Skiaskopia (inaczej retinoskopia) to jedna z podstawowych, a jednocześnie niezwykle przydatnych metod obiektywnego badania refrakcji oka. Jej istotą jest obserwacja ruchu refleksu świetlnego w źrenicy, wywołanego przez wiązkę światła kierowaną do wnętrza oka za pomocą skiaskopu. Dzięki temu możliwe jest określenie rodzaju i wielkości wady refrakcji. Choć metoda ta ma ponad stuletnią historię, wciąż pozostaje cennym narzędziem w diagnostyce okulistycznej i optometrycznej, łącząc prostotę wykonania z wysoką wartością kliniczną.
Funkcja pręcików i czopków w narządzie wzroku
Wada wzroku w terminologii medycznej określana jest jako wada refrakcji. Za prawidłowe widzenie odpowiada cały układ optyczny, którego najważniejszym elementem jest siatkówka zawierająca światłoczułe czopki i pręciki. Elementy te rozmieszczone są na siatkówce nierównomiernie, tworząc mozaikę – czopki zlokalizowane są głównie w części środkowej (plamka), natomiast pręciki występują przede wszystkim na obwodzie.
Czopki umożliwiają widzenie w świetle dziennym oraz percepcję barw, natomiast pręciki odpowiadają za widzenie przy słabym oświetleniu i rejestrację ruchu. Oba rodzaje komórek zawierają barwniki wzrokowe, które pod wpływem światła ulegają rozkładowi, co inicjuje przekazanie impulsu do warstwy neuronów siatkówki. W ten sposób bodziec świetlny przekształcany jest w bodziec nerwowy, a następnie przewodzony do kory wzrokowej mózgu. W warunkach prawidłowych obraz powstaje na siatkówkach obu oczu, generując dwie odrębne grupy bodźców, które w korze wzrokowej są przetwarzane i łączone w jeden spójny obraz.
Czym jest skiaskopia?
Wada refrakcji występuje w sytuacji, gdy wpadające do oka wiązki światła nie są ogniskowane przez układ optyczny na siatkówce. Aby bodziec świetlny mógł zostać przekształcony w impuls nerwowy i przekazany do ośrodka wzroku w korze mózgowej, musi zostać zogniskowany właśnie na siatkówce. Prawidłowe funkcjonowanie wszystkich struktur optycznych oka jest niezbędne do odpowiedniego załamywania światła i kierowania go na siatkówkę. W przeciwnym wypadku stwierdza się występowanie wady refrakcji. Do podstawowych wad refrakcji zalicza się nadwzroczność, krótkowzroczność oraz astygmatyzm. Ich rozpoznanie i ocena odbywają się w trakcie badania refrakcji, co pozwala również na określenie mocy szkieł korygujących daną wadę.
Jedną z metod stosowanych w diagnostyce refrakcji jest skiaskopia, nazywana także retinoskopią. Polega ona na rzutowaniu wiązki światła na dno oka oraz obserwacji wpływu czerwonego refleksu na źrenicę. Badanie to nie wymaga aktywnego udziału pacjenta. Kierunek ruchu refleksu w źrenicy uzależniony jest od rodzaju refrakcji, czyli od sposobu załamywania promieni świetlnych przechodzących przez elementy układu optycznego oka: rogówkę, ciecz wodnistą wypełniającą przednią komorę oka, soczewkę i ciało szkliste.
Skiaskopia dynamiczna
Skiaskopia dynamiczna stanowi zmodyfikowaną formę badania refrakcji. Wyróżnia się jej dwa warianty: MEM (ang. Monocular Estimation Method) oraz NOTT. Podczas badania pacjent patrzy na tekst lub optotypy przez urządzenie zawierające pełną korekcję wady refrakcji, a badający obserwuje refleks świetlny pochodzący z dna oka. Prawidłowa akomodacja objawia się wypełnieniem źrenicy odbiciem światła. W przypadku braku pełnego wypełnienia oraz obecności ruchu refleksu określa się jego kierunek, a następnie dobiera inną, bardziej odpowiednią soczewkę w urządzeniu, przez które pacjent dokonuje obserwacji.
Skiaskop jako kluczowe narzędzie w obiektywnej ocenie wad wzroku
Skiaskop to specjalistyczne urządzenie wykorzystywane w diagnostyce okulistycznej do oceny wad wzroku. Znajduje zastosowanie w optometrii i okulistyce, szczególnie podczas badania małych dzieci oraz osób z niepełnosprawnościami, które mogą mieć trudności z wykonaniem standardowych testów wzroku z użyciem tablic. Za pomocą skiaskopu możliwa jest ocena refrakcji, czyli zdolności oka do skupiania promieni świetlnych, co stanowi podstawę prawidłowego widzenia.
Skiaskopia opiera się na analizie refleksu świetlnego odbitego od siatkówki oka. Urządzenie wyposażone jest w źródło światła oświetlające siatkówkę oraz w szczelinę, przez którą obserwowane są odbite promienie. Na podstawie charakteru refleksu możliwe jest określenie obecności wady wzroku oraz jej parametrów. Skiaskop stanowi narzędzie pozwalające na obiektywną ocenę refrakcji, a w połączeniu z innymi metodami diagnostycznymi, takimi jak krzyż i skrzydło Maddoxa, ułatwia dobór odpowiedniej korekcji optycznej zarówno w przypadku wad refrakcji, jak i u pacjentów z zezem.
Badanie z użyciem skiaskopu polega na oświetleniu siatkówki pacjenta za pomocą odpowiedniego źródła światła. Wiązka emitowana przez urządzenie odbija się od dna oka, a obserwator, spoglądając przez otwór w skiaskopie, analizuje kierunek refleksu. Na podstawie cech odbitego światła możliwe jest ustalenie, czy występuje wada refrakcyjna oraz określenie jej charakteru.
Na wynik badania wpływ może mieć akomodacja oka, stanowiąca naturalny mechanizm adaptacyjny. W celu wyeliminowania skurczu mięśnia rzęskowego, odpowiedzialnego za zmianę ogniskowania, często stosuje się farmakologiczne porażenie akomodacji. Do przeprowadzenia skiaskopii wykorzystywane są także specjalne akcesoria, takie jak linijki służące do określania stopnia nadwzroczności lub krótkowzroczności, optotypy do skiaskopii dynamicznej w formie liter bądź symboli, a także pręty Wolffa wykorzystywane pomocniczo w diagnostyce.
Jak się przygotować do skiaskopii?
W celu przeprowadzenia badania stosuje się zakroplenie oczu, aby wyeliminować wpływ akomodacji na wynik. Skiaskopia znajduje zastosowanie także w komputerowej ocenie wady wzroku, podczas której urządzenie określa jej rodzaj oraz wartość. Podobnie jak w badaniu manualnym, dla uzyskania miarodajnego wyniku konieczne jest wcześniejsze podanie kropli eliminujących akomodację.
Przed rozpoczęciem skiaskopii pacjent proszony jest o zdjęcie soczewek kontaktowych. W przypadku obiektywnej oceny refrakcji stosuje się leki porażające akomodację, które mogą działać krótko lub długo. Preparaty krótko działające podaje się tuż przed badaniem; ich efekt jest częściowy i utrzymuje się przez krótki czas, co pozwala na szybki powrót do normalnego widzenia i codziennych aktywności. Preparaty długo działające powodują całkowite zniesienie akomodacji, jednak ich wpływ na widzenie może utrzymywać się przez kilka dni. Z tego powodu zaleca się, aby na takie badanie nie udawać się samodzielnie samochodem oraz zabrać ze sobą okulary przeciwsłoneczne, ponieważ może wystąpić przejściowa nadwrażliwość na światło.
Przebieg badania
W celu precyzyjnego określenia wady refrakcji i dobrania odpowiednich okularów stosuje się farmakologiczne porażenie akomodacji badanego oka, np. za pomocą kropli atropinowych. Badanie przeprowadza się w ciemni przy użyciu aparatu zwanego skiaskopem, będącego cylindrycznym przyrządem o długości około 20 cm. Pacjent znajduje się w odległości około 1 m od lekarza, który kieruje do oka strumień światła ze skiaskopu i obserwuje zmiany oświetlenia źrenicy wywołane ruchem powstającego cienia. W przypadku nadwzroczności cień porusza się zgodnie z ruchem światła, a przy krótkowzroczności – w przeciwnym kierunku. Kolejnym etapem jest zastosowanie listw skiaskopowych, wyposażonych w zestaw soczewek skupiających (plusowych) i rozpraszających (minusowych) o rosnącej mocy. Na podstawie obserwowanego ruchu cienia i używanych soczewek określa się refrakcję badanego oka. Pacjenci chorujący na jaskrę powinni poinformować o tym lekarza przed wykonaniem badania.
Uzyskane dane pozwalają na określenie rodzaju wady wzroku i dobranie odpowiedniej korekcji optycznej.
Badanie skiaskopowe jest bezpieczne, nieinwazyjne i może być wykonywane wielokrotnie w celu monitorowania zmian refrakcji lub kontroli efektów leczenia.
Validate your login