Wypadanie i obniżenie pochwy – przyczyny, objawy i metody leczenia

Wypadanie pochwy, nazywane również obniżeniem narządów miednicy mniejszej, jest problemem zdrowotnym dotykającym wiele kobiet, zwłaszcza po porodach, w okresie menopauzy lub po zabiegach ginekologicznych. Choć jest to schorzenie powszechne, wciąż bywa tematem tabu, a pierwsze objawy często są bagatelizowane lub mylone z naturalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie wraz z wiekiem. Tymczasem nieleczone wypadanie pochwy może znacząco wpływać na komfort życia, aktywność fizyczną, a nawet relacje intymne.

Czym jest wypadanie pochwy?

Pochwa pełni w organizmie kobiety wiele istotnych funkcji – umożliwia współżycie seksualne, odprowadza krew menstruacyjną, a podczas porodu stanowi kanał, przez który dziecko przychodzi na świat. Ma około 10 cm długości i składa się z przewodu oraz wewnętrznej części łechtaczki, a jej budowa obejmuje cztery ściany: przednią, tylną, lewą i prawą.

Wypadanie pochwy, określane również jako prolaps, to zaburzenie, w którym pochwa przesuwa się z prawidłowego położenia. Może to przyjmować formę jej obniżenia, a w bardziej zaawansowanych przypadkach – wysunięcia się poza obręb ciała. Do takiej sytuacji dochodzi, gdy struktury odpowiedzialne za stabilizację narządów miednicy mniejszej, czyli mięśnie, więzadła i tkanki łączące, ulegają osłabieniu. W rezultacie nie tylko sama pochwa, ale również macica, pęcherz moczowy lub odbytnica mogą zmieniać swoje położenie i stopniowo opadać.

Najbardziej narażone na tę dolegliwość są kobiety, które rodziły wielokrotnie drogą naturalną, znajdują się w okresie menopauzy albo zmagają się z nadwagą czy otyłością. Do osłabienia tkanek może przyczyniać się także przewlekły kaszel czy inne czynniki zwiększające ciśnienie w jamie brzusznej. Warto zaznaczyć, że problem wypadania narządów miednicy jest wyjątkowo powszechny — szacuje się, że aż połowa kobiet po 80. roku życia doświadcza jednej z form wypadania macicy lub pochwy. U młodszych pacjentek, w wieku 20–39 lat, zaburzenia statyki narządów rodnych również występują, choć dotyczą około 10% kobiet.

Wypadanie narządów rodnych klasyfikuje się według czterostopniowej skali nasilenia:

• I stopień – obniżenie macicy lub pochwy nie sięga przedsionka pochwy i go nie przekracza,
• II stopień – narząd obniża się do poziomu przedsionka pochwy,
• III stopień – obniżenie wychodzi poza przedsionek pochwy,
• IV stopień – dochodzi do częściowego lub całkowitego wypadania narządu rodnego.

Jak dochodzi do obniżenia i wypadania ścian pochwy?

Obniżenie ścian pochwy pojawia się wtedy, gdy narząd ten przesuwa się z prawidłowego położenia, a jego przednia lub tylna ściana opada w kierunku przedsionka pochwy, a w cięższych przypadkach — wysuwa się na zewnątrz. Przyczyną jest osłabienie mięśni dna miednicy i tkanek, które na co dzień utrzymują narządy we właściwej pozycji. Z wiekiem struktury te tracą elastyczność, co jest szczególnie częste w okresie menopauzy.

Na rozwój tego problemu bardziej narażone są kobiety, które przeszły wiele porodów, zwłaszcza z dużymi dziećmi, są po menopauzie lub wykonują ciężką pracę fizyczną. Gdy mięśnie dna miednicy słabną, przesuwać mogą się także inne narządy miednicy mniejszej, m.in. pęcherz, cewka moczowa, jelito czy odbytnica.

W zależności od stopnia osłabienia tkanek może dochodzić do:

• obniżenia lub wypadania pochwy,
• obniżenia lub wypadania macicy,
• wypadania pęcherza (cystocele),
• przemieszczenia jelita lub odbytnicy (rectocele, enterocele).

We wczesnym etapie obniżenie pochwy jest zazwyczaj niewidoczne z zewnątrz i można je stwierdzić jedynie podczas badania ginekologicznego. Z czasem jednak pojawiają się typowe objawy, takie jak uczucie pełności w pochwie, ból podczas współżycia czy dyskomfort podczas codziennych aktywności. W bardziej zaawansowanym stadium pochwa zaczyna wysuwać się na zewnątrz, co określane jest już jako jej wypadanie. Obniżenie lub wypadanie może obejmować zarówno przednią, jak i tylną ścianę pochwy i często współwystępuje z problemami dotyczącymi macicy.

Czy wypadanie pochwy jest groźne dla zdrowia?

Choć wypadanie pochwy samo w sobie nie zagraża życiu, zdecydowanie nie powinno być lekceważone. Nieleczone może prowadzić do szeregu uciążliwych dolegliwości i komplikacji, które w dużym stopniu obniżają komfort codziennego funkcjonowania. Kobiety często skarżą się na ból podczas współżycia, nietrzymanie moczu, większą podatność na infekcje intymne czy uczucie dyskomfortu w obrębie miednicy. Wystąpienie problemu wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ wczesne rozpoznanie i dobranie terapii pozwala zahamować postęp choroby i zmniejszyć nasilenie objawów.

Przyczyny obniżenia i wypadania pochwy

Za utrzymanie pochwy oraz innych narządów rodnych w prawidłowym położeniu odpowiada rozbudowany system mięśni i więzadeł dna miednicy. Gdy struktury te ulegają osłabieniu, narządy zaczynają tracić oparcie i mogą się przemieszczać, prowadząc do obniżenia lub wypadania pochwy, pęcherza, macicy czy fragmentów jelita.

Do najważniejszych przyczyn tego stanu zalicza się:

• ciążę i porody naturalne, zwłaszcza liczne lub z udziałem dzieci o dużej masie urodzeniowej,
• nadwagę i otyłość, zwiększające nacisk na dno miednicy,
• częste dźwiganie i ciężką pracę fizyczną,
• przewlekłe zaparcia, które powodują intensywne parcie,
• przewlekły kaszel związany z chorobami układu oddechowego (np. astmą czy POChP),
• starzenie się i menopauzę, kiedy spadek estrogenu negatywnie wpływa na jędrność i siłę tkanek,
• predyspozycje genetyczne, czyli wrodzoną słabszą tkankę łączną,
• histerektomię, która może zaburzać dotychczasową stabilizację narządów.

Choć wypadanie pochwy często wiąże się z wiekiem, licznymi porodami lub menopauzą, zdarza się również u kobiet, które nigdy nie rodziły. W każdym przypadku kluczowe jest odpowiednio wczesne wdrożenie działań profilaktycznych i diagnostycznych, aby zapobiec nasilaniu się problemu.

Stopnie obniżenia i wypadania pochwy

Skala POP-Q (Pelvic Organ Prolapse Quantification System), opracowana na podstawie wieloletnich obserwacji klinicznych, służy do oceny stopnia obniżenia lub wypadania narządów miednicy. Opiera się wyłącznie na badaniu ginekologicznym i umożliwia ocenę zarówno zaawansowania zmian, jak i efektów leczenia.

• Stopień 0 – brak obniżenia lub wypadania - W badaniu nie stwierdza się nieprawidłowości. Profilaktycznie zaleca się ćwiczenia mięśni dna miednicy.
• Stopień 1 – wczesne obniżenie - Pochwa obniża się, lecz nie przekracza połowy swojej długości. Objawy zazwyczaj nie występują, a zmiany są często wykrywane przypadkowo podczas rutynowego badania. To etap, na którym działania profilaktyczne mogą zahamować dalszy postęp. Zalecenia: wzmacnianie mięśni dna miednicy, ewentualne zastosowanie pessara.
• Stopień 2 – umiarkowane obniżenie - Pochwa obniża się do przedsionka. Często pojawia się uczucie ciężkości, „ciągnięcia w dół” oraz dyskomfort lub ból podczas współżycia. W tym stadium zmiany są zwykle wyczuwalne palpacyjnie. Wczesne wdrożenie terapii może ograniczyć dalsze obniżanie struktur miednicy. Zalecenia: ćwiczenia mięśni dna miednicy, rozważenie zastosowania pessara.
• Stopień 3 – zaawansowane wypadanie - Pochwa znajduje się przy wejściu do przedsionka lub częściowo wystaje na zewnątrz. Objawy stają się nasilone i mogą obejmować uczucie obecności „ciała obcego”, parcie w dół czy wysuwanie się tkanek podczas kaszlu, śmiechu lub innych czynności zwiększających ciśnienie w jamie brzusznej. Choć cofnięcie zmian jest mało prawdopodobne, możliwe jest ograniczenie ich rozwoju oraz zmniejszenie dolegliwości. Zalecenia: pessaroterapia, rozważenie leczenia operacyjnego, jeśli terapia zachowawcza jest nieskuteczna.
• Stopień 4 – całkowite wypadanie pochwy - Dolna część pochwy trwale znajduje się na zewnątrz. Towarzyszy temu znaczny dyskomfort, trudności z oddawaniem moczu oraz wyraźne uwypuklenie tkanek. Zalecenia: pessaroterapia dla zmniejszenia objawów, leczenie operacyjne jako metoda definitywna.

Podsumowując: stopnie 1–2 oznaczają obniżenie, czyli położenie pochwy nadal wewnątrz ciała, natomiast stopnie 3–4 opisują jej wypadanie, kiedy tkanki przemieszczają się poza srom.

Rodzaje obniżenia i wypadania ścian pochwy

Wyróżnia się obniżenie lub wypadanie przedniej oraz tylnej ściany pochwy, zależnie od tego, które narządy ulegają przemieszczeniu.

Obniżenie lub wypadanie przedniej ściany pochwy - Ten typ zmian dotyczy najczęściej pęcherza moczowego i cewki moczowej.

• Cystocele oznacza obniżenie lub wypadanie pęcherza moczowego w kierunku światła pochwy. Może prowadzić do zaburzeń mikcji, takich jak trudności z rozpoczęciem oddawania moczu, niepełne opróżnianie pęcherza, częstomocz, nietrzymanie moczu oraz nawracające infekcje dróg moczowych.
• Ureterocele odnosi się do obniżenia lub wypadania cewki moczowej.

Obniżenie lub wypadanie tylnej ściany pochwy - Zmiany w tylnej ścianie pochwy dotyczą jelit lub odbytu.

• Rectocele to obniżenie lub wypadanie odbytnicy w kierunku pochwy. W początkowej fazie schorzenie może przebiegać bezobjawowo, natomiast w bardziej zaawansowanych stadiach mogą występować zaparcia, trudności z oddawaniem stolca, nietrzymanie gazów i stolca oraz uczucie niepełnego wypróżnienia.

Objawy obniżenia lub wypadania pochwy

Obniżenie lub wypadanie ścian pochwy może manifestować się na różne sposoby, w zależności od typu i zaawansowania zaburzeń statyki narządów miednicy.

Objawy obniżenia pochwy

Uczucie nacisku lub „obniżania się” narządu – pojawia się wrażenie przesuwania struktur w dół lub utraty ich prawidłowego położenia.

• Dolegliwości bólowe podczas współżycia (dyspareunia) – obecne są dyskomfort lub ból w trakcie stosunku.
• Zaburzenia opróżniania pęcherza moczowego – mogą występować trudności z rozpoczęciem mikcji, niepełne opróżnianie pęcherza lub konieczność ucisku na przednią ścianę pochwy w celu ułatwienia mikcji. Objawy te wynikają m.in. z cystocele, ureterocele, enterocele lub obniżenia macicy i szczytu pochwy.
• Naglące parcia i nietrzymanie moczu – związane najczęściej z obniżeniem pęcherza moczowego.
• Zaparcia – typowe w przypadku rectocele (obniżenia tylnej ściany pochwy).
• Trudności z całkowitym wypróżnieniem – mogą wynikać z enterocele, rectocele lub wypadania szczytu pochwy; ulgę czasem przynosi ucisk na tylną ścianę pochwy.

Szacuje się, że około 30–50% przypadków obniżenia pochwy przebiega bezobjawowo, a nieprawidłowości są wykrywane dopiero podczas rutynowego badania ginekologicznego.

Objawy wypadania pochwy

• Widoczna tkanka wystająca poza wejście do pochwy – wrażenie obecności struktury wysuwającej się na zewnątrz.
• Uczucie wysuwania się pochwy – nasilające się podczas kaszlu, śmiechu lub kichania.
• Nawracające infekcje układu moczowego – mogą być skutkiem zaawansowanego przemieszczenia narządów miednicy.
• Ból nasilający się po dłuższym staniu – objaw typowy szczególnie dla wypadania odbytu, szczytu pochwy lub macicy.

Diagnostyka i leczenie wypadania pochwy

Wypadanie pochwy wymaga precyzyjnej diagnozy oraz dobrania indywidualnego planu leczenia. Podstawowym etapem jest konsultacja ginekologiczna, podczas której przeprowadzany jest szczegółowy wywiad oraz badanie ginekologiczne. Na jego podstawie określa się rozpoznanie, a w przypadku stwierdzenia przemieszczenia narządów miednicy stosuje się klasyfikacje, np. system POP-Q (Pelvic Organ Prolapse Quantification System), który umożliwia ocenę stopnia przemieszczania się pochwy oraz innych narządów. W bardziej złożonych przypadkach diagnostyka może wymagać współpracy z uroginekologiem lub endokrynologiem.

Metody leczenia dzielą się na zachowawcze oraz chirurgiczne. Do podejść zachowawczych zalicza się przede wszystkim:

• Ćwiczenia mięśni dna miednicy (tzw. mięśnie Kegla) w celu wzmocnienia struktury podtrzymującej narządy,
• Terapia hormonalna z zastosowaniem estrogenów, szczególnie u kobiet w okresie menopauzy,
• Pessary dopochwowe – urządzenia wprowadzane do pochwy, które mechanicznie podtrzymują jej ściany i przemieszczone narządy.

Rozpoznanie wypadania pochwy opiera się głównie na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Wywiad obejmuje informacje o stanie zdrowia, przebytych chorobach, operacjach oraz doświadczeniach okołoporodowych, w tym liczbę i przebieg porodów. Badanie ginekologiczne obejmuje wziernikowanie pochwy, ocenę palpacyjną dna miednicy, a także analizę ułożenia narządów miednicy w spoczynku i w trakcie parcia. Istotna jest również ocena stanu śluzówki pochwy.

W razie potrzeby wykonywane są dodatkowe badania diagnostyczne, które mogą obejmować:

• badanie urodynamiczne wraz z oceną objętości zalegającego moczu (PVR),
• test kaszlowy oceniający funkcję cewki moczowej,
• tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny dla dokładniejszej wizualizacji narządów,
• badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego w przypadku podejrzenia wypadania jelit.

Tak skompletowana diagnostyka pozwala na precyzyjne określenie rodzaju i stopnia wypadania pochwy, co jest podstawą do wyboru najskuteczniejszej strategii terapeutycznej.

Leczenie obniżenia i wypadania pochwy

Leczenie obniżenia lub wypadania pochwy może być prowadzone metodami inwazyjnymi (operacyjnymi) lub nieinwazyjnymi, w tym przede wszystkim pessaroterapią. W łagodnych stadiach (stopnie 1–2 w skali POP-Q) zaleca się w pierwszej kolejności podejścia zachowawcze. Uzupełnieniem terapii mogą być również laseroterapia, elektrostymulacja i fizykoterapia, które wspomagają wzmocnienie mięśni dna miednicy. Wybór metody leczenia zależy od ogólnego stanu zdrowia pacjentki, wieku, stopnia zaawansowania schorzenia oraz planów powiększenia rodziny.

Pessaroterapia

Pessar jest elastycznym, silikonowym krążkiem stosowanym w leczeniu obniżenia lub wypadania pochwy i macicy. Podczas pierwszej wizyty ginekolog dobiera odpowiedni rozmiar i model pessara oraz umieszcza go w pochwie. Ważne jest również udzielenie instrukcji dotyczących higieny intymnej i pielęgnacji samego pessara.

Po pierwszym dopasowaniu pessar może być zakładany i zdejmowany samodzielnie. W razie trudności ginekolog może wykonywać te czynności podczas kontrolnych wizyt. Pessar mechanicznie podtrzymuje ściany pochwy i narządy miednicy, utrzymując je w prawidłowej pozycji anatomicznej. Regularne czyszczenie oraz kontrola u specjalisty pozwalają uniknąć działań niepożądanych, takich jak dyskomfort czy infekcje.

Zalecenia dotyczące użytkowania pessara:

• Wyjmowanie co najmniej raz w tygodniu, mycie, osuszenie i nałożenie zaleconego przez lekarza kremu (nie wazeliny), a następnie ponowne założenie.
• W przypadku trudności przy wyjmowaniu i zakładaniu, pomoc może zapewnić ginekolog, zwłaszcza u pacjentek starszych.

Korzyści z pessara:

• Umożliwia prowadzenie normalnego życia seksualnego (przy odpowiednich modelach, np. pierścieniowym lub talerzowym).
• Nie wyklucza możliwości zajścia w ciążę w przyszłości.
• Skutecznie łagodzi objawy obniżenia lub wypadania pochwy, szczególnie przy średnim i dużym nasileniu.
• Stanowi dobrą alternatywę dla operacji, zwłaszcza gdy zabieg chirurgiczny nie jest wskazany lub pacjentka preferuje leczenie zachowawcze.

Pessary występują w różnych kształtach i rozmiarach, a dobór odpowiedniego modelu zależy od anatomii i stopnia problemu. Najczęściej stosowanymi są pessar pierścieniowy lub talerzowy przy obniżeniu pochwy oraz pessar grzybkowy przy całkowitym wypadaniu. Dobrze dopasowany pessar nie powoduje dolegliwości i jest niewyczuwalny. Łączenie pessara z ćwiczeniami mięśni dna miednicy pozwala utrzymać prawidłowe położenie pochwy. Pessar podtrzymuje narządy w odpowiedniej pozycji, natomiast ćwiczenia wzmacniają mięśnie i więzadła, co zwiększa skuteczność terapii.

Ćwiczenia mięśni dna miednicy i domowa profilaktyka wypadania pochwy

Jednym ze skutecznych sposobów wspomagających leczenie obniżenia lub wypadania pochwy jest regularne wzmacnianie mięśni dna miednicy. Ćwiczenia te, znane również jako ćwiczenia Kegla, mogą być wykonywane w pozycji leżącej lub w niewielkim rozkroku. Polegają na napinaniu mięśni przez kilka sekund, a następnie ich kontrolowanym rozluźnianiu. Kluczowe znaczenie ma prawidłowe oddychanie oraz utrzymywanie określonej sekwencji ruchów z zachowaniem pełnego rozluźnienia mięśni po każdym skurczu.

W terapii wypadania pochwy istotna jest nie tylko systematyczna praca nad mięśniami, ale także utrzymanie prawidłowej postawy ciała, a także nauka prawidłowego schylania się i podnoszenia ciężarów, aby zmniejszyć obciążenie dna miednicy.

Domowe metody profilaktyki i wspomagania leczenia obejmują:

• Regularne ćwiczenia mięśni Kegla – wzmacniają mięśnie dna miednicy i pomagają w utrzymaniu narządów w prawidłowej pozycji, co jest szczególnie istotne po porodzie. Ćwiczenia można wykonywać także przy całkowitym wypadaniu pochwy, przy założonym pessarze.
• Zapobieganie i leczenie zaparć – dieta bogata w błonnik (owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe) oraz odpowiednie nawodnienie wspomagają prawidłowe wypróżnianie.
• Unikanie dźwigania ciężarów lub stosowanie prawidłowej techniki – przy podnoszeniu ciężarów należy wykorzystywać siłę nóg zamiast pleców czy talii.
• Kontrolowanie kaszlu i dbanie o drogi oddechowe – leczenie przewlekłego kaszlu, unikanie palenia tytoniu oraz odpowiednia opieka przy chorobach płuc zmniejszają nadmierny nacisk na mięśnie dna miednicy.
• Utrzymywanie prawidłowej masy ciała – optymalny wskaźnik BMI wynosi 20–25; w przypadku nadwagi warto skonsultować się ze specjalistą w celu redukcji masy ciała, aby zmniejszyć obciążenie dna miednicy.

Leczenie chirurgiczne wypadania pochwy

W przypadkach zaawansowanego wypadania pochwy lub braku skuteczności metod zachowawczych stosuje się leczenie chirurgiczne, którego celem jest przywrócenie prawidłowego położenia narządów miednicy i poprawa jakości życia. Do najczęściej wykonywanych zabiegów należą:

• Kolporafia przednia i tylna – wzmocnienie ścian pochwy w celu zapobiegania ich zapadaniu,
• Histerektomia – usunięcie macicy w sytuacjach, gdy wypadaniu pochwy towarzyszy obniżenie macicy,
• Zabiegi z użyciem implantów siatkowych – stabilizacja narządów i zmniejszenie ryzyka nawrotu prolapsu.

Operacja jest zalecana głównie w stopniach 3–4 w skali POP-Q. Plastyka pochwy i krocza wykonywana jest drogą pochwową i obejmuje:

1. Naprawę przedniej ściany pochwy w przypadku cystocele (uchyłka pęcherza),
2. Korekcję tylnej ściany pochwy przy rectocele (uchyłka odbytnicy),
3. Odtworzenie środka ścięgnistego wspierającego strukturę miednicy.

Po zabiegu mogą pojawić się tymczasowe dolegliwości, takie jak ból, obrzęk i krwiaki. Rzadziej występują powikłania w postaci infekcji, zrostów lub przerostu blizny.

W łagodnych stadiach wypadania pochwy coraz częściej stosuje się zabiegi z zakresu medycyny estetycznej jako alternatywę lub uzupełnienie terapii chirurgicznej. Metody te obejmują:

• Laser frakcyjny – stymuluje produkcję kolagenu i elastyny, poprawia napięcie i elastyczność tkanek, skuteczny w początkowych etapach schorzenia,
• Wypełniacze z kwasu hialuronowego – poprawiają nawilżenie i napięcie tkanek,
• Ostrzykiwanie osoczem bogatopłytkowym (PRP) – wspiera regenerację i wzmocnienie tkanki pochwy.

Laseroterapia jest bezpieczna, nie wymaga znieczulenia i może być przeprowadzana w gabinecie. W łagodnych i umiarkowanych przypadkach poprawia napięcie pochwy i zmniejsza ryzyko wysiłkowego nietrzymania moczu, jednak w zaawansowanych stadiach nie przywraca całkowicie anatomicznego położenia narządów.

Nowoczesne techniki 

Metoda HIFU (High-Intensity Focused Ultrasound) wykorzystuje ultradźwięki do obkurczenia więzadeł i powięzi oraz stymulacji powstawania nowych włókien kolagenowych, co zwiększa napięcie mięśni i więzadeł podtrzymujących pochwę.