Sonda Sengstakena-Blakemore’a to jedno z klasycznych narzędzi stosowanych w medycynie ratunkowej i gastroenterologii do tamowania masywnych krwotoków z żylaków przełyku – powikłania często występującego u pacjentów z zaawansowaną marskością wątroby. Choć jej zastosowanie ogranicza się głównie do sytuacji nagłych, kiedy inne metody są niedostępne lub nieskuteczne, sonda ta odegrała istotną rolę w historii leczenia krwotoków przewodu pokarmowego górnego. W niniejszym artykule omówione zostaną budowa, mechanizm działania, technika zakładania oraz potencjalne powikłania związane z użyciem sondy Sengstakena-Blakemore’a, a także jej miejsce we współczesnym algorytmie postępowania w krwawieniu z żylaków przełyku.
Czym jest sonda Sengstakena-Blakemore’a?
Sonda Sengstakena-Blakemore’a, znana również jako sonda Sengstakena, to wyspecjalizowane narzędzie wykorzystywane w leczeniu krwawień z żylaków przełyku. W tej części artykułu skupimy się na jej definicji oraz historii powstania, które odegrały istotną rolę w rozwoju metod tamowania krwotoków z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
Urządzenie to składa się z elastycznego cewnika zakończonego dwoma balonami lateksowymi oraz dodatkowym kanałem umożliwiającym odsysanie zawartości żołądka. Po wprowadzeniu sondy do przewodu pokarmowego i napompowaniu balonów, dochodzi do mechanicznego ucisku żylaków przełyku, co skutecznie zmniejsza lub zatrzymuje krwawienie. Ze względu na charakter interwencji, sonda znajduje zastosowanie przede wszystkim w stanach nagłych, kiedy zawodzi leczenie farmakologiczne lub endoskopowe.
Sonda została opracowana w latach 50. XX wieku przez dwóch amerykańskich lekarzy – Roberta W. Sengstakena i Arthura H. Blakemore’a – jako odpowiedź na potrzebę skutecznego opanowania groźnych krwotoków u pacjentów z chorobami wątroby. Choć z czasem wprowadzono pewne ulepszenia konstrukcyjne, zasada działania sondy pozostała niezmienna do dziś.
Sonda pełni także funkcję odsysania treści żołądkowej i wykorzystywana jest jako tymczasowe rozwiązanie do czasu wdrożenia właściwego leczenia. Kluczowe jest, aby nie pozostawiać jej w przewodzie pokarmowym zbyt długo — maksymalny czas jej stosowania nie powinien przekraczać 24 godzin, a im krócej jest utrzymywana, tym mniejsze ryzyko powikłań. Dłuższe używanie może prowadzić do uszkodzeń błony śluzowej przełyku, w tym owrzodzeń i odleżyn, które mogą skutkować kolejnymi, trudnymi do opanowania krwotokami. W rzadkich przypadkach może dojść również do perforacji przełyku lub żołądka. Z tego względu pacjenci z założoną sondą Sengstakena-Blakemore’a powinni być pod ścisłą obserwacją, najlepiej w warunkach oddziału intensywnej terapii.
Budowa sondy Sengstakena-Blakemore’a
Zgłębnik Sengstakena-Blakemore’a
Zgłębnik Sengstakena stanowi integralny element sondy Sengstakena-Blakemore’a, będąc jednym z kluczowych komponentów umożliwiających jej działanie. Główna rola zgłębnika polega na umożliwieniu precyzyjnego wprowadzenia balonów lateksowych do żołądka i przełyku, co pozwala na uzyskanie efektu mechanicznego ucisku i zahamowanie krwawienia z żylaków przełyku. Wykonany z elastycznego materiału, zgłębnik łatwo dopasowuje się do kształtu przewodu pokarmowego, co ułatwia jego aplikację i minimalizuje ryzyko urazu podczas zakładania.
W odróżnieniu od innych przyrządów medycznych, takich jak klasyczne sondy żołądkowe, zgłębnik Sengstakena-Blakemore’a został zaprojektowany z myślą o bardzo specyficznym i nagłym zastosowaniu – tamowaniu krwotoków, w szczególności w przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne czy endoskopowe okazuje się nieskuteczne. Pomimo wysokiej skuteczności, jego użycie jest ograniczone do sytuacji krytycznych, z uwagi na inwazyjny charakter procedury oraz ryzyko powikłań.
Choć zarówno zgłębnik Sengstakena, jak i tradycyjne sondy żołądkowe wprowadza się przez jamę ustną lub nosową, różnią się one przeznaczeniem – te pierwsze stosuje się głównie w celach ratunkowych, natomiast sondy żołądkowe służą najczęściej do odbarczania żołądka czy podawania leków i pokarmów.
Lateksowe balony przełykowy i żołądkowy
Balon przełykowy oraz balon żołądkowy wykonane z lateksu to kluczowe komponenty sondy Sengstakena-Blakemore’a, które odpowiadają za jej skuteczność w tamowaniu krwotoków z żylaków przełyku. Lateksowy balon przełykowy oraz balon żołądkowy są elastycznymi strukturami, które po napełnieniu umożliwiają mechaniczny ucisk na żylaki – odpowiednio w obrębie przełyku i żołądka – co prowadzi do zatrzymania krwawienia. Balon żołądkowy znajduje się na końcu sondy i odpowiada za stabilizację jej pozycji oraz ucisk na żylaki dna żołądka. Balon przełykowy umieszczony jest wyżej, wzdłuż zgłębnika, i działa na naczynia przełyku. Elastyczność lateksu sprawia, że balony łatwo dopasowują się do anatomii pacjenta, co zwiększa skuteczność i bezpieczeństwo procedury.
Skuteczność sondy Sengstakena wynika głównie z działania tych dwóch balonów. Po założeniu sondy, w pierwszej kolejności napełniany jest balon żołądkowy, który ustala pozycję sondy i tamuje ewentualne krwawienie z okolicy wpustu. Następnie pompuje się balon przełykowy, co prowadzi do bezpośredniego ucisku na krwawiące żylaki przełyku. To tymczasowe, lecz często skuteczne rozwiązanie daje czas na wdrożenie dalszych metod leczenia, takich jak endoterapia czy farmakoterapia.
Zakładanie sondy odbywa się przez jamę ustną lub nosową, najczęściej przy współpracy z anestezjologiem lub na oddziale intensywnej terapii. Po prawidłowym umieszczeniu sondy w żołądku, balon żołądkowy zostaje napełniony odpowiednią ilością powietrza lub płynu przy użyciu strzykawki, pod stałą kontrolą ciśnienia. Po jego stabilizacji przystępuje się do napełniania balonu przełykowego. W trakcie całego zabiegu kluczowe jest monitorowanie parametrów życiowych pacjenta oraz poziomu ciśnienia w balonach, aby zapobiec groźnym powikłaniom, takim jak perforacja, niedokrwienie błony śluzowej czy zaburzenia oddychania.
Zastosowanie sondy Sengstakena-Blakemore’a
Sonda Sengstakena znajduje zastosowanie w różnych sytuacjach klinicznych związanych z krwotokiem z żylaków przewodu pokarmowego. Może być wykorzystywana m.in. u pacjentów z marskością wątroby, u których żylaki przełyku stanowią częste i groźne powikłanie tej choroby. Oprócz tego, urządzenie to może być pomocne w leczeniu krwawień z żylaków żołądka, które mogą rozwijać się na tle takich schorzeń jak zespół Zollingera-Ellisona czy żołądkowe żylaki wrotnicze. Niezależnie od przyczyny, zastosowanie sondy Sengstakena umożliwia szybkie opanowanie krwawienia i stabilizację pacjenta przed wdrożeniem leczenia docelowego.
Sonda Sengstakena-Blakemore’a może być również rozważana w innych sytuacjach klinicznych, zwłaszcza gdy standardowe metody leczenia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Dotyczy to m.in.:
- braku skutecznej kontroli krwawienia mimo zastosowania terapii farmakologicznej czy endoskopowej;
- masywnych, zagrażających życiu krwotoków z żylaków przełyku;
- potrzeby czasowego zatrzymania krwawienia przed planowanym leczeniem zabiegowym lub operacyjnym;
- przypadków, w których nie ma możliwości natychmiastowego przeprowadzenia interwencji chirurgicznej.
W takich sytuacjach sonda Sengstakena może pełnić rolę skutecznego środka tymczasowego. Należy jednak pamiętać, że jej zastosowanie wiąże się z ryzykiem powikłań, dlatego pacjenci wymagają stałego, dokładnego monitorowania i odpowiedniego nadzoru medycznego.
Etapy zakładania sondy Sengstakena-Blakemore’a
Przed przystąpieniem do założenia sondy Sengstakena-Blakemore’a konieczne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta. Należy przeprowadzić dokładną ocenę jego stanu klinicznego, przeanalizować historię chorób oraz poinformować go – jeśli to możliwe – o planowanej procedurze. Istotne jest także przygotowanie wszystkich niezbędnych materiałów, takich jak sama sonda, jednorazowe rękawiczki, sterylne gaziki, środki do miejscowego znieczulenia oraz sprzęt monitorujący funkcje życiowe pacjenta.
Etapy prawidłowego zakładania sondy Sengstakena obejmują:
- Ułożenie pacjenta: Chory powinien leżeć na plecach z uniesioną górną częścią ciała, co ułatwia bezpieczne wprowadzenie zgłębnika.
- Znieczulenie miejscowe: Aby ograniczyć dyskomfort podczas zakładania sondy, stosuje się znieczulenie miejscowe gardła – najczęściej w formie aerozolu lub żelu.
- Wprowadzenie zgłębnika: Sonda jest delikatnie wprowadzana przez jamę ustną lub nosową i kierowana do przełyku. Podczas tego etapu należy zachować ostrożność, by nie uszkodzić śluzówki przewodu pokarmowego.
- Napełnianie balonów: Po osiągnięciu żołądka balon żołądkowy zostaje napompowany w celu jego zakotwiczenia, a następnie – jeśli jest taka potrzeba – napełnia się balon przełykowy w celu uzyskania ucisku na żylaki przełyku.
- Stabilizacja zgłębnika: Po napełnieniu balonów sonda powinna być odpowiednio zabezpieczona, najczęściej poprzez unieruchomienie jej przy twarzy pacjenta.
- Stała obserwacja: Po zakończeniu procedury pacjent powinien być nieustannie monitorowany – zarówno pod kątem skuteczności tamowania krwawienia, jak i potencjalnych działań niepożądanych.
Zachowanie wszystkich powyższych zasad i etapów ma kluczowe znaczenie dla skuteczności terapii oraz bezpieczeństwa chorego. W razie jakichkolwiek wątpliwości procedurę należy przeprowadzać pod nadzorem doświadczonego personelu medycznego.
Postępowanie po wyjęciu sondy Sengstakena-Blakemore’a
Po usunięciu sondy Sengstakena-Blakemore’a konieczne jest wdrożenie odpowiednich działań, które mają na celu dalsze monitorowanie pacjenta i zapobieganie ewentualnym powikłaniom.
- Obserwacja kliniczna: Pacjent pozostaje pod ścisłą kontrolą personelu medycznego. Regularnie oceniany jest jego stan ogólny oraz parametry życiowe, takie jak ciśnienie tętnicze, tętno i poziom hemoglobiny. Szczególną uwagę zwraca się na możliwość nawrotu krwawienia, co jest szczególnie istotne u pacjentów z marskością wątroby, u których ryzyko powikłań jest podwyższone.
- Diagnostyka kontrolna: Po usunięciu zgłębnika często wykonuje się badania uzupełniające, takie jak endoskopia, w celu oceny stanu błony śluzowej przełyku i przewodu pokarmowego. Pozwala to potwierdzić skuteczność leczenia oraz wykryć ewentualne źródła ponownego krwawienia.
- Dalsze leczenie: W zależności od wyników badań i stanu pacjenta, lekarz decyduje o kolejnych etapach terapii. Mogą to być m.in. zabiegi endoskopowe, takie jak opaskowanie żylaków, leczenie farmakologiczne lub – w razie konieczności – interwencje chirurgiczne.
- Profilaktyka: Krwotok z żylaków przełyku to stan bezpośrednio zagrażający życiu, dlatego szczególne znaczenie ma profilaktyka. Osoby z chorobami wątroby, zwłaszcza z marskością, powinny pozostawać pod stałą opieką hepatologa i regularnie poddawać się kontrolnym badaniom endoskopowym, aby wykryć żylaki przełyku we wczesnym stadium i zapobiec ich pęknięciu.
Możliwe powikłania związane z użyciem sondy Sengstakena-Blakemore’a
Stosowanie sondy Sengstakena-Blakemore’a, choć skuteczne w tamowaniu krwotoków z żylaków przełyku, wiąże się z ryzykiem wystąpienia powikłań. Do najczęściej obserwowanych należą:
- uszkodzenia śluzówki, prowadzące do powstawania owrzodzeń;
- nieprawidłowe przemieszczenie się balonów, co może ograniczyć skuteczność terapii lub wywołać inne komplikacje;
- ponowne wystąpienie krwawienia po usunięciu zgłębnika – obserwowane nawet u ponad 50% pacjentów;
- perforacja (przedziurawienie) przełyku bądź żołądka, stanowiąca poważne zagrożenie dla życia pacjenta.
Przedziurawienie przełyku może nastąpić, jeśli sonda Sengstakena zostanie wprowadzona zbyt głęboko lub gwałtownie, co może uszkodzić jego ścianę. Taka sytuacja może spowodować przedostanie się treści pokarmowej do jamy otrzewnej, prowadząc do poważnych powikłań, takich jak zapalenie otrzewnej czy sepsa.
Aby zmniejszyć ryzyko uszkodzenia przełyku podczas zakładania sondy Sengstakena, warto stosować się do kilku zasad:
- Dokładne przygotowanie pacjenta – przed wprowadzeniem sondy należy zapewnić odpowiednią pozycję chorego i potwierdzić, że jego stan zdrowia pozwala na bezpieczne przeprowadzenie procedury.
- Ostrożne i powolne wprowadzanie sondy – delikatna manipulacja zmniejsza ryzyko urazu ściany przełyku.
- Kontrola głębokości wprowadzenia – ważne jest, aby na bieżąco monitorować, jak głęboko sonda jest wkładana, by uniknąć zbyt głębokiego umieszczenia.
- Przestrzeganie właściwej techniki – stosowanie się do rekomendowanych procedur zakładania sondy minimalizuje możliwość wystąpienia powikłań.
- Zaangażowanie doświadczonego personelu – zabieg powinien wykonywać lekarz lub wykwalifikowany personel medyczny z odpowiednim doświadczeniem w tej procedurze.
Validate your login