów terapii CPAP. Regularne stosowanie tej metody nie tylko poprawia komfort snu, ale również obniża ryzyko powikłań zdrowotnych, takich jak nadciśnienie, choroby serca czy przewlekłe zmęczenie.

Wczesne wykrycie bezdechu sennego i odpowiednio dobrane leczenie za pomocą CPAP mają ogromne znaczenie dla utrzymania dobrej kondycji zdrowotnej i samopoczucia. Terapia ta, dostosowywana na podstawie wyników szczegółowego badania snu, stanowi ważny element współczesnej opieki nad pacjentami z zaburzeniami oddychania w czasie snu, znacząco poprawiając ich codzienne funkcjonowanie.

Inne zaburzenia snu diagnozowane dzięki polisomnografii

Polisomnografia to zaawansowana metoda diagnostyczna, która umożliwia identyfikację nie tylko bezdechu sennego, ale również wielu innych zaburzeń snu. Badanie to pozwala wykryć między innymi zespół niespokojnych nóg, różnego rodzaju parasomnie czy zaburzenia rytmu dobowego, takie jak zespół opóźnionej fazy snu. Dzięki jednoczesnemu monitorowaniu aktywności mózgu (EEG), ruchów gałek ocznych (EOG) oraz napięcia mięśniowego (EMG), możliwe jest uzyskanie kompleksowego obrazu przebiegu snu i wykrycie nieprawidłowości, które mogą go zakłócać.

• Zespół niespokojnych nóg - objawia się przymusem poruszania nogami, co nasila się zwłaszcza wieczorem lub w nocy, utrudniając zasypianie i pogarszając jakość odpoczynku.
• Parasomnie - to grupa zaburzeń, przy których dochodzi do niekontrolowanych zjawisk w trakcie snu, takich jak lunatykowanie, krzyki nocne czy koszmary.
• Problemy z rytmem dobowym snu występują, gdy naturalny zegar biologiczny organizmu nie jest zsynchronizowany z cyklem dnia i nocy, co prowadzi do trudności z zasypianiem lub porannym wstawaniem.

Precyzyjna analiza parametrów snu umożliwia lekarzom postawienie trafnej diagnozy i dobranie odpowiednich metod leczenia. W przypadku zespołu niespokojnych nóg często stosuje się leki regulujące poziom dopaminy w organizmie. Osobom zmagającym się z parasomniami zaleca się zazwyczaj psychoterapię, natomiast zaburzenia rytmu snu można łagodzić poprzez terapię światłem lub suplementację melatoniny. Dzięki dokładnemu rozpoznaniu problemów związanych ze snem możliwe jest indywidualne dopasowanie leczenia, co znacząco poprawia jego skuteczność i podnosi komfort życia pacjenta.