Czy istnieje lekarstwo na HIV/AIDS?

HIV (ludzki wirus niedoboru odporności) i związany z nim zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) przez dekady uchodziły za chorobę śmiertelną, która nieuchronnie prowadzi do śmierci. Dzięki rozwojowi terapii antyretrowirusowej (ART), zakażenie HIV stało się obecnie chorobą przewlekłą, z którą można żyć przez wiele lat, a nawet dekady. Mimo ogromnego postępu medycyny, nadal pozostaje pytanie: czy istnieje lekarstwo na HIV/AIDS – i jeśli nie, to jak blisko jesteśmy jego odkrycia?

HIV – wirus trudny do pokonania
HIV atakuje przede wszystkim komórki układu odpornościowego – głównie limfocyty CD4+ – co prowadzi do ich stopniowego niszczenia. Największą przeszkodą w eliminacji wirusa jest jego zdolność do ukrywania się w stanie latencji (uśpienia) w rezerwuarach komórkowych, takich jak komórki układu odpornościowego, które nie ulegają zniszczeniu ani przez układ odpornościowy, ani przez leki antyretrowirusowe.

Terapia antyretrowirusowa (ART) – przełom, ale nie wyleczenie
Wprowadzenie ART w latach 90. XX wieku zrewolucjonizowało leczenie HIV. Leki te hamują replikację wirusa, obniżając jego poziom we krwi do niewykrywalnego i przywracając funkcję układu odpornościowego. Osoby żyjące z HIV i przyjmujące regularnie ART mogą prowadzić niemal normalne życie, a ryzyko przeniesienia wirusa na partnera seksualnego (przy niewykrywalnej wiremii) spada praktycznie do zera („U=U” – Undetectable = Untransmittable).

Jednak ART nie eliminuje wirusa z organizmu, a jego odstawienie prowadzi do szybkiego nawrotu wiremii.

Przypadki „wyleczenia” – wyjątki czy nadzieja?
Do tej pory znane są dwa potwierdzone przypadki funkcjonalnego wyleczenia HIV:

1. „Berliński pacjent” (Timothy Ray Brown)
Pierwszy człowiek uznany za wyleczonego z HIV. W 2007 roku przeszedł przeszczep szpiku kostnego z powodu białaczki. Dawca posiadał mutację CCR5Δ32, która powoduje odporność na HIV. Po przeszczepie wirus przestał być wykrywalny – i nie powrócił mimo odstawienia ART.

2. „Londyński pacjent” (Adam Castillejo)
Podobna sytuacja – przeszczep szpiku kostnego od dawcy z mutacją CCR5Δ32. Po latach obserwacji uznano go za drugiego człowieka trwale wyleczonego.

Obaj pacjenci wymagali jednak wysoce ryzykownej terapii z powodu nowotworu – a nie samego HIV – więc metoda ta nie może być rutynowo stosowana.

Edycja genów (CRISPR/Cas9)
Badacze próbują usunąć materiał genetyczny wirusa z DNA zainfekowanych komórek lub zmodyfikować geny, np. CCR5, by uczynić komórki odporne na zakażenie. Technologia CRISPR była testowana w modelach zwierzęcych i pierwszych próbach klinicznych, ale nadal jest w fazie eksperymentalnej.

Terapie immunologiczne
Przeciwciała monoklonalne: Badane jako sposób na długotrwałe tłumienie wirusa.

Szczepionki terapeutyczne: Mają nauczyć układ odpornościowy kontrolować HIV bez potrzeby codziennego leczenia.

CAR-T cells: Modyfikowane limfocyty T, stosowane wcześniej w onkologii, badane są także w terapii HIV.

 Strategie „shock and kill” i „block and lock”
- „Shock and kill”: aktywacja ukrytych wirusów w komórkach i ich zniszczenie.

- „Block and lock”: trwałe uśpienie wirusa, tak aby nie mógł się reaktywować.

Czy szczepionka na HIV jest możliwa?
Prace nad szczepionką profilaktyczną trwają od dekad, ale HIV wykazuje ogromną zmienność genetyczną i potrafi ukrywać się przed układem odpornościowym. Mimo niepowodzeń kilku dużych badań klinicznych, nowe strategie oparte na mRNA (jak w przypadku szczepionki przeciw COVID-19) są obecnie w fazie testów.

Obecnie nie istnieje ogólnodostępne lekarstwo na HIV/AIDS. Terapia antyretrowirusowa pozwala kontrolować chorobę, ale nie prowadzi do całkowitego usunięcia wirusa z organizmu. Przypadki wyleczenia są wyjątkowe i wiążą się z ryzykownymi procedurami. Jednak rozwój nauki – szczególnie w dziedzinach terapii genowej, immunologii i edycji genów – daje realną nadzieję na przełom w najbliższych latach.

Do tego czasu profilaktyka, testowanie i leczenie ART pozostają filarami walki z HIV – i są niezwykle skuteczne w powstrzymywaniu pandemii.