Ludzie z „supergenami” – odporność na AIDS, cholesterol czy rak.

Naukowcy od dekad badają osoby, które pomimo genetycznego lub środowiskowego ryzyka nie rozwijają ciężkich chorób, takich jak AIDS, choroby sercowo-naczyniowe czy nowotwory. Część z tych przypadków można przypisać wyjątkowym mutacjom genetycznym – tzw. „supergenom” – które zapewniają naturalną odporność lub ochronę. W erze medycyny precyzyjnej i rosnącej wiedzy na temat genomu ludzkiego, coraz większe zainteresowanie wzbudzają osoby o nietypowej odporności na poważne choroby. Są to osoby, które noszą w sobie mutacje genów dające im ochronę przed chorobami takimi jak HIV/AIDS, hipercholesterolemia czy nawet niektóre typy nowotworów. Choć te przypadki są rzadkie, to właśnie dzięki nim nauka może rozwijać terapie genetyczne i immunologiczne, które kiedyś mogą zmienić leczenie populacyjne.

Jednym z najlepiej udokumentowanych przypadków naturalnej odporności jest mutacja CCR5-Δ32. Gen CCR5 koduje białko na powierzchni komórek odpornościowych, które HIV wykorzystuje do wnikania do komórki. Mutacja Δ32 powoduje, że białko to nie jest produkowane w prawidłowej formie.

Osoby homozygotyczne (z dwiema kopiami mutacji) są praktycznie odporne na zakażenie HIV-1, natomiast osoby heterozygotyczne mają wolniejszy przebieg choroby.

Z tej wiedzy skorzystano m.in. przy słynnym leczeniu „berlińskiego pacjenta”, który został wyleczony z HIV po przeszczepie szpiku od dawcy z mutacją CCR5-Δ32.

PCSK9: Naturalna ochrona przed chorobami serca

Gen PCSK9 odpowiada za regulację poziomu receptorów LDL (tzw. „złego cholesterolu”) w wątrobie. Mutacje inaktywujące PCSK9 skutkują:

- znacznym obniżeniem poziomu LDL-cholesterolu,

- niskim ryzykiem miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych,

- brakiem efektów ubocznych typowych dla klasycznych terapii.

Odkrycie tych mutacji doprowadziło do opracowania nowej klasy leków – inhibitorów PCSK9, które obecnie są stosowane w leczeniu hipercholesterolemii.

TP53 i „superodporność” na raka

Gen TP53 nazywany jest „strażnikiem genomu” – odpowiada za naprawę DNA i zapobieganie transformacji nowotworowej. Choć mutacje TP53 są powszechnie związane z rozwojem raka, istnieją również szczególne warianty, które:

- zwiększają skuteczność naprawy DNA,

- obniżają podatność komórek na mutacje rakowe,

- występują u niektórych osób, które mimo czynników ryzyka (np. palenia, ekspozycji na promieniowanie) nie chorują na raka.

Badania nad tą „superwersją” TP53 trwają, ale potencjalnie mogą dać podstawę do opracowania terapii przeciwnowotworowych stymulujących ten mechanizm.

Fenotypy ekstremalne i ich rola w medycynie

Termin „fenotyp ekstremalny” odnosi się do osób, których cechy znacznie odbiegają od normy populacyjnej. Naukowcy z projektu Resilience Project analizują genomy setek tysięcy ludzi w poszukiwaniu tych, którzy mimo posiadania genów związanych z ciężkimi chorobami, pozostają zdrowi.

Przykłady:

- Osoby z genem BRCA1, ale bez raka piersi mimo zaawansowanego wieku,

- Nosiciele mutacji powodujących mukowiscydozę, u których nie rozwija się choroba,

- Dzieci z genetycznym ryzykiem cukrzycy typu 1, które pozostają zdrowe.

Celem jest zrozumienie czynników modyfikujących, takich jak inne geny, mikrobiom, styl życia czy epigenetyka.

Potencjał terapeutyczny

Poznanie mechanizmów odporności u tych „superludzi” otwiera drogę do:

- terapii genowych (np. edytowanie CCR5 za pomocą CRISPR),

- projektowania leków inspirowanych naturą (np. inhibitory PCSK9),

- indywidualizacji leczenia w oparciu o genotyp i profil ryzyka,

- wczesnej diagnostyki i profilaktyki u osób z ryzykiem.

Osoby z tzw. „supergenami” oferują wyjątkowe okno na zrozumienie, jak organizm może naturalnie opierać się chorobom. Choć są to przypadki rzadkie, ich analiza prowadzi do przełomów w medycynie precyzyjnej i terapii celowanej. W przyszłości, dzięki postępom w genetyce i biotechnologii, takie „supermoce” mogą stać się dostępne dla każdego pacjenta.