Elektrochirurgia jest jedną z najczęściej stosowanych metod wspomagających współczesne zabiegi operacyjne. Dzięki precyzji działania oraz możliwości jednoczesnego tamowania krwawienia, technika ta znacząco usprawnia pracę chirurga, zmniejsza utratę krwi oraz skraca czas operacji. Od pierwszych zastosowań w latach 20. XX wieku elektrochirurgia przeszła ogromną ewolucję – od prostych urządzeń do zaawansowanych systemów integrujących różne tryby pracy, zwiększających bezpieczeństwo i efektywność zabiegów. Obecnie stanowi nieodzowny element chirurgii ogólnej, ginekologicznej, laparoskopowej czy dermatologicznej, a jej rozwój wciąż otwiera nowe perspektywy dla medycyny operacyjnej.
Czym jest elektrochirurgia?
Elektrochirurgia to technika operacyjna, w której wykorzystuje się prąd elektryczny o wysokiej częstotliwości do cięcia, usuwania lub niszczenia tkanek. Metoda ta wyróżnia się małą inwazyjnością, bezpieczeństwem oraz dużą precyzją, co czyni ją szczególnie przydatną w dermatologii, gdzie liczy się także efekt estetyczny.
Do przeprowadzania zabiegów stosuje się urządzenie zwane diatermią, stanowiące standardowe wyposażenie sal operacyjnych i wielu gabinetów zabiegowych. Elektrochirurgia obejmuje dwie główne techniki: elektrokoagulację, czyli zamykanie naczyń i tamowanie krwawienia, oraz cięcie chirurgiczne z użyciem prądu.
Zakres zastosowań tej metody jest bardzo szeroki. Oprócz dermatologii (np. usuwanie brodawek, kurzajek, modzeli, odcisków czy naczyniaków) znajduje ona zastosowanie także w stomatologii, ginekologii, urologii, laryngologii, gastroenterologii – w tym w endoskopii – a nawet w weterynarii. Dobór techniki zawsze zależy od rodzaju zmiany, stanu pacjenta i wskazań medycznych.
Aparaty stosowane w elektrochirurgii
Podstawowym urządzeniem wykorzystywanym w zabiegach elektrochirurgicznych jest diatermia. Najczęściej używa się aparatów monopolarnych, rzadziej bipolarnych.
Jako wyposażenie dodatkowe stosuje się m.in.:
- pompy irygacyjne – umożliwiają płukanie pola zabiegowego, szczególnie przydatne w endoskopii (np. podczas kolonoskopii), z możliwością regulacji intensywności,
- przystawki argonowe – służące do koagulacji tkanek, działające kontaktowo lub bezkontaktowo,
- odsysacze dymu – poprawiające widoczność i komfort pracy podczas zabiegów otwartych i wewnętrznych,
- moduły rozszerzeń – pozwalające na podłączenie dodatkowych instrumentów.
Wszystkie akcesoria muszą być w pełni kompatybilne z aparatem diatermicznym.
Podstawowa zasada działania elektrochirurgii
Podczas zabiegu pacjent jest połączony z urządzeniem elektrochirurgicznym za pomocą dwóch elektrod: aktywnej i neutralnej, tworząc obwód elektryczny. Diatermia wytwarza prąd o wysokiej częstotliwości i napięciu, który przepływa przez ciało – tkanki, jako dobre przewodniki, umożliwiają jego swobodny przepływ. W wyniku oporu elektrycznego powstaje ciepło, stanowiące podstawę efektu chirurgicznego.
Kluczowe znaczenie ma częstotliwość prądu. Standardowe 60 Hz jest dla organizmu odczuwalne – wywołuje ból, skurcze mięśni i stanowi zagrożenie życia. Dopiero wartości powyżej 200 kHz są bezpieczne, gdyż nie oddziałują na układ nerwowo-mięśniowy ani sercowy.
Efekty ogrzewania tkanek w zależności od temperatury:
- < 40°C – brak zmian,
- 40°C – koagulacja, uszkodzenie komórek i ścinanie białek,
- 60°C – obumieranie tkanek, odparowywanie wody, denaturacja, kurczenie się włókien,
- 100°C – zwęglenie (karbonizacja),
- 300°C – całkowite odparowanie tkanki (waporyzacja).
Na ostateczny efekt elektrochirurgiczny wpływają:
- natężenie i napięcie prądu,
- oporność tkanek (niższa w mięśniach i krwi, wyższa w tkance tłuszczowej),
- czas kontaktu elektrody z tkanką,
- powierzchnia styku (mniejsza elektroda = większa koncentracja ciepła).
Efekt biologiczny w tkance uzyskiwany dzięki diatermii chirurgicznej
W zależności od parametrów prądu, rodzaju elektrody i techniki pracy można uzyskać różne efekty działania na tkanki:
1. Cięcie
Nagłe podgrzanie tkanek powyżej 100°C prowadzi do odparowania płynu wewnątrzkomórkowego i uzyskania czystego cięcia. Wymaga to wysokiego napięcia (ok. 200 V), które powoduje powstawanie mikrowyładowań elektrycznych (łuków). Elektroda nie dotyka bezpośrednio tkanki, lecz przesuwa się w otoczeniu parującego płynu, co umożliwia precyzyjne i płynne cięcie. Do tego celu stosuje się m.in. noże, igły, pętle czy szpatułki.
2. Koagulacja
W tym trybie używa się niższych napięć lub napięć modulowanych, co prowadzi do wolniejszego nagrzewania tkanek. Dochodzi do koagulacji białek, odwodnienia i sklejenia ścian naczyń krwionośnych, co zatrzymuje krwawienie.
- Koagulacja kontaktowa – działa punktowo, skuteczna przy miejscowych krwawieniach.
- Koagulacja bezkontaktowa – prąd przekazywany jest poprzez łuki elektryczne, obejmując większą powierzchnię, co sprawdza się przy obszerniejszych krwawieniach.
Parametry prądu: moc 30–50 W, napięcie szczytowe do ok. 9000 V.
3. Prąd mieszany (cięcie z koagulacją)
Diatermie mogą pracować w trybie pośrednim, łączącym efekt cięcia z jednoczesnym hamowaniem krwawienia. Zwiększając częstotliwość przerw w przepływie prądu oraz podnosząc napięcie, uzyskuje się silniejszy efekt koagulacyjny w stosunku do odparowywania tkanek.
Stosowane techniki elektrochirurgiczne
W elektrochirurgii wyróżnia się dwie główne techniki pracy z diatermią:
Technika monopolarna
Jest najczęściej stosowaną metodą. W tej technice wykorzystuje się dwie elektrody: aktywną, o małej powierzchni styku, odpowiedzialną za efekt cieplny i chirurgiczny, oraz neutralną, o dużej powierzchni, którą umieszcza się na ciele pacjenta jak najbliżej pola operacyjnego. Prąd przepływa od elektrody aktywnej, przez ciało pacjenta, do elektrody neutralnej i wraca do urządzenia. Najwyższa gęstość prądu występuje na końcówce elektrody aktywnej, co umożliwia precyzyjne cięcie lub koagulację. Elektroda neutralna, dzięki dużej powierzchni, powoduje jedynie minimalne nagrzewanie skóry i jest praktycznie niewyczuwalna dla pacjenta.
Technika monopolarna pozwala na cięcie, koagulację i osuszanie tkanek. W nowoczesnych systemach stosuje się czasem elektrody neutralne dzielone lub wielopowierzchniowe, aby zmniejszyć ryzyko poparzeń wynikających z niepełnego kontaktu ze skórą pacjenta.
Technika bipolarna
W tej metodzie obie elektrody umieszczone są na końcówkach narzędzia przypominającego pincetę, a prąd przepływa tylko między nimi, przez uchwycone tkanki. Jeden koniec pincety połączony jest z biegunem aktywnym, a drugi z biegunem przeciwnym – nie jest więc potrzebna elektroda neutralna.
Dzięki krótkiej drodze prądu przez ciało pacjenta urządzenie pracuje przy niższym napięciu, a wytwarzana energia cieplna rozkłada się równomiernie. Technika bipolarna jest zalecana do pracy na delikatnych tkankach o dużej przewodności oraz tam, gdzie ważne jest ograniczenie uszkodzeń tkanek sąsiednich. Choć stosowana rzadziej niż technika monopolarna, jest uważana za bezpieczniejszą, ze względu na mniejszą powierzchnię przepływu prądu przez organizm pacjenta.
Bezpieczeństwo przy użyciu diatermii chirurgicznych
Podczas zabiegów elektrochirurgicznych kluczowe jest zapewnienie odpowiedniej izolacji elektrycznej pacjenta. Należy umieścić go na izolowanym materacu, upewnić się, że przestrzeń między ciałem a stołem operacyjnym jest sucha, a pacjent nie styka się z metalowymi elementami. Elektroda neutralna powinna znajdować się jak najbliżej pola operacyjnego, mieć dobrą przyczepność do skóry i odpowiednio dużą powierzchnię styku. Zbyt mały kontakt z powierzchnią lub przypadkowy kontakt pacjenta z uziemieniem może prowadzić do oparzeń. Podczas zabiegów mogą powstawać iskry, które w kontakcie z łatwopalnymi substancjami (np. alkoholowymi preparatami dezynfekującymi lub gazami) stanowią zagrożenie pożarowe. Należy unikać obecności takich materiałów w pobliżu pola operacyjnego i stosować urządzenia do odsysania gazów i dymu, np. system EVAC. Dym i gazy powstające w trakcie zabiegu mogą być również szkodliwe dla zdrowia, dlatego warto stosować maski ochronne. Prądy wytwarzane przez diatermię mogą również zakłócać działanie innych urządzeń medycznych, np. monitorów pacjenta. Ważne jest odpowiednie ułożenie przewodów i elektrody neutralnej, aby minimalizować ryzyko interferencji. Dla pacjentów z rozrusznikiem serca oraz kobiet w ciąży zaleca się stosowanie techniki bipolarnej, która zwiększa bezpieczeństwo zabiegu.
Kiedy warto wykonać zabieg elektrochirurgiczny?
Elektrochirurgia wykorzystywana jest w wielu dziedzinach medycyny – od chirurgii ogólnej i stomatologii, po ginekologię, neurochirurgię czy chirurgię plastyczną. Szczególnie duże znaczenie ma w dermatologii, gdzie umożliwia usuwanie zmian skórnych, takich jak brodawki, prosaki czy inne narośla. Dzięki wysokiej precyzji metoda znajduje również zastosowanie w zabiegach neurochirurgicznych oraz stomatologicznych, m.in. przy wycinaniu zmian nowotworowych w obrębie jamy ustnej.
Najważniejsze zalety elektrochirurgii:
- wysoki poziom bezpieczeństwa,
- szybkie gojenie ran,
- minimalne ryzyko blizn i śladów pooperacyjnych,
- ograniczenie krwawienia,
- mniej przeciwwskazań niż w przypadku tradycyjnej chirurgii.
W dermatologii, a zwłaszcza w elektrokoagulacji, metoda ta stosowana jest do usuwania zmian skórnych, takich jak:
- brodawki wirusowe (na skórze i błonach śluzowych),
- brodawki łojotokowe,
- modzele, nagniotki i odciski,
- prosaki,
- naczyniaki,
- grudki perliste,
- guzowatość nosa,
- włókniaki miękkie,
- gruczolaki łojowe,
- mięczaki zakaźne.
W chirurgii ogólnej elektrochirurgia znajduje zastosowanie przy usuwaniu znamion, tłuszczaków i innych zmian skórnych, a także w operacjach obejmujących jelita, żołądek, trzustkę czy wątrobę.
W stomatologii wykorzystuje się ją m.in. w leczeniu przerostu dziąseł oraz przy wycinaniu zmian nowotworowych w jamie ustnej.
W ginekologii prąd o wysokiej częstotliwości stosowany jest do usuwania polipów, zmian przednowotworowych i nowotworowych szyjki macicy.
W chirurgii plastycznej metoda ta służy do korekcji blizn i redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej.
Diatermia – przeciwwskazania
W porównaniu z klasycznymi metodami chirurgicznymi elektrochirurgia ma niewiele przeciwwskazań. Nie powinna być stosowana u pacjentów:
- z wszczepionym rozrusznikiem serca,
- ze znacznym wyniszczeniem organizmu lub w ciężkim stanie ogólnym,
- z zaburzeniami krzepnięcia,
- z aktywnymi zakażeniami skóry,
- w ciąży (choć niektóre źródła dopuszczają metodę bipolarną),
- ze stwierdzoną reakcją anafilaktyczną na środki znieczulające w wywiadzie.
Niewielka liczba przeciwwskazań sprawia, że elektrochirurgia często stanowi alternatywę dla zabiegów tradycyjnych, jednak ostateczną decyzję zawsze podejmuje lekarz po ocenie stanu zdrowia pacjenta. Zabiegi dermatologiczne wykonywane są w znieczuleniu miejscowym (zastrzyk, krem lub schłodzenie skóry). Procedury są krótkie, praktycznie bezbolesne i dają bardzo dobry efekt estetyczny. O tym, czy zabieg zostanie przeprowadzony, zawsze decyduje lekarz po wcześniejszej diagnostyce i wykluczeniu przeciwwskazań.
Jak długo goi się rana po elektrokoagulacji?
Czas gojenia zależy od wielkości i głębokości zmiany. Najczęściej trwa od kilku dni do około trzech tygodni. W miejscu zabiegu może pojawić się niewielkie krwawienie, a następnie strupek, który zwykle odpada po tygodniu, odsłaniając nową skórę. Przy większych ranach konieczne bywa stosowanie opatrunków lub leków przeciwbólowych. Niekiedy mogą pozostać drobne, mało widoczne blizny.
Podczas rekonwalescencji należy dbać o higienę, chronić ranę przed urazami i zanieczyszczeniem, unikać sauny, solarium, basenu czy nadmiernego pocenia się. Proces gojenia wspierają specjalne preparaty do pielęgnacji ran. W razie nasilonego bólu, obfitego krwawienia czy objawów zakażenia konieczna jest pilna konsultacja lekarska.
Validate your login