Hiperprolaktynemia – przyczyny, objawy i leczenie

Hiperprolaktynemia to stan, w którym we krwi występuje podwyższone stężenie prolaktyny – hormonu produkowanego przez przysadkę mózgową. Prolaktyna odgrywa kluczową rolę w regulacji laktacji, wpływa również na funkcje rozrodcze, metabolizm, odporność oraz zachowania emocjonalne. U kobiet poziom prolaktyny naturalnie wzrasta w czasie ciąży i karmienia piersią, jednak poza tym okresem jej nadmiar może być objawem choroby lub zaburzeń hormonalnych.

Przyczyny hiperprolaktynemii

Przyczyny zwiększonego stężenia prolaktyny można podzielić na fizjologiczne, farmakologiczne i patologiczne:

• Fizjologiczne: stres, sen, wysiłek fizyczny, stosunek płciowy, ciąża, karmienie piersią.

• Farmakologiczne: leki przeciwpsychotyczne (np. haloperidol, risperidon), przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, doustne środki antykoncepcyjne, opioidy.

• Patologiczne: guzy przysadki mózgowej (prolaktinoma), niedoczynność tarczycy, przewlekła niewydolność nerek lub wątroby, choroby podwzgórza, urazy klatki piersiowej.

Objawy hiperprolaktynemii

Objawy zależą od płci oraz stopnia podwyższenia poziomu prolaktyny.

U kobiet najczęściej występują:

• zaburzenia miesiączkowania lub brak miesiączki,

• niepłodność,

• mlekotok (wydzielanie mleka poza okresem karmienia),

• obniżone libido,

• suchość pochwy i ból podczas stosunku.

U mężczyzn hiperprolaktynemia może powodować:

• spadek libido i zaburzenia erekcji,

• niepłodność,

• ginekomastię (powiększenie gruczołów piersiowych),

• utratę masy mięśniowej i obniżenie poziomu testosteronu.

W przypadku dużych guzów przysadki (makrogruczolaków) mogą pojawić się także bóle głowy, zaburzenia widzenia oraz objawy wynikające z ucisku na okoliczne struktury mózgu.

Diagnostyka

Podstawowym badaniem jest oznaczenie poziomu prolaktyny we krwi. Ze względu na wpływ stresu i innych czynników, pomiar powinien być wykonywany w spoczynku, najlepiej rano. W razie stwierdzenia podwyższonego wyniku konieczne jest jego potwierdzenie w kolejnych badaniach.
Dodatkowo wykonuje się:

• badania hormonalne (TSH, FSH, LH, estradiol, testosteron),

• rezonans magnetyczny przysadki mózgowej w celu wykrycia ewentualnego guza,

• badania w kierunku chorób nerek i wątroby.

Leczenie

Leczenie zależy od przyczyny hiperprolaktynemii.

• W przypadku guzów przysadki (prolaktinoma) stosuje się leki dopaminergiczne (np. bromokryptyna, kabergolina), które skutecznie obniżają poziom prolaktyny i często zmniejszają rozmiar guza.

• W niedoczynności tarczycy włącza się leczenie substytucyjne hormonami tarczycy.

• Jeśli przyczyną są leki, lekarz może rozważyć ich zmianę lub modyfikację dawki.

• Interwencja chirurgiczna jest rozważana tylko w przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi efektu lub guz powoduje ucisk na nerwy wzrokowe.

Rokowanie i profilaktyka

Rokowanie w hiperprolaktynemii jest zazwyczaj dobre, szczególnie przy wczesnym rozpoznaniu i odpowiednim leczeniu. Po normalizacji poziomu prolaktyny często dochodzi do przywrócenia płodności i ustąpienia objawów.
Profilaktyka obejmuje unikanie nadmiernego stresu, kontrolę stosowanych leków oraz regularne badania hormonalne u osób z zaburzeniami miesiączkowania lub niepłodnością.