IBS – Zespół jelita nadwrażliwego: diagnostyka, patofizjologia i nowoczesne podejście terapeutyczne

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) to przewlekłe, czynnościowe zaburzenie przewodu pokarmowego, objawiające się bólami brzucha, wzdęciami oraz zmianami rytmu wypróżnień bez uchwytnej przyczyny organicznej. Mimo braku cech zapalenia czy uszkodzenia jelita, IBS znacząco wpływa na jakość życia pacjentów.

IBS to zaburzenie interakcji osi mózg–jelita, klasyfikowane jako czynnościowe schorzenie jelitowe. Cechuje się nawracającym bólem brzucha związanym z wypróżnianiem, zmianą częstości lub konsystencji stolca.

Według kryteriów rzymskich IV (2016), rozpoznanie IBS wymaga:

- Bólu brzucha występującego średnio co najmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące, z towarzyszącym przynajmniej dwóm z trzech objawów:

- Związany z wypróżnieniem

- Towarzyszy mu zmiana częstości wypróżnień

- Towarzyszy mu zmiana konsystencji stolca

- Szacuje się, że IBS dotyka około 10–15% populacji dorosłych, częściej kobiet niż mężczyzn.

IBS dzieli się na cztery główne postacie kliniczne:
- IBS-D  -  Biegunki
- IBS-C  - Zaparcia
- IBS-M (mixed)  -  Naprzemienne biegunki i zaparcia
- IBS-U (unclassified)  -  Objawy niepasujące do żadnego z powyższych

Patofizjologia IBS – mechanizmy wieloczynnikowe:
a) Zaburzenia motoryki jelitowej
Nadmierna aktywność mięśni gładkich powoduje biegunki,

Spowolniona perystaltyka wiąże się z zaparciami.

b) Nadwrażliwość trzewna
Obniżony próg bólowy jelit na rozciąganie i ciśnienie – kluczowy mechanizm dolegliwości bólowych.

c) Dysbioza jelitowa
Zaburzenia mikrobiomu, w tym nadmierny rozrost bakteryjny (SIBO), mogą wyzwalać i podtrzymywać objawy.

d) Zaburzenia osi mózg–jelita
Nieprawidłowa regulacja sygnałów z przewodu pokarmowego przez ośrodkowy układ nerwowy,

Częsta współchorobowość z lękiem, depresją, zespołem stresu pourazowego (PTSD).

e) Stan zapalny o niskim nasileniu
Zwiększona liczba komórek tucznych i cytokin w błonie śluzowej jelit u niektórych pacjentów.

Diagnostyka IBS
IBS rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych zgodnych z kryteriami rzymskimi, po wykluczeniu innych schorzeń (np. celiakii, IBD, SIBO, infekcji pasożytniczych).

a) Badania dodatkowe (zależnie od objawów i wieku pacjenta):
- Morfologia, CRP, OB,

- Testy na krew utajoną w kale,

- Kalprotektyna w kale (różnicowanie z IBD),

- Testy w kierunku celiakii (anty-tTG, IgA),

- W razie potrzeby: kolonoskopia, test oddechowy SIBO.

Leczenie IBS – podejście zindywidualizowane
a) Edukacja i wsparcie psychologiczne
Wyjaśnienie mechanizmów choroby zmniejsza lęk i poprawia współpracę z pacjentem.

Wsparcie psychologiczne (np. terapia poznawczo-behawioralna) szczególnie pomocne u osób z nadwrażliwością trzewną i zaburzeniami lękowymi.

b) Farmakoterapia zależna od typu IBS
- IBS-D  -  Loperamid, rifaksymina, eluksadolina, probiotyki
- IBS-C  -  Leki osmotyczne (makrogole), lubiproston, linaklotyd
- Ból brzucha  -  Spazmolityki (np. mebeweryna), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) w małych dawkach
- Zaburzenia osi mózg–jelito  -  SSRI lub SNRI (w objawach depresyjno-lękowych)

c) Dieta
Dieta low FODMAP (uboga w fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole) – wykazuje skuteczność w redukcji objawów nawet u 70% pacjentów.

Indywidualna eliminacja pokarmów nietolerowanych (np. laktozy, fruktozy).

Współpraca z dietetykiem klinicznym.

IBS a jakość życia
IBS nie zwiększa ryzyka nowotworów jelita ani nie prowadzi do trwałych zmian morfologicznych w przewodzie pokarmowym, ale:

- Znacząco pogarsza jakość życia,

- Wpływa na funkcjonowanie społeczne i zawodowe,

- Może powodować częste wizyty lekarskie i nadmierną diagnostykę (tzw. „konsumpcja medyczna”).

IBS to częste i złożone zaburzenie o przewlekłym charakterze, które wymaga wielokierunkowego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego. Kluczowe elementy skutecznego leczenia obejmują edukację pacjenta, dostosowaną dietę, leki objawowe oraz – w wybranych przypadkach – interwencje psychoterapeutyczne. Leczenie powinno być prowadzone indywidualnie, z uwzględnieniem dominujących objawów oraz jakości życia chorego.