Dezynfekcja drogą powietrzną – niekonwencjonalne rozwiązania w walce z drobnoustrojami
W ostatnim czasie, ze względu na zwiększone zagrożenie epidemiczne, popularnym i powszechnie stosowanym sposobem dezynfekcji pomieszczeń stała się dezynfekcja drogą powietrzną. Może być ona prowadzona na kilka sposobów: za pomocą środków wykorzystujących zjawisko dyfuzji, przy użyciu urządzeń generujących tzw. suchą mgłę oraz przy pomocy ozonatorów.

Dwie pierwsze metody dezynfekcji drogą powietrzną zyskały popularność już jakiś czas temu. Zasady ich działania i bezpieczeństwo stosowania zostały przez personel medyczny poznane i opanowane. Natomiast metoda ozonowania jest w polskich szpitalach stosowa‑ na od niedawna i wymaga odmiennego postępowania.
Należy pamiętać, że urządzenia do ozonowania często nie posiadają żadnych badań, które potwierdziłyby ich skuteczność. Producenci ozonatorów uznali, że skoro ozon wykazuje działanie bójcze, to każde urzą‑ dzenie generujące ozon będzie dawało efekt bójczy. Ozonator jako generator czynnika dezynfekcyjnego drogą powietrzną, tak jak urządzenia do zamgławia‑ nia, powinien być jednak przebadany i zwalidowany. Aby proces ozonowania był skuteczny, urządzenie musi posiadać możliwość wytworzenia w ciągu da‑ nego czasu określonej dawki ozonu o odpowiedniej koncentracji. Bardzo istotny jest także czas działania.
Często, aby osiągnąć skuteczność, czas ten wynosi nawet kilka godzin.

We wszystkich metodach dezynfekcji drogą powietrzną rozpylone mikrocząsteczki środka chemicznego lub ozonu równomiernie opadają na powierzchnie wyposa‑ żenia i sprzętu, a także na ściany oraz podłogę. Dzięki temu dotarcie środka do miejsc trudno dostępnych jest dokładne i precyzyjne. Należy pamiętać, że dezynfekcja drogą powietrzną jest jedynie etapem tzw. dezynfekcji końcowej. Stanowi uzupełnienie podstawowych proce‑ dur mycia i dezynfekcji powierzchni metodą manualną, ale ich nie zastępuje.
Zgodnie z zaleceniami pomieszczenie przeznaczo‑ ne do dekontaminacji należy najpierw wywietrzyć, a sprzęt wielorazowego użycia oraz powierzchnie poddać dezynfekcji preparatem wykazującym ade‑ kwatne do zagrożenia działanie bójcze. Po tych czynnościach można przeprowadzić dezynfekcję drogą powietrzną, a następnie ponownie należy wywietrzyć pomieszczenie.

Proces dezynfekcji drogą powietrzną złożony jest z kilku etapów:

• wysycenie pomieszczenia czynnikiem dezynfek‑ cyjnym,
• czas kontaktu (dezynfekcja),
• odzysk pomieszczenia (wentylacja/wietrzenie).

Jeśli zależy nam na profesjonalnej i skutecznej dezyn‑ fekcji drogą powietrzną, której efektem będzie nasze wspólne bezpieczeństwo, musimy stosować się do za‑ leceń producenta wydanych w oparciu o dokumenty potwierdzające skuteczność procesu.
Sala po wywietrzeniu powinna być umyta/zdezynfekowa‑ na, z uwzględnieniem wszystkich powierzchni, sprzętów i wyposażenia. Nieumyte/niezdezynfekowane powierzch‑ nie mogą znacząco obniżyć skuteczność dezynfekcji drogą powietrzną. Przed dezynfekcją drogą powietrzną do wstępnego mycia i/lub dezynfekcji wyposażenia oraz powierzchni nie zaleca się używać preparatów na bazie aktywnego chloru i aktywnego tlenu, gdyż mogą one wchodzić w reakcję chemiczną z preparatem używanym do dezynfekcji drogą powietrzną. Jeśli istnieje ryzyko kumulacji preparatu na powierzchniach, przed rozpo‑ częciem procesu dezynfekcji drogą powietrzną należy rozważyć ich spłukanie wodą zdatną do picia.

Dezynfekcja drogą powietrzną wymaga przygotowania pomieszczenia, w którym sprzęt należy rozłożyć w taki sposób, aby z każdej strony zapewnić możliwość do‑ tarcia czynnika dezynfekcyjnego. Nie należy poddawać dezynfekcji drogą powietrzną przedmiotów higrosko‑ pijnych, gdyż spowoduje to kumulowanie się w nich czynnika dezynfekcyjnego, co osłabia efekt dezynfekcji pomieszczenia. Przedmioty wykonane z materiałów chłonnych należy usunąć z pomieszczenia i poddać innym metodom dekontaminacji. W wyjątkowych sy‑ tuacjach mogą one pozostać w pomieszczeniu, jeśli są zamknięte w szczelnych szafach lub pojemnikach. Przed procedurą dezynfekcji drogą powietrzną nale‑ ży bezwzględnie wynieść z sali produkty spożywcze, otwarte leki, rośliny, zabawki z powierzchnią chłonną.

Do sali poddawanej dezynfekcji drogą powietrzną nie powinno się dostawiać sprzętu z innych pomieszczeń. Dezynfekcja drogą powietrzną powinna dotyczyć po‑ mieszczenia z jego standardowym wyposażeniem. W dezynfekowanym pomieszczeniu sprzęt należy ustawić w taki sposób, aby uzyskać swobodny dostęp do okna, sterownika wentylacji lub klimatyzacji. Urzą‑ dzenie do dezynfekcji drogą powietrzną powinno być ustawione w takim miejscu, aby zapewnić jak najlepszą dyfuzję preparatu. Zaleca się pozostawienie wolnej przestrzeni wokół miejsca, z którego wydobywa się czynnik dezynfekcyjny, aby uniknąć kondensacji prepa‑ ratu i braku swobodnego rozpylania do pomieszczenia w postaci mgły w taki sposób, aby nie natrafiała ona na żadne przeszkody.

Należy pamiętać o tym, że mgła dezynfekcyjna nie przenika przez materace, pościel, koce. Preparat jedynie osiądzie na tych powierzchniach, ale nie przeniknie przez ich struktury. W wyznaczonym pomieszczeniu szpitala, np. w „stacji łóżek”, w wyjątkowych sytuacjach można przeprowadzić proces zamgławiania, kumulu‑ jąc wcześniej umyte i zdezynfekowane wyposażenie oraz sprzęty, które wymagają takiego procesu. Należy wówczas uwzględnić kubaturę pomieszczenia oraz ilość wstawionych sprzętów. W przypadku przeprowadzania dezynfekcji sprzętów i wyposażenia drogą powietrz‑ ną, można je także umieścić w szczelnej komorze lub specjalnie do tego przeznaczonym szczelnym namiocie.
Preparaty do dezynfekcji drogą powietrzną są kompa‑ tybilne z większością powierzchni i ze sprzętem elek‑ tronicznym, jednak w przypadku wątpliwości co do bez‑ pieczeństwa zastosowania wobec danej powierzchni lub sprzętu należy uzyskać informację od producenta sprzętu. Sprzęty elektroniczne na czas trwania dezynfek‑ cji drogą powietrzną muszą być odłączone od zasilania.
W czasie procesu dezynfekcji drogą powietrzną nikomu nie wolno przebywać w pomieszczeniu. Należy uru‑ chomić urządzenie do dezynfekcji drogą powietrzną i opuścić pomieszczenie. Pomieszczenie powinno być zamknięte na klucz. Drzwi od zewnętrznej strony muszą być uszczelnione taśmą. Na drzwiach należy umieścić informację o prowadzonym procesie dezynfekcji drogą powietrzną, godzinie zakończenia procesu oraz o zakazie wstępu. Powinien się tam znaleźć także kontakt do osoby odpowiedzialnej za proces dezynfekcji.

Prawidłowe przygotowanie pomieszczenia do proce‑ dury zamgławiania to nie tylko wykonanie czynności mycia i dezynfekcji powierzchni oraz wyposażenia, ale również zadbanie o jego szczelność. Uszczelnie‑ nie polega na zabezpieczeniu kratek wentylacyjnych, otworów w drzwiach, nieszczelności w oknach oraz wszelkich innych nieszczelności mogących spowodować wydostawanie się mgły dezynfekującej. Brak szczelno‑ ści pomieszczenia może obniżyć skuteczność procesu dezynfekcji oraz spowodować wydostawanie się roz‑ pylanego preparatu poza dezynfekowaną przestrzeń, narażając ludzi na kontakt z substancją chemiczną. Jest to szczególnie istotne w przypadku, kiedy używamy rozwiązań generujących gaz. Czujniki przeciwpożarowe należy wyłączyć lub osłonić zabezpieczeniami reko‑ mendowanymi przez producenta czujników. W celu zapewnienia odpowiedniej koncentracji środka w po‑ mieszczeniu, klimatyzacja, wentylacja automatyczna lub mechaniczna na czas trwania dezynfekcji muszą zostać wyłączone.

W przypadku użycia ozonu (który jest gazem), bardzo istotne jest właściwe uszczelnienie pomieszczenia oraz jego bezpieczne odzyskanie. Nawet niewielkie ilości ozonu mogą bowiem wywoływać negatywne skutki zdrowotne, w tym trwałe uszkodzenia płuc a nawet zgon. W związku z tym istotne jest, wyposażenie sprzętu do ozonowania w odpowiednie czujniki monitorujące wysycenie pomieszczenia ozonem oraz wilgotność, która przekłada się na skuteczność takiego procesu. Ze względu na bezpieczeństwo użytkowników, ważne jest, aby urządzenie wyposażone było w system „od‑ zyskiwania” pomieszczenia, bez konieczności wcho‑ dzenia personelu do dezynfekowanej strefy, w której rozpylony jest ozon.
Po upływie wskazanego przez urządzenie czasu trwania procesu, w celu „odzyskania pomieszczenia”, należy uruchomić wentylację. W przypadku braku możliwości uruchomienia wentylacji z zewnątrz należy (używając środków ochrony indywidualnej) wejść do pomiesz‑ czenia w celu otwarcia okna, uruchomienia wentylacji lub zdjęcia zabezpieczeń na kratkach wentylacyjnych. Należy do minimum ograniczyć czas przebywania w po‑ mieszczeniu po dezynfekcji drogą powietrzną.
Czas odzyskiwania pomieszczenia wynosi od kilku do kil‑ kunastu pełnych wymian powietrza, lub – w przypadku otwarcia okna – minimum 30 minut z uwzględnieniem warunków atmosferycznych (przy wysokich tempe‑ raturach wymiana powietrza nie będzie efektywna).
Po określonym czasie fumigacji, kontaktu i odzyskiwa‑ nia, pomieszczenie jest gotowe do użycia i nie wymaga dodatkowych procedur mycia i dezynfekcji lub wy‑ cierania. Wszelkie powierzchnie znajdujące się w sali, mogące mieć kontakt z żywnością, po dezynfekcji drogą powietrzną muszą być zmyte wodą zdatną do picia.
Zdarzają się sytuacje, kiedy użytkownicy, powołując się na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa personelowi sprzątającemu, stosują metodę dezynfekcji drogą po‑ wietrzną przed przeprowadzeniem procedury sprząta‑ nia manualnego. Taka dezynfekcja powierzchni, często obciążonych zanieczyszczeniami biologicznymi, może okazać się jednak nieskuteczna. Zamgławianie nie jest rekomendowane bez wykonania manualnych procedur mycia i dezynfekcji powierzchni, których zadaniem jest mechaniczne usunięcie wszelkich zanieczyszczeń.
W wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się zastosowa‑ nie dezynfekcji drogą powietrzną jako wstępnej me‑ tody dekontaminacji przestrzeni, nie należy jej jednak traktować jako zamiennika dezynfekcji manualnej, a jedynie jako dodatkowe zabezpieczenie personelu sprzątającego przed drobnoustrojami „zawieszonymi” w powietrzu. Po takiej „wstępnej” dezynfekcji należy przeprowadzić kompleksowe mycie lub dezynfekcję wszystkich powierzchni a następnie powtórzyć pro‑ ces dezynfekcji drogą powietrzną. W celu zapewnienia bezpieczeństwa personelowi sprzątającemu należy zabezpieczyć go w adekwatne do zagrożenia środki ochrony indywidualnej.
Dezynfekcja drogą powietrzną jest skomplikowanym procesem. Dobierając metodę lub urządzenie, należy zwracać uwagę na rzetelne badania i oficjalne doku‑ menty oraz ostrożnie podchodzić do treści zawartych w materiałach marketingowych. Od wyniku przeprowa‑ dzonych badań zależy bowiem bezpieczeństwo zarów‑ no pacjentów, jak i pracowników, a także skuteczność samego procesu dekontaminacji.


LITERATURA:
1. P. Tarka, A. Nitsch-Osuch, No-Touch Automated Disinfection System for Decontamination of Surfaces in Hospitals, Int. J. Environ. Res. Public Health 2020 Jul 16;17(14):5131.
2. S.J. Dancer, Controlling hospital-acquired infection: Focus on the role of the environment and new technologies for decontamination. Clin. Microbiol. Rev. 2014;27:665–690. doi: 10.1128/CMR.00020–14.
3. J.A. Otter, S. Yezli, T.M. Perl, F. Barbut, G.L. French, Decontamination in Hospitals and Healthcare. Woodhead Publishing Limited; Cambridge, UK: 2014. 17—A guide to no-touch automated room disinfection (NTD) systems; pp. 413–460.
4. J.A.Otter, S. Yezli, T.M. Perl, F. Barbut, G.L. French, The role of „no-touch” automated room disinfection systems in infection prevention and control. J. Hosp. Infect. 2013;83:1–13. doi: 10.1016/j.jhin.2012.10.002.