Dlaczego tonometria jest tak ważna w diagnostyce chorób oczu?

Ciśnienie w oku, znane również jako ciśnienie wewnątrzgałkowe lub śródgałkowe, to nacisk wywierany przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę. Zarówno nadmierne, jak i zbyt niskie ciśnienie może zakłócić równowagę pomiędzy produkcją cieczy wodnistej a jej odpływem w gałce ocznej. Prawidłowe ciśnienie w oku pozwala na zachowanie jego charakterystycznego, kulistego kształtu oraz odpowiedniego napięcia rogówki i soczewki. Jednym z kluczowych elementów opieki okulistycznej jest pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, zwany tonometrią. Badanie to odgrywa ważną rolę w diagnostyce okulistycznej, umożliwiając wczesne wykrywanie i kontrolowanie chorób oczu, takich jak jaskra.


Czym jest ciśnienie wewnątrzgałkowe?

Ciśnienie wewnątrzgałkowe to nacisk wywierany na ściany gałki ocznej przez ciecz wodnistą, znajdującą się w jej wnętrzu. Oprócz utrzymania odpowiedniego napięcia oka, ciecz wodnista zapewnia właściwe nawilżenie rogówki i soczewki. Produkowana jest przez nabłonek ciała rzęskowego i wydzielana do tylnej komory oka, a następnie przez otwór źreniczny przepływa do komory przedniej. Stamtąd odpływa przez kąt przesączania do zatoki żylnej twardówki i naczyń żylnych. Opór w drogach odpływu reguluje ilość usuwanej cieczy wodnistej, wpływając na poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe mieści się w przedziale 10–21 mmHg, a jego dobowe wahania zwykle nie przekraczają 4 mmHg. Najwyższe wartości ciśnienia zazwyczaj pojawiają się przed południem. Z tego powodu pacjenci z jaskrą powinni wcześnie stosować krople przeciwjaskrowe, aby ich działanie przypadało na ten czas.

Poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego wpływa na stabilizację lub postęp jaskry, dlatego leczenie polega na indywidualnym ustaleniu odpowiedniego ciśnienia, w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz obecności czynników, które mogą pogarszać rokowanie. Do takich czynników należą: krótkowzroczność, zbyt wysokie lub zbyt niskie ciśnienie tętnicze, zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, problemy z ukrwieniem mózgu, migrena oraz zimne dłonie i stopy.


Czym jest tonometria?

Tonometria to procedura okulistyczna, która polega na pomiarze ciśnienia wewnątrzgałkowego, czyli ciśnienia wywieranego przez płyn wypełniający przestrzeń między rogówką a soczewką (ciało szkliste). Badanie to ma kluczowe znaczenie diagnostyczne, ponieważ zbyt wysokie ciśnienie może uszkodzić nerw wzrokowy i prowadzić do rozwoju jaskry – poważnej choroby, która często skutkuje utratą wzroku.

Jaskra, znana również jako "cichy złodziej wzroku", jest jedną z głównych przyczyn utraty wzroku na świecie. Wczesna diagnoza i skuteczne leczenie tej choroby są kluczowe dla utrzymania zdolności widzenia u pacjentów. Tonometria umożliwia specjalistom monitorowanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i odpowiednie dostosowanie terapii w zależności od potrzeb.

Tonometria pozwala określić ciśnienie docelowe, czyli poziom, przy którym ryzyko postępu choroby jest najmniejsze. Ciśnienie to różni się w zależności od pacjenta i jest dobierane indywidualnie, w oparciu o stopień zaawansowania jaskry oraz początkowe ciśnienie wewnątrzgałkowe, które doprowadziło do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Jeśli ciśnienie mieści się w granicach tzw. normy statystycznej, obniża się je znacząco, a w przypadku jego podwyższenia, dąży się do osiągnięcia wartości prawidłowych. Istnieje również grupa zdrowych osób, u których podwyższone ciśnienie, nawet do 30 mmHg, nie prowadzi do rozwoju jaskry. Niemniej jednak osoby te wymagają regularnej kontroli okulistycznej, ponieważ przy przekroczeniu 26 mmHg ryzyko wystąpienia jaskry wzrasta 12-krotnie w porównaniu z osobami o prawidłowym ciśnieniu.


Kto powinien poddać się badaniu tonometrycznemu?

Tonometria to badanie przeprowadzane przez specjalistów od zdrowia oczu, takich jak optometryści i okuliści. Może zostać zlecone pacjentowi w przypadku wystąpienia takich objawów, jak:

- zaczerwienienie oczu,
- intensywny ból oczu,
- pogorszenie ostrości widzenia,
- stopniowe osłabienie widzenia peryferyjnego (widzenie tunelowe),
- migreny.

Organizacja American Academy of Ophthalmology opracowała listę czynników zwiększających ryzyko zachorowania na jaskrę, do których należą m.in. wiek, rasa, przewlekłe problemy zdrowotne oraz historia medyczna. Dlatego regularne mierzenie ciśnienia w oku powinno być wykonywane przez osoby, które:

- ukończyły 40. rok życia,
- mają wadę wzroku, taką jak krótkowzroczność lub dalekowzroczność,
- cierpią na cukrzycę,
- mają wysokie lub niskie ciśnienie krwi,
- mają przewlekłe choroby oczu,
- w ich rodzinie występowały przypadki jaskry,
- były poddawane długotrwałemu leczeniu steroidami i/lub kortykosteroidami,
- doznały urazu oka,
- pochodzą z grup etnicznych afrykańskich, azjatyckich lub latynoskich.


Na czym polega tonometria?

Badanie przeprowadza się za pomocą lampy szczelinowej. Pacjent opiera brodę i czoło na aparacie, a następnie powierzchnię oka (w tym rogówkę i spojówki) znieczula się i barwi roztworem fluoresceiny, która fluorescencyjnie reaguje na światło. Następnie końcówką pryzmatu tonometru aplanacyjnego delikatnie naciska się na rogówkę, tworząc wokół pryzmatu okrągły menisk, który ukazuje się jako dwa żółte półokręgi. Nacisk pryzmatu zwiększa się, aż do momentu, gdy wewnętrzne powierzchnie półokręgów stykają się ze sobą. Takie ułożenie półokręgów odzwierciedla ciśnienie wewnątrz gałki ocznej i może być odczytane na skali tonometru.


Rodzaje pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego

Tonometria aplanacyjna

Znana również jako tonometria Goldmana, to najdokładniejsza i najczęściej stosowana metoda pomiaru ciśnienia w oku. Odgrywa kluczową rolę w diagnozowaniu jaskry oraz monitorowaniu postępów jej leczenia. Metoda ta opiera się na zasadzie Imberta i Ficka, która stwierdza, że ciśnienie wewnątrz kuli jest równe sile potrzebnej do jej spłaszczenia podzielonej przez powierzchnię spłaszczenia. Powierzchnia ta ma postać pryzmatu o średnicy 3,06 mm. Badanie przeprowadza się po wcześniejszym znieczuleniu powierzchni oka oraz zabarwieniu filmu łzowego fluoresceiną. Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego przeprowadza się za pomocą lampy szczelinowej, która jest specjalistycznym urządzeniem wykorzystywanym do różnorodnych badań oczu. Lampa szczelinowa współpracuje z tonometrem, który naciska na rogówkę.

Tonometria impresyjna

Jest również nazywana tonometrią Schiotza. To mniej powszechna, ale równie precyzyjna metoda pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego. To metoda stosowana od 1905 roku, która mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe, oceniając stopień wgłobienia rogówki przez trzpień tonometru obciążony ciężarkiem o różnych masach (5,5 g, 7,5 g lub 10,5 g). Tonometr umieszcza się na znieczulonym oku pacjenta leżącego, a stopień odkształcenia rogówki, zależny od ciśnienia wewnątrzgałkowego, powoduje odchylenie wskazówki na skali. Wynik pomiaru to kombinacja stopnia odchylenia i obciążenia trzpienia, na przykład 5/I, co wskazuje, że ciśnienie wewnątrzgałkowe wynosi 17 mmHg. Metoda ta wiąże się z ryzykiem uszkodzenia rogówki i infekcji oka. Wynik pomiaru może być zaniżony u pacjentów z wysoką krótkowzrocznością, tymi, którzy przewlekle stosują miotyki, po zabiegach siatkówkowych oraz w chorobie Gravesa-Basedowa. Z kolei wynik może być zawyżony u osób starszych, z nadwzrocznością, grubszą rogówką lub z stożkiem rogówki.

Tonometria bezkontaktowa (typu air-puff)

Jak sugeruje jej nazwa, ta metoda pomiaru nie wymaga bezpośredniego kontaktu urządzenia z okiem. Jest to najszybszy i najprostszy sposób na zmierzenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Tonometria bezkontaktowa może być przeprowadzona nie tylko przez okulistów i optometrystów, ale także przez optyków. Metoda ta polega na pomiarze spłaszczenia rogówki przy użyciu podmuchu sprężonego powietrza. Jest to technika bezdotykowa, jednak nagły strumień powietrza może wywoływać nieprzyjemne odczucia. Podczas tonometrii bezkontaktowej pacjent opiera podbródek i czoło na podpórkach lampy szczelinowej, a następnie lekarz kieruje sprężony strumień powietrza w kierunku oka. W tym przypadku ciśnienie wewnątrzgałkowe jest obliczane przez komputer. Badanie nie wymaga wcześniejszego znieczulenia powierzchni oka i jest przeznaczone do przesiewowych badań okulistycznych. U pacjentów z podejrzeniem jaskry lub z jej rozpoznaniem pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego przy użyciu tonometru bezkontaktowego może być niewystarczający. Badanie nie powinno być przeprowadzane po przeszczepie drążącym rogówki, w przypadku urazu przenikającego do gałki ocznej oraz przy obrzęku nabłonka rogówki. Tonometria bezkontaktowa jest znacznie mniej dokładna niż tonometria kontaktowa, dlatego stosuje się ją głównie w celach profilaktycznych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek nieprawidłowości w uzyskanych wynikach, pacjent jest kierowany na specjalistyczne badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego z użyciem metody kontaktowej.


Dlaczego tonometria jest tak istotnym badaniem?

Tonometria to kluczowe badanie, które pozwala wykryć groźną chorobę, jaką jest jaskra. Choroba ta prowadzi do zaniku nerwu wzrokowego i stopniowego osłabienia wzroku, a w przypadku braku leczenia może doprowadzić do ślepoty. Nieprawidłowe wyniki tonometrii mogą być powiązane z grubością rogówki, co może skutkować skierowaniem pacjenta na dodatkowe badanie tego parametru, zwane pachymetrią.

Jaskra powoduje stopniowy zanik nerwu wzrokowego na skutek podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Oczy wypełnione są cieczą wodnistą, która dostarcza substancje odżywcze do różnych części oka i odprowadza toksyczne produkty przemiany materii. W artykule można znaleźć więcej informacji na temat funkcji ochronnych oka.

W przypadku jaskry ciecz wodnista nie jest prawidłowo odprowadzana z oka, co prowadzi do nadmiaru płynu i zwiększonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wczesne rozpoznanie choroby znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Szacuje się, że jaskra dotyka blisko 80 milionów ludzi na całym świecie, z czego przynajmniej połowa nie zdaje sobie sprawy z posiadanej choroby. Wiele przypadków jaskry pozostaje niezauważonych, aż do momentu poważnego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Dlatego regularne badania ciśnienia wewnątrzgałkowego są niezbędne dla osób z grupy ryzyka.