Epizootyczne zapalenie mózgu koni – wirusowe zagrożenie o znaczeniu zoonotycznym

Epizootyczne zapalenie mózgu koni (ang. Equine Encephalomyelitis) to grupa ciężkich, wirusowych chorób ośrodkowego układu nerwowego występujących u koni i mułów. Główne formy choroby to: wschodnie (EEE), zachodnie (WEE) oraz wenezuelskie zapalenie mózgu koni (VEE). Choroby te wywoływane są przez wirusy z rodziny Togaviridae, rodzaju Alphavirus, i należą do zoonoz – mogą być przenoszone również na ludzi. Występują głównie w obu Amerykach, jednak ze względu na zmiany klimatyczne i globalizację, potencjalnie mogą stanowić zagrożenie także w innych rejonach świata.

Czynnik etiologiczny i transmisja

Wirusy EEE, WEE i VEE przenoszone są przez komary (np. Culex, Aedes, Coquillettidia), które zakażają się od rezerwuarowych gospodarzy, najczęściej dzikich ptaków (w przypadku EEE i WEE) lub gryzoni (w przypadku VEE). Koń jest gospodarzem przypadkowym – nie stanowi źródła zakażenia dla innych zwierząt ani ludzi.

U ludzi choroba może występować po ukąszeniu zakażonego komara, szczególnie w regionach endemicznych. Warto zaznaczyć, że VEE może szerzyć się również drogą bezpośrednią – z wydalin i wydzielin zwierząt.

Objawy kliniczne u koni

Po okresie inkubacji trwającym 5–14 dni mogą wystąpić objawy ogólne, neurologiczne i śmiertelne powikłania. Najczęstsze symptomy to:

• gorączka (do 41°C), osłabienie, brak apetytu, niepokój;

• objawy neurologiczne: ataksja, ślepota, zaburzenia równowagi, drgawki, przeczulica;

• agresja lub apatia, trudności w wstawaniu, padnięcia;

• porażenia kończyn, śpiączka.

Śmiertelność zależy od typu wirusa:

• EEE – bardzo wysoka (70–90%);

• WEE – niższa (20–50%);

• VEE – zmienna, może osiągać 50–80%.

U zwierząt, które przeżyją, często obserwuje się trwałe uszkodzenia neurologiczne.

Rozpoznanie

Diagnoza opiera się na analizie objawów klinicznych, historii podróży lub kontaktu z wektorami oraz badaniach laboratoryjnych. Stosuje się:

• serologiczne testy ELISA (wykrywanie przeciwciał IgM/IgG),

• PCR (identyfikacja materiału genetycznego wirusa),

• badania histopatologiczne mózgu (zmiany zapalne, martwica neuronów).

Ze względu na podobieństwo objawów, konieczne jest różnicowanie z innymi chorobami neurologicznymi koni, jak wścieklizna, herpeswirusowe zapalenie mózgu czy zakażenia bakteryjne (Listeria, Borrelia).

Leczenie

Nie istnieje leczenie przyczynowe – terapia jest objawowa i wspomagająca, obejmuje:

• leki przeciwzapalne (np. NLPZ, kortykosteroidy),

• środki uspokajające i przeciwdrgawkowe,

• nawodnienie i wsparcie żywieniowe,

• ochrona przed urazami wtórnymi (np. leżenie).

Skuteczność leczenia zależy od szybkości reakcji i ogólnego stanu konia w chwili rozpoczęcia terapii.

Profilaktyka

Najważniejszą metodą zapobiegania chorobie jest szczepienie:

• szczepionki inaktywowane (monowalentne lub skojarzone np. EEE/WEE/VEE),

• szczepienia co najmniej raz w roku (najlepiej przed sezonem komarów),

• u źrebiąt – od 4. miesiąca życia, z dawką przypominającą po 4 tygodniach.

Dodatkowo istotne są działania ograniczające kontakt z wektorami:

• stosowanie repelentów i siatek przeciw owadom,

• eliminacja stojącej wody (miejsca rozwoju larw komarów),

• wypas zwierząt z dala od obszarów podmokłych w okresie największej aktywności wektorów.

Znaczenie zoonotyczne i gospodarcze

Wirusowe zapalenia mózgu koni stanowią nie tylko poważne zagrożenie dla zdrowia zwierząt, ale także dla ludzi. Infekcje u ludzi (szczególnie EEE) mogą mieć ciężki przebieg, z wysoką śmiertelnością i trwałymi uszkodzeniami mózgu. Z tego powodu choroby te podlegają obowiązkowi zgłaszania do służb weterynaryjnych i sanitarno-epidemiologicznych.

Dla hodowców konie wiążą się z dużymi kosztami profilaktyki, leczenia oraz stratami wynikającymi z padnięć i wycofań zwierząt z użytkowania.

Epizootyczne zapalenie mózgu koni to groźna, wirusowa encefalopatia rozprzestrzeniana przez owady. Wysoka śmiertelność, brak leczenia przyczynowego i zagrożenie dla ludzi czynią ją chorobą o wyjątkowym znaczeniu. Regularne szczepienia, bioasekuracja oraz kontrola populacji komarów to kluczowe elementy ochrony zdrowia koni i ludzi.