Opieka nad pacjentem paliatywnym – potrzeby a rzeczywistość

Opieka paliatywna to nie tylko leczenie objawowe u kresu życia. To holistyczne podejście do pacjenta nieuleczalnie chorego, którego celem jest poprawa jakości życia zarówno chorego, jak i jego rodziny. W teorii brzmi to klarownie – w praktyce często jednak rozbieżności między potrzebami pacjentów a możliwościami systemu są bardzo widoczne. W artykule omówiono najważniejsze potrzeby pacjentów paliatywnych oraz aktualne realia opieki w Polsce.

Czym jest opieka paliatywna?

Zgodnie z definicją WHO, opieka paliatywna polega na poprawie jakości życia pacjentów i ich rodzin poprzez zapobieganie i łagodzenie cierpienia fizycznego, psychicznego, duchowego i społecznego. W Polsce opiekę paliatywną świadczą m.in. hospicja stacjonarne, domowe, poradnie medycyny paliatywnej oraz oddziały szpitalne.

Najważniejsze potrzeby pacjentów paliatywnych

1. Uśmierzanie bólu i objawów towarzyszących
   Ból, duszność, nudności, lęk, bezsenność – to najczęstsze objawy, z którymi borykają się pacjenci paliatywni. Skuteczne leczenie objawowe jest podstawą opieki paliatywnej.

2. Wsparcie psychiczne i duchowe
   Lęk przed śmiercią, depresja, poczucie straty sensu życia – to stany, które często wymagają interwencji psychologa lub duszpasterza.

3. Obecność i komunikacja
   Dla wielu chorych najważniejsza jest obecność drugiego człowieka, możliwość rozmowy i poczucie, że nie są pozostawieni sami sobie.

4. Opieka nad rodziną
   Opieka paliatywna obejmuje również wsparcie dla bliskich, którzy często są głównymi opiekunami i przeżywają równie trudne emocje, jak sam pacjent.

Rzeczywistość systemowa w Polsce – główne problemy

1. Niedobór personelu i nierówny dostęp do opieki

   • Brakuje specjalistów w dziedzinie medycyny paliatywnej.

   • W wielu regionach pacjenci nie mają dostępu do hospicjum domowego czy poradni paliatywnej.

   • Kolejki są długie, a wiele osób umiera bez profesjonalnej pomocy.

2. Niedofinansowanie

   • Finansowanie opieki paliatywnej przez NFZ jest niewystarczające.

   • Hospicja często muszą wspierać się darowiznami i działalnością charytatywną.

3. Brak edukacji społeczeństwa i personelu

   • Opieka paliatywna bywa błędnie utożsamiana z „rezygnacją z leczenia”.

   • Zarówno pacjenci, jak i lekarze pierwszego kontaktu często nie wiedzą, jak i kiedy kierować do opieki paliatywnej.

4. Braki w wsparciu psychologicznym i duchowym

   • Mało ośrodków zatrudnia na stałe psychologów, terapeutów czy kapelanów.

   • Opieka duchowa jest często traktowana jako dodatek, nie jako integralna część terapii.

Dobre praktyki i możliwe rozwiązania

1. Rozszerzenie dostępu do opieki domowej – rozwój mobilnych zespołów paliatywnych, które mogą dojeżdżać do pacjentów w domu.

2. Szkolenia dla personelu POZ i szpitali – zwiększenie świadomości i umiejętności w zakresie wczesnego kierowania do opieki paliatywnej.

3. Wsparcie psychologiczne jako standard – obowiązkowe zatrudnianie psychologów i terapeutów w hospicjach.

4. Rozwój wolontariatu i edukacja społeczna – odczarowanie tematu śmierci, oswojenie społeczeństwa z ideą opieki u kresu życia.

Podsumowanie

Opieka paliatywna to nie „ostatnia deska ratunku”, ale ważny element systemu ochrony zdrowia, który powinien być dostępny, profesjonalny i ludzki. Dostosowanie systemu do realnych potrzeb pacjentów wymaga nie tylko nakładów finansowych, ale i zmiany podejścia – zarówno wśród decydentów, jak i całego społeczeństwa. Bo każdy z nas – prędzej czy później – stanie się pacjentem lub bliskim osoby, która będzie tej opieki potrzebować.