RLS - czym jest Zespół Niespokojnych Nóg?

Zespół niespokojnych nóg (restless legs syndrome – RLS) to dokuczliwa przypadłość, manifestująca się nieodpartą potrzebą ciągłego ruchu kończyn, szczególnie w trakcie snu. Uważa się, że RLS może dotyczyć nawet 8% populacji i jest częstą przyczyną bezsenności. Jak dotąd, dokładne przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg nie zostały dokładnie wyjaśnione, choć wiadomo, że może posiadać on podłoże genetyczne, być związany z niedoborem żelaza lub przyjmowaniem niektórych leków. Statystycznie rzecz biorąc, Zespół Niespokojnych Nóg dotyka 1 na 10 osób, co podkreśla jego istotność w kontekście zdrowia ogólnego. 

Zespół Niespokojnych Nóg (RLS), nazywany również zespołem Wittmaacka-Ekboma, chorobą Willisa-Ekboma lub po prostu chorobą Ekboma, to powszechne schorzenie, dotykające około 15 procent populacji. Jest to zbiór symptomów neurologicznych manifestujących się w formie parestezji. Ryzyko wystąpienia tego zespołu zwiększa się wraz z wiekiem, przy czym warto zaznaczyć, że kobiety częściej zgłaszają tę dolegliwość niż mężczyźni. Zespół Niespokojnych Nóg zazwyczaj manifestuje się u osób dorosłych w przedziale wiekowym od 20 do 30 lat, wywołując nieprzyjemne uczucia w nogach i przymus ich ruchu.

Typowe objawy pojawiają się zazwyczaj w późnych popołudniowych lub wieczornych godzinach, osiągając największą intensywność podczas nocnego odpoczynku, na przykład podczas siedzenia lub leżenia w łóżku. Mogą również występować w sytuacjach, gdy osoba jest nieaktywna przez dłuższy czas, na przykład podczas podróży samolotem czy oglądania filmu. Z biegiem lat objawy stają się bardziej częste i utrzymują się dłużej. Zespół Niespokojnych Nóg może negatywnie wpływać na nastrój, koncentrację, wyniki w pracy i nauce, a także na relacje osobiste. W przypadku braku leczenia może prowadzić do około 20-procentowego spadku wydajności zawodowej, a także zwiększać ryzyko wystąpienia depresji i lęku.Terapia niefarmakologiczna oraz, w razie potrzeby, stosowanie leków, stanowią skuteczne metody leczenia większości przypadków zespołu niespokojnych nóg.

Odczucia związane z zespołem niespokojnych nóg są często trudne do dokładnego opisania, ale można je określić jako uczucie bólu, pulsacji, ciągnięcia lub swędzenia. Zazwyczaj ograniczają się one do nóg, chociaż zdarza się, że występują jedynie po jednej stronie ciała, jednak najczęściej dotyczą obu stron. Intensywność odczuć może różnić się od nieprzyjemnych i irytujących po bolesne. Osoby z RLS często starają się złagodzić dyskomfort poprzez utrzymanie nóg w ruchu, podejmując działania takie jak spacery, poruszanie nogami podczas siedzenia czy intensywne obracanie się w łóżku.

Charakterystyczną cechą tego schorzenia jest nasilenie objawów w nocy, co prowadzi do trudności z zasypianiem i ogólnie utrudnia sen. Objawy zazwyczaj ustępują wczesnym rankiem. Samo ich nasilenie i częstotliwość może różnić się w zależności od dnia. W przypadkach umiarkowanych, objawy pojawiają się raz lub dwa razy w tygodniu, jednak w ciężkich przypadkach występują one znacznie częściej, powodując znaczące zakłócenia w procesie zasypiania oraz utrudnienia w funkcjonowaniu w ciągu dnia.

Zespół niespokojnych nóg często występuje w izolacji, bez współwystępowania innych chorób, co określane jest jako idiopatyczny, obejmujący około 80% przypadków. W przypadkach, gdy dolegliwości te są rezultatem innych schorzeń, mówi się o zespole wtórnym, stanowiącym około 20% przypadków.

Podłożem genetycznym RLS może być obecność określonych wariantów genetycznych. W przypadku wtórnego zespołu, najczęściej jest on związany z następującymi schorzeniami i stanami:

- Niedobór żelaza i magnezu: niewystarczający poziom żelaza w organizmie, prowadzący do niedokrwistości, stanowi jedną z najczęstszych przyczyn wtórnego RLS. Niedobór mikro- i makroelementów może również zwiększać występowanie objawów związanych z zespołem Wittmaacka-Ekboma w trakcie ciąży.

- Cukrzyca

- Choroby nerek

- Polineuropatie o różnym podłożu

- Choroby tarczycy

- Reumatoidalne zapalenie stawów

- Choroba Parkinsona

- Przyjmowanie leków, takich jak mirtazapina, mianseryna, fenytoina, cymetydyna i węglan litu

- Nagłe odstawienie leków nasennych i benzodiazepin

- Nadużywanie alkoholu i nikotyny.

Nie istnieje jednoznaczna metoda potwierdzająca obecność zespołu niespokojnych nóg u pacjenta. Diagnoza opiera się na ocenie lekarza, który, przeprowadząc wywiad, bierze pod uwagę następujące kryteria:

1. Silna i przytłaczająca potrzeba poruszania nogami, często związana z nienormalnymi lub nieprzyjemnymi odczuciami.

2. Chęć poruszania nogami zaczyna się lub nasila podczas odpoczynku lub braku aktywności.

3. Przymus ruszania nogami jest przynajmniej chwilowo rozładowywany przez ruch.

4. Poruszanie kończynami zaczyna się lub nasila wieczorem lub w nocy.

5. Wykluczenie, że powyższe cechy nie są spowodowane innym stanem medycznym lub behawioralnym.

Dodatkowo, w procesie diagnostycznym mogą być pomocne badanie fizykalne, neurologiczne, historia medyczna pacjenta, a także informacje na temat chorób w rodzinie oraz aktualnie przyjmowanych leków. Przeprowadzane są również badania laboratoryjne w celu wykluczenia innych stanów, takich jak niewydolność nerek, niedokrwistość z niedoboru żelaza czy ciąża, które mogą powodować podobne objawy. Badania krwi pozwalają na identyfikację niedoborów żelaza oraz innych zaburzeń.

W niektórych przypadkach przydatna może być także polisomnografia - badanie rejestrujące fale mózgowe, bicie serca, oddech i ruchy nóg przez całą noc, co umożliwia zidentyfikowanie innych przyczyn zaburzeń snu, takich jak bezdech senny, które mogą przyczyniać się do zespołu niespokojnych nóg.

Zapobieganie zespołowi niespokojnych nóg opiera się na zdrowym trybie życia oraz właściwej diecie. Wykonywanie ruchów zaatakowaną kończyną może tymczasowo przynieść ulgę. W przypadku pierwszych objawów choroby, zazwyczaj lekarze nie zalecają natychmiastowego stosowania leków na receptę. Zamiast tego sugerują pacjentom eliminację szkodliwych nawyków i wprowadzenie modyfikacji w trybie życia. W przypadku ostrych epizodów zespołu niespokojnych nóg, leczenie może obejmować preparaty stosowane w terapii choroby Parkinsona. Czasami radzenie sobie z objawami zespołu niespokojnych nóg może wymagać leczenia powiązanych schorzeń, takich jak neuropatia obwodowa czy cukrzyca. W tym samym czasie, przy postawieniu odpowiedniej diagnozy, konieczne jest wykluczenie chorób związanych z niedoborem żelaza, na przykład anemii.

Chociaż leki mogą być pomocne w leczeniu zespołu niespokojnych nóg, nie zawsze przynoszą one skuteczne rezultaty w każdym przypadku. Dlatego czasami konieczne jest wypróbowanie kilku różnych leków. Ważne jest jednak zrozumienie, że regularne przyjmowanie leków może w czasie utracić swoją skuteczność lub nawet pogorszyć stan pacjenta, co może wymagać konieczności zmiany medykamentów.

Jak funkcjonować z RLS w codziennym życiu?

Ważne jest utrzymanie właściwej higieny snu poprzez zachowanie stałych godzin zasypiania i budzenia się, co pomaga uregulować naturalny rytm dobowy i korzystnie wpływa na problemy z zasypianiem. Dodatkowo, warto włączyć regularną aktywność fizyczną do codziennego życia. Zaleca się zrezygnowanie z spożycia kofeiny, alkoholu i nikotyny, a także ograniczenie lub odstawienie leków nasennych, chyba że jest to zalecane przez lekarza, zastępując je ewentualnie preparatami ziołowymi. Próba technik relaksacyjnych oraz jogi może również przynieść korzyści w utrzymaniu zdrowego snu. W przypadku występowania parestezji kończyn dolnych, zaleca się zastosowanie masażu lub stosowanie okładów. Skuteczna walka z zespołem niespokojnych nóg w warunkach domowych obejmuje także dostosowanie diety. Warto wprowadzić produkty bogate w żelazo i witaminy z grupy B, takie jak drób, chude mięso oraz owoce morza. 

Zespół niespokojnych nóg zazwyczaj towarzyszy nam przez całe życie, dlatego istotne jest przestrzeganie kilku zasad, które mogą ułatwić codzienne funkcjonowanie z tym schorzeniem.

1. Poinformowanie bliskich o stanie zdrowia. Dzielenie się informacją o zespole niespokojnych nóg z rodziną, przyjaciółmi czy współpracownikami może przyczynić się do lepszego zrozumienia naszych reakcji i zachowań.

2. Nie stawianie oporu przed potrzebą ruchu. Przeciwdziałanie naturalnej chęci poruszania się może skutkować nasileniem objawów zespołu niespokojnych nóg.

3. Prowadzenie dziennika snu. Dokładne notowanie, które leki i metody są pomocne lub utrudniają walkę z zespołem niespokojnych nóg może być wartościowe dla zarządzania  schorzeniem.

4. Regularne rozciąganie i masaż mięśni. Korzystne jest wprowadzanie ćwiczeń rozciągających oraz delikatnych masaży na początku i końcu dnia, co może przynieść ulgę.

Nie istnieje skuteczne lekarstwo na zespół niespokojnych nóg, co sprawia, że osoba dotknięta tym schorzeniem musi radzić sobie z objawami przez całe życie. Warto jednak zaznaczyć, że obecnie istnieją metody kontroli choroby, pozwalające na minimalizację objawów i wydłużanie okresów spokojnego snu.

Warto jednak pamiętać, że objawy zespołu niespokojnych nóg mogą się nasilać wraz z wiekiem, zwłaszcza u osób, które jednocześnie borykają się z innymi schorzeniami. Ponadto, u niektórych osób może wystąpić okresowa poprawa, czyli remisja, kiedy objawy maleją lub ustępują na kilka dni, tygodni, miesięcy lub lat. Niestety, w dłuższej perspektywie objawy zespołu niespokojnych nóg mogą powrócić.