Choroby autoimmunologiczne – dlaczego układ odpornościowy atakuje własne ciało?

Choroby autoimmunologiczne należą do najtrudniejszych i najbardziej złożonych schorzeń współczesnej medycyny. Dotykają milionów ludzi na świecie, mogą rozwijać się skrycie latami i prowadzić do uszkodzeń wielu narządów. Wspólnym mianownikiem jest zaburzenie działania układu odpornościowego – systemu, który z założenia ma chronić organizm, a zaczyna go niszczyć. Dlaczego tak się dzieje?

Czym są choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne) to grupa schorzeń, w których układ odpornościowy błędnie rozpoznaje własne komórki jako obce i uruchamia przeciw nim reakcję zapalną. Może atakować:

określone narządy (np. tarczycę, trzustkę, jelita),

konkretne typy komórek,

lub wiele układów jednocześnie.

Do najczęstszych chorób autoimmunologicznych zalicza się m.in.:

chorobę Hashimoto,

chorobę Gravesa-Basedowa,

reumatoidalne zapalenie stawów,

toczeń rumieniowaty układowy,

cukrzycę typu 1,

łuszczycę,

celiakię,

stwardnienie rozsiane.

Jak działa zdrowy układ odpornościowy?

W normalnych warunkach układ immunologiczny pełni rolę strażnika:

-Rozpoznaje zagrożenie – identyfikuje wirusy, bakterie, pasożyty czy uszkodzone komórki.

-Eliminuje intruzów – uruchamia wyspecjalizowane komórki odpornościowe.

-Zapamiętuje wroga – tworzy pamięć immunologiczną, dzięki czemu szybciej reaguje przy kolejnym kontakcie.

-Kiedy system działa prawidłowo, potrafi odróżnić „swój” materiał biologiczny od „obcego”. Ta zdolność nazywana jest tolerancją immunologiczną.

Kiedy system się myli – utrata tolerancji immunologicznej

Choroby autoimmunologiczne rozwijają się, gdy ta tolerancja zostaje zaburzona. Układ odpornościowy zaczyna wytwarzać autoprzeciwciała lub aktywować komórki niszczące tkanki, które nie powinny być celem ataku.

To tak, jakby system alarmowy w domu zaczął uznawać właściciela za włamywacza.

Dlaczego układ odpornościowy atakuje własne ciało? – główne przyczyny

Powstanie autoagresji to efekt wielu nakładających się czynników. Do najważniejszych należą:

1. Czynniki genetyczne

Niektóre osoby rodzą się z predyspozycjami, które sprawiają, że układ odpornościowy łatwiej „pomyli się”. Ryzyko jest większe, jeśli choroby autoimmunologiczne występują w rodzinie.

2. Infekcje wirusowe i bakteryjne

Czasem struktura patogenów jest podobna do budowy ludzkich komórek.
Dochodzi wtedy do zjawiska mimikry molekularnej – organizm atakuje intruza, ale przy okazji atakuje także własne tkanki.

3. Stres przewlekły

Długotrwały stres obciąża układ immunologiczny i może prowadzić do zaburzeń jego regulacji. Z tego powodu uważa się, że stres może wywołać lub nasilać objawy chorób autoimmunologicznych.

4. Hormony

Niektóre choroby autoimmunizacyjne są znacznie częstsze u kobiet. Wskazuje to, że hormony – szczególnie estrogeny – mogą modyfikować odpowiedź immunologiczną.

5. Czynniki środowiskowe

zanieczyszczenia,

palenie papierosów,

metale ciężkie,

kontakt z chemikaliami,

leki,

mogą wpływać na aktywację nieprawidłowych reakcji odpornościowych.

6. Zaburzenia mikrobiomu jelitowego

Flora bakteryjna jelit odgrywa ogromną rolę w regulacji odporności.
Dysbioza (zaburzenie równowagi mikrobioty) może prowadzić do nadreaktywności układu immunologicznego.

Jakie są objawy chorób autoimmunologicznych?

Objawy są bardzo różnorodne i zależą od narządów, które są celem ataku. Często są niespecyficzne, np.:

przewlekłe zmęczenie,

bóle mięśni i stawów,

problemy skórne,

zaburzenia trawienia,

wahania masy ciała,

stany podgorączkowe,

trudności z koncentracją („mgła mózgowa”).

Dlatego postawienie diagnozy bywa czasochłonne.

Czy choroby autoimmunologiczne można wyleczyć?

Obecnie większość chorób autoimmunologicznych ma charakter przewlekły, ale dobrze prowadzona terapia pozwala:

zmniejszyć stan zapalny,

spowolnić uszkodzenia narządów,

zminimalizować objawy,

poprawić jakość życia.

Leczenie często obejmuje połączenie:

leków immunomodulujących lub immunosupresyjnych,

diety i zmian stylu życia,

kontrolowania stresu,

rehabilitacji,

regularnego monitoringu lekarskiego.

Choroby autoimmunologiczne są wynikiem błędów układu odpornościowego, który przestaje odróżniać własne tkanki od obcych. Przyczyny są wieloczynnikowe: geny, infekcje, stres, hormony i środowisko – wszystkie mogą doprowadzić do utraty tolerancji immunologicznej. Mimo że są to choroby przewlekłe, współczesna medycyna oferuje skuteczne metody ich kontrolowania, a zwiększona świadomość pozwala szybciej je rozpoznawać i leczyć.