Samobadanie piersi – prosta metoda, która może uratować życie

Rak piersi to najczęściej diagnozowany nowotwór u kobiet na całym świecie. Wczesne wykrycie zmian może znacząco zwiększyć szanse na skuteczne leczenie, dlatego tak ważne jest regularne samobadanie piersi. Choć nie zastępuje ono badań obrazowych, takich jak USG czy mammografia, stanowi istotny element profilaktyki, pozwalając na szybkie wychwycenie niepokojących sygnałów. W artykule omówimy, jak prawidłowo przeprowadzać samobadanie, na co zwrócić uwagę oraz kiedy warto zgłosić się do lekarza.

Struktura i funkcje piersi

Piersi to parzysty narząd, który rozwija się u kobiet w okresie dojrzewania i znajduje się między trzecim a siódmym żebrem. Pełnią one szereg istotnych funkcji, w tym:

• funkcję gruczołową, umożliwiającą produkcję mleka w trakcie laktacji i karmienie dziecka,
• rolę w pobudzeniu seksualnym,
• znaczenie społeczne, kulturowe oraz osobiste.

Budowa piersi obejmuje liczne jednostki funkcjonalne, zwane zrazikami, oraz zrąb śródzrazikowy. W obu tych obszarach mogą rozwijać się nowotwory. Zraziki składają się z komórek nabłonkowych produkujących mleko oraz komórek nabłonkowo-mięśniowych, które kurczą się, ułatwiając transport mleka do brodawki sutkowej poprzez sieć przewodów. Zrąb śródzrazikowy to struktura utworzona głównie z tkanki łącznej i tłuszczowej, a także naczyń krwionośnych i nerwów. Cały gruczoł otoczony jest włóknistą torebką, która dzieli go na zraziki i zapewnia jego stabilność. Zewnętrzną warstwę piersi stanowi skóra, a na jej szczycie znajduje się brodawka sutkowa, umiejscowiona w centrum otoczki – okrągłego, pigmentowanego obszaru.

Czym jest profilaktyczne samobadanie piersi?

Samobadanie piersi to kluczowy element profilaktyki, odgrywający istotną rolę we wczesnym wykrywaniu raka piersi. Można je przeprowadzić w warunkach domowych, a składa się ono z dwóch etapów: obserwacji wzrokowej oraz badania palpacyjnego.

Pierwszy etap pozwala na lepsze poznanie własnego ciała poprzez stworzenie tzw. mapy piersi, co ułatwia zauważenie ewentualnych niepokojących zmian.

Drugi etap polega na badaniu dotykowym, które pomaga wykryć wszelkie zgrubienia czy stwardnienia. Wczesne rozpoznanie zmian znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie, a nowoczesne metody terapeutyczne często umożliwiają zachowanie piersi. Dlatego niezwykle istotna jest regularna samokontrola oraz wykonywanie badań obrazowych, takich jak USG piersi, mammografia czy rezonans magnetyczny.

Samobadanie piersi jako element profilaktyki raka piersi

Regularne monitorowanie stanu piersi zwiększa szanse na wykrycie zmian na wczesnym etapie, co znacząco poprawia skuteczność leczenia. Profilaktyka nowotworu piersi opiera się na kilku istotnych działaniach:

• Samobadanie piersi – zalecane dla kobiet w każdym wieku, a szczególnie po ukończeniu 20. roku życia. Regularna samokontrola pozwala na lepsze poznanie struktury piersi, co ułatwia wykrycie ewentualnych zmian w porównaniu do poprzednich badań.
• Kontrola piersi podczas wizyty u ginekologa – lekarz ocenia wygląd piersi, ich symetrię, a także przeprowadza badanie palpacyjne, obejmujące również okolice pachowe. Kobietom w wieku 20–39 lat zaleca się wykonywanie takiego badania co trzy lata, natomiast po 40. roku życia – raz w roku.
• Mammografia przesiewowa – najskuteczniejsza metoda wczesnego wykrywania raka piersi. U kobiet obciążonych wysokim ryzykiem choroby można ją wykonać już od 35. roku życia, natomiast standardowo pierwsze badanie zaleca się po ukończeniu 40 lat. Program profilaktyczny obejmuje kobiety w wieku 45–74 lat, umożliwiając im bezpłatne badanie mammograficzne co dwa lata.

Jak często i kiedy należy wykonywać samobadanie piersi?

Regularne samobadanie piersi powinno być wykonywane raz w miesiącu. Najlepszym momentem na jego przeprowadzenie jest pierwsza faza cyklu, między 5. a 10. dniem, gdy piersi są mniej wrażliwe i niebolesne. Kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną powinny badać się w przerwie „międzytabletkowej”.

U kobiet, które nie miesiączkują, zaleca się ustalenie stałego terminu, np. na początku każdego miesiąca, aby zachować regularność. Badanie najlepiej wykonywać w domowym zaciszu, w ciepłym i spokojnym miejscu, które sprzyja skupieniu. Może to być także chwila relaksu i świadomej troski o własne zdrowie.

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka piersi

Wystąpienie raka piersi może być związane z różnymi czynnikami, zarówno genetycznymi, jak i środowiskowymi czy hormonalnymi. Do najważniejszych elementów zwiększających ryzyko tej choroby należą:

• Wiek – największa liczba zachorowań odnotowywana jest u kobiet między 50. a 70. rokiem życia.
• Predyspozycje genetyczne – ryzyko wzrasta, jeśli w rodzinie pacjentki występowały nowotwory piersi, jajnika, trzonu macicy, prostaty lub jelita grubego, zwłaszcza u najbliższych krewnych, takich jak rodzice i dziadkowie. Szczególne znaczenie mają mutacje w genach BRCA1 i BRCA2.
• Gospodarka hormonalna – wczesna pierwsza miesiączka oraz późna menopauza mogą sprzyjać rozwojowi choroby.
• Czynniki geograficzne – nowotwór piersi częściej diagnozuje się u kobiet zamieszkujących Europę oraz Amerykę Północną i Południową.
• Styl życia i czynniki reprodukcyjne – brak dzieci, późne macierzyństwo (po 30. roku życia) oraz niekarmienie piersią zwiększają podatność na rozwój raka piersi.
• Ekspozycja na promieniowanie jonizujące – narażenie na promieniowanie, np. w wyniku wcześniejszych terapii onkologicznych, stanowi czynnik ryzyka.
• Dieta i masa ciała – nadwaga, otyłość oraz dieta bogata w tłuszcze zwierzęce mogą przyczyniać się do rozwoju choroby.
• Alkohol – regularne spożywanie alkoholu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu.
• Terapia hormonalna – stosowanie niektórych doustnych środków antykoncepcyjnych oraz hormonalnej terapii zastępczej w celu łagodzenia objawów menopauzy może mieć wpływ na ryzyko zachorowania.
• Zmiany przednowotworowe w piersiach – obecność atypowego rozrostu zrazikowego (ALH), przewodowego (ADH) lub raka in situ, czyli nowotworu ograniczonego do miejsca jego powstania, zwiększa ryzyko dalszego rozwoju choroby.

Jakie objawy mogą wskazywać na raka piersi?

Rak piersi może rozwijać się przez długi czas bez wyraźnych symptomów lub powodować jedynie subtelne zmiany, które łatwo przeoczyć. Dlatego kluczowe znaczenie ma uważna obserwacja własnego ciała oraz regularne samobadanie piersi. Wczesne wykrycie niepokojących objawów zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Do najczęstszych sygnałów ostrzegawczych należą:

• Guzek w piersi – wyczuwalna zmiana, która może mieć twardą strukturę i nie przesuwać się względem otaczających tkanek.
• Zmiana wyglądu piersi – powiększenie, zmiana kształtu lub utrata elastyczności skóry.
• Wciągnięcie brodawki lub skóry – zniekształcenie lub zapadnięcie tych obszarów może być jednym z objawów nowotworu.
• Nietypowy wyciek z brodawki – zwłaszcza gdy pojawia się samoistnie, dotyczy tylko jednej piersi i ma krwistą barwę.
• Zmiany skórne – zaczerwienienie, pogrubienie skóry wokół brodawki (tzw. objaw skórki pomarańczy) lub owrzodzenia mogą wskazywać na chorobę.
• Ból piersi – choć ból nie jest typowym objawem raka, może występować w niektórych przypadkach, np. przy pęknięciu torbieli lub zaawansowanych zmianach nowotworowych.
• Powiększone węzły chłonne w okolicy pachy – mogą świadczyć o rozsiewie nowotworu do układu limfatycznego.

Jak samodzielnie badać piersi?

Aby ułatwić samobadanie, warto zadbać o odpowiedni „poślizg” – pomocne może być użycie balsamu lub oliwki. Dodatkowym atutem nawilżenia skóry podczas badania jest poprawa jej wyglądu – piersi stają się bardziej jędrne i zadbane.

Badanie palpacyjne piersi najlepiej wykonać w dwóch pozycjach: stojącej i leżącej. Zmiana ułożenia ciała wpływa na kształt piersi, co może ułatwić wykrycie nieprawidłowości. Czasami guzek jest wyczuwalny tylko w jednej z tych pozycji, dlatego warto przeprowadzać badanie w obu.

1. Badanie piersi w pozycji leżącej – aby rozpocząć badanie, należy położyć się na plecach i umieścić prawą rękę pod głową. Taki sposób ułożenia poprawia układ piersi, co ułatwia wykonanie badania palpacyjnego. Kobiety z większym biustem mogą podłożyć poduszkę pod lewy bark, co pozwala na wygodniejsze badanie. Następnie należy przejść do badania prawej piersi, używając trzech środkowych palców, delikatnie naciskając i wykonując okrężne ruchy od góry do dołu, a potem w odwrotnym kierunku. Badanie powinno być dokładne, obejmując każdą część piersi. W trakcie należy również zbadać pachę oraz dołki nadobojczykowe, aby sprawdzić obecność guzków lub powiększonych węzłów chłonnych. Po zakończeniu badania prawej piersi, całą procedurę należy powtórzyć dla piersi lewej.

2. Badanie piersi w pozycji stojącej – badanie w tej pozycji wykonuje się w sposób podobny do tego w leżeniu. Należy stanąć przed lustrem, wyprostować się i jedną rękę umieścić za głową. Drugą ręką, używając trzech środkowych palców, należy delikatnie naciskać i wykonywać okrężne ruchy wzdłuż piersi, przesuwając się od góry do dołu i z powrotem. Badanie powinno być dokładne, obejmując każdą część piersi. W trakcie należy również sprawdzić pachę i dołki nadobojczykowe, aby upewnić się, że nie ma tam guzków ani powiększonych węzłów chłonnych. Po zakończeniu badania jednej piersi, należy zmienić rękę za głową i przejść do badania drugiej piersi w ten sam sposób.

3. Samobadanie piersi pod prysznicem – zaleca się przeprowadzenie badania palpacyjnego również pod prysznicem, ponieważ namydlona skóra ułatwia wyczucie ewentualnych zmian. Podczas badania należy unieść lewą rękę za głowę, a prawą dłoń położyć na lewej piersi. Trzema środkowymi palcami delikatnie naciskać, wykonując okrężne ruchy wzdłuż piersi, przesuwając się od góry do dołu i z powrotem. W trakcie badania warto sprawdzić także pachę i dołki nadobojczykowe. Po zakończeniu badania jednej piersi, należy zmienić rękę za głową i powtórzyć procedurę dla drugiej piersi.

Jakie badania pozwalają zdiagnozować nowotwór?

Podejrzenie nowotworu może wystąpić, gdy w trakcie badania palpacyjnego piersi wyczuwalny jest guzek lub zauważalne są zmiany skórne. Często pierwszym sygnałem choroby jest nieprawidłowy wynik mammografii wykonanej profilaktycznie.

Aby potwierdzić diagnozę raka piersi, konieczne jest wykonanie badania cytologicznego lub histopatologicznego. Materiał do tych badań zwykle pobiera się podczas biopsji.

Inne badania, takie jak USG, rezonans magnetyczny czy badania laboratoryjne, służą do określenia stopnia zaawansowania choroby. Dostarczają również informacji o stanie zdrowia pacjentki, co jest istotne przy wyborze odpowiedniego leczenia.

Jak przebiega leczenie nowotworu piersi?

Wybór odpowiedniego leczenia raka piersi zależy od wielu czynników, takich jak typ biologiczny nowotworu, stopień zaawansowania choroby, wiek oraz ogólny stan zdrowia pacjentki. Terapia może obejmować:

• leczenie chirurgiczne, w tym mastektomię (amputację piersi z okolicznymi węzłami chłonnymi) lub zabieg oszczędzający, polegający na usunięciu guza nowotworowego wraz z fragmentem zdrowych tkanek,
• radioterapię,
• chemioterapię,
• hormonoterapię,
• leczenie biologiczne, takie jak stosowanie przeciwciał monoklonalnych.

Istotnym elementem leczenia jest rehabilitacja, która wspomaga pacjentki w powrocie do normalnego życia po leczeniu. Kobietom po radykalnej mastektomii zaleca się m.in. ćwiczenia fizyczne, które pomagają w zapobieganiu obrzękowi limfatycznemu kończyny górnej.

Nieleczony rak piersi prowadzi do śmierci. W zależności od właściwości biologicznych, nowotwór może rosnąć i dawać przerzuty w różnym tempie. Dlatego tak ważne jest wczesne wdrożenie leczenia, które jest możliwe dzięki regularnemu samobadaniu piersi oraz wykonywaniu profilaktycznych badań obrazowych, takich jak mammografia i USG.