Najnowsze osiągnięcia w leczeniu choroby Alzheimera

Choroba Alzheimera to przewlekłe, postępujące schorzenie neurodegeneracyjne, które dotyka głównie osoby starsze i prowadzi do stopniowej utraty pamięci, funkcji poznawczych oraz zdolności do samodzielnego funkcjonowania. Szacuje się, że na całym świecie żyje ponad 55 milionów osób z otępieniem, z czego około 60–70% przypadków to właśnie choroba Alzheimera. Przez dekady leczenie miało głównie charakter objawowy, jednak w ostatnich latach nastąpił przełom – pojawiły się pierwsze terapie modyfikujące przebieg choroby, a badania kliniczne dostarczają obiecujących wyników.

Przełomowe terapie przeciwko beta-amyloidowi
1. Lecanemab (Leqembi™) – pierwsza zatwierdzona terapia modyfikująca przebieg choroby
W 2023 roku amerykańska FDA zatwierdziła lecanemab – przeciwciało monoklonalne skierowane przeciw beta-amyloidowi, które wykazuje zdolność do zmniejszania złogów amyloidu w mózgu i spowalniania postępu choroby. Lecanemab został dopuszczony w trybie przyspieszonym, a w 2024 roku otrzymał pełną aprobatę po wykazaniu skuteczności w badaniu fazy III (Clarity AD).

Kluczowe dane:

• Redukcja postępu klinicznego o ok. 27% w ciągu 18 miesięcy.
• Terapia podawana dożylnie co dwa tygodnie.
• Potencjalne działania niepożądane: obrzęk mózgu (ARIA), mikrowylewy, reakcje infuzyjne.

2. Donanemab (Eli Lilly) – kolejne obiecujące przeciwciało
W 2024 roku zakończono badanie TRAILBLAZER-ALZ 2 nad donanemabem, również ukierunkowanym na beta-amyloid. Wykazano redukcję postępu klinicznego o 35–40% u pacjentów z umiarkowanym stężeniem tau i wczesnym stadium choroby.

Donanemab może być zatwierdzony przez FDA i EMA jeszcze w 2025 roku. Oferuje korzyść w wyselekcjonowanej grupie pacjentów, z możliwością leczenia przez określony czas, aż do oczyszczenia mózgu z amyloidu.

Nowe kierunki terapii – poza amyloidem
Choć usuwanie beta-amyloidu przynosi pierwsze efekty, wielu naukowców podkreśla potrzebę terapii wieloczynnikowej, uwzględniającej inne procesy patofizjologiczne, takie jak agregacja białka tau, stan zapalny, stres oksydacyjny i dysfunkcja mitochondrialna.

1. Terapie anty-tau
Białko tau, tworzące neurofibrylarne splątki, jest kluczowe w rozwoju degeneracji neuronów. Aktualnie testowane są:

• Wakcyny anty-tau (np. AADvac1),
• przeciwciała monoklonalne anty-tau (np. semorinemab, gosuranemab).

Pierwsze wyniki są mieszane, ale trwają duże badania kliniczne fazy II i III.

2. Leki przeciwzapalne i immunomodulujące
Rosnące zainteresowanie budzą leki wpływające na mikroglej, czyli komórki odpornościowe mózgu. Substancje takie jak:

• Neflamapimod – inhibitor kinazy p38 (działanie neuroprotekcyjne),
• XPro1595 – neutralizator TNF-α.

Ich celem jest hamowanie przewlekłego zapalenia, które napędza neurodegenerację.

3. Terapie metaboliczne i mitochondrialne
Nowe badania kliniczne testują m.in.:

• Leki poprawiające metabolizm glukozy w mózgu (np. intranazalna insulina, pioglitazon),
• Koenzym Q10, NAD+, czy peptydy mitochondrioprotekcyjne.

Innowacje technologiczne i diagnostyczne
1. Wczesna diagnostyka biomarkerowa
Obecnie możliwe jest wykrycie choroby Alzheimera na bardzo wczesnym etapie dzięki:

• Płynowi mózgowo-rdzeniowemu (CSF) – oznaczenia amyloidu, tau, fosfo-tau,
• Nowym testom z krwi – jak testy na p-tau217 i p-tau181, które mogą zrewolucjonizować przesiew populacyjny,
• Obrazowaniu PET z użyciem znaczników amyloidu i tau.

2. Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe
Systemy AI są coraz częściej stosowane w:

• analizie obrazów mózgu,
• identyfikowaniu wczesnych zmian poznawczych,
• prognozowaniu progresji choroby.

Terapie wspomagające i niefarmakologiczne
Leczenie Alzheimera to nie tylko farmakoterapia. Coraz większy nacisk kładzie się na:

• Treningi poznawcze i neuroplastyczność,
• Aktywność fizyczną i dietę (np. dieta MIND),
• Nowoczesne aplikacje i systemy wspierające pacjentów i opiekunów,
• Stymulację mózgu (np. przezczaszkowa stymulacja prądem stałym – tDCS).

Wyzwania i nadzieje
Mimo postępu, leczenie choroby Alzheimera pozostaje trudne. Obecne terapie spowalniają postęp, ale go nie zatrzymują ani nie odwracają. Wysoka cena, konieczność dożylnego podawania oraz potencjalne skutki uboczne ograniczają dostępność. Kluczowe będzie opracowanie:

• terapii doustnych,
• metod leczenia na bardzo wczesnym etapie,
• skutecznej prewencji u osób z ryzykiem genetycznym (np. z mutacją APOE4).

Rok 2025 to przełomowy moment w leczeniu choroby Alzheimera – po raz pierwszy mamy dostęp do terapii, które spowalniają progresję choroby, a nie tylko łagodzą objawy. Trwa intensywne poszukiwanie nowych celów terapeutycznych, zwłaszcza w zakresie białka tau, zapalenia i metabolizmu. Równolegle rozwijają się metody wczesnej diagnostyki, co może umożliwić interwencję zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w mózgu. Mimo wyzwań, perspektywa skuteczniejszego leczenia i poprawy jakości życia pacjentów staje się coraz bardziej realna.