Wazektomia WBS – nowoczesna antykoncepcja bez użycia skalpela

W świecie, w którym coraz więcej par świadomie planuje swoje rodzicielstwo, mężczyźni coraz chętniej biorą odpowiedzialność za antykoncepcję. Jedną z najskuteczniejszych i jednocześnie coraz bardziej popularnych metod jest wazektomia – trwała forma męskiej antykoncepcji. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się technika WBS, czyli wazektomia bez skalpela (ang. No-Scalpel Vasectomy), która łączy wysoką skuteczność z minimalną inwazyjnością. Na czym dokładnie polega ten zabieg? Jak wygląda jego przebieg i rekonwalescencja? Czy rzeczywiście jest bezpieczny i odwracalny?

Czym jest wazektomia?

Wazektomia to małoinwazyjny zabieg mikrochirurgiczny, którego celem jest czasowe pozbawienie płodności mężczyzny. Zabieg ten uchodzi za bezpieczny, stosunkowo prosty i – co najważniejsze – niezwykle skuteczny, osiągając skuteczność antykoncepcyjną na poziomie nawet 99%. Procedura polega na przecięciu oraz zablokowaniu nasieniowodów, czyli przewodów odpowiedzialnych za transport plemników do nasienia. Po wazektomii mężczyzna nadal może prowadzić aktywne życie seksualne, jednak jego sperma nie zawiera plemników, co praktycznie eliminuje ryzyko zapłodnienia partnerki.

W porównaniu z innymi formami antykoncepcji, wazektomia wyróżnia się najwyższym poziomem skuteczności. Zgodnie ze wskaźnikiem Pearla, który mierzy efektywność metod zapobiegania ciąży, ryzyko niepowodzenia w przypadku wazektomii wynosi mniej niż 0,2. Dla porównania, dwufazowe tabletki antykoncepcyjne mają wskaźnik na poziomie 0,7, a skuteczność prezerwatyw wypada znacznie słabiej – tutaj współczynnik błędu wynosi aż 12. Trudno więc o bardziej niezawodne rozwiązanie – wazektomia zdecydowanie przewyższa inne metody i stanowi jedną z najpewniejszych opcji ochrony przed nieplanowaną ciążą, z której może skorzystać mężczyzna.

Wazektomia techniką WBS czy klasyczną?

Metoda klasyczna

Jedną z najstarszych, choć dziś stosowaną coraz rzadziej, metod chirurgicznego wykonania wazektomii jest klasyczna technika operacyjna. Polega ona na wykonaniu podłużnego cięcia skalpelem w linii środkowej moszny (o długości od 1,5 do 3 cm) lub dwóch osobnych nacięć po obu jej stronach. Następnie chirurg odnajduje i oddziela nasieniowody, po czym przecina je i podwiązuje. Tego rodzaju zabieg wiąże się z większym dyskomfortem po operacji w porównaniu do metod małoinwazyjnych, a także może pozostawić widoczne blizny na skórze moszny. Mimo to, klasyczna wazektomia bywa nadal stosowana w przypadkach szczególnych – np. u pacjentów, którzy przeszli wcześniej operacje w obrębie moszny, takie jak zabiegi związane ze skrętem jądra czy orchidopeksją (czyli chirurgicznym sprowadzeniem jądra do moszny). W takich sytuacjach mniej inwazyjne metody mogą być po prostu niemożliwe do zastosowania.

Metoda WBS

Najczęściej wykonywaną obecnie metodą jest małoinwazyjna wazektomia bez użycia skalpela, znana jako NSV (ang. non-scalpel vasectomy). Zabieg ten przeprowadza się przy pomocy specjalistycznych narzędzi: pierścieniowych kleszczyków, które umożliwiają uchwycenie nasieniowodu przez skórę, oraz preparatora służącego do jego wydzielenia. Przed rozpoczęciem procedury pacjentowi podaje się znieczulenie miejscowe – poprzez ostrzyknięcie skóry moszny środkiem znieczulającym lub za pomocą bezigłowego wstrzykiwacza pneumatycznego.

Z wykorzystaniem tzw. techniki trzech palców chirurg lokalizuje nasieniowód, chwyta go kleszczykami przez skórę, a następnie – bez wykonywania tradycyjnego nacięcia – rozwarstwia skórę za pomocą preparatora. W ten sposób powstaje niewielkie, mniejsze niż 10 mm otwarcie. Po uwidocznieniu nasieniowodu przecina się go – czasem z wycięciem krótkiego (ok. 3 cm) odcinka, czasem bez – w zależności od preferowanej techniki. Istnieje kilka sposobów zabezpieczenia przeciętych końców: można je podwiązać nicią chirurgiczną, zaklipsować, zamknąć za pomocą elektrokoagulacji lub zawinąć i podwiązać – każda z tych metod ma na celu zminimalizowanie ryzyka ponownego zrośnięcia się nasieniowodów. W niektórych przypadkach stosuje się także tzw. metodę jednostronnego zamknięcia – jedna końcówka jest podwiązywana, a druga (od strony jądra) pozostawiana otwarta, co może ograniczyć ryzyko wystąpienia bólu po zabiegu.

Procedura wykonywana jest obustronnie, a ponieważ skóra nie jest przecinana w klasyczny sposób, nie ma potrzeby zakładania szwów. Po zagojeniu się skóry widoczne są jedynie drobne ślady, a rekonwalescencja przebiega zwykle bardzo łagodnie.

Wskazania i przeciwwskazania do zabiegu wazektomii WBS

Choć wazektomia jest procedurą uznawaną za bezpieczną, jej wykonanie powinno być poprzedzone dokładnym i świadomym namysłem. Nie jest to decyzja, którą należy podejmować pod wpływem emocji, chwilowych trudności finansowych, problemów zdrowotnych czy presji ze strony partnerki. Najlepiej, jeśli decyzja zapada w dojrzałej, stabilnej relacji, gdzie obie strony wspólnie rozważyły wszystkie zalety i potencjalne konsekwencje tego rozwiązania.

Decyzja o przeprowadzeniu wazektomii powinna być wynikiem wspólnej, świadomej rozmowy i dokładnego rozważenia wszystkich aspektów przez oboje partnerów. Najczęściej na ten krok decydują się:

• mężczyźni, którzy wspólnie z partnerką zdecydowali, że ich rodzina jest już kompletna i nie planują kolejnych dzieci,
• panowie pozostający w relacjach, gdzie obie strony świadomie rezygnują z rodzicielstwa,
• mężczyźni, których partnerki zmagają się z poważnymi problemami zdrowotnymi, a ciąża mogłaby stanowić dla nich poważne ryzyko,
• osoby w związkach, w których jedno lub oboje partnerów są nosicielami chorób genetycznych i obawiają się ich przekazania potomstwu.

Podobnie jak w przypadku każdego innego zabiegu medycznego, również wazektomia wiąże się z określonymi przeciwwskazaniami, które lekarz omawia z pacjentem podczas konsultacji i kwalifikacji do zabiegu. Technika ta nie jest zalecana mężczyznom, u których stwierdza się m.in.:

• zaawansowane żylaki powrózka nasiennego,
• wodniaka jądra o znacznych rozmiarach,
• rozległe zrosty po przebytych operacjach w okolicy moszny,
• dużą przepuklinę pachwinową z przemieszczaniem się jelit do worka mosznowego,
• aktywne infekcje w obrębie narządów płciowych,
• nieleczone zaburzenia krzepnięcia krwi (w tym hemofilię),
• wiek poniżej 30. roku życia.

Wśród przeciwwskazań do wazektomii należy uwzględnić również aspekty emocjonalne i psychologiczne pacjenta. Zabieg nie powinien być wykonywany w sytuacjach, gdy:

• jeden z partnerów nie ma pewności, czy w przyszłości będzie chciał mieć dzieci,
• relacja znajduje się w fazie kryzysu, a partnerzy rozważają rozstanie,
• mężczyzna decyduje się na zabieg wyłącznie po to, by zdjąć z partnerki odpowiedzialność za stosowanie antykoncepcji,
• pacjent nie planuje potomstwa obecnie, ale dopuszcza możliwość skorzystania z rewazektomii w przyszłości, by odzyskać płodność.
• gdy mężczyzna jest jeszcze bardzo młody i jego dorosłe życie dopiero się kształtuje,
• gdy decyzja o przeprowadzeniu zabiegu wynika z nacisku ze strony partnerki.

Zalety i wady poddania się wazektomii klasycznej i WBS

Wazektomia, podobnie jak każdy inny zabieg medyczny wiążący się z istotną zmianą w organizmie mężczyzny, budzi zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Z tego powodu warto rozważyć zarówno jej zalety, jak i wady.

• Zabieg przeprowadzany jest bez użycia skalpela, a dzięki miejscowemu znieczuleniu nie wiąże się z bólem.
• Daje poczucie bezpieczeństwa, eliminując obawy związane z niechcianą ciążą – to najskuteczniejsza forma antykoncepcji.
• Poprawia relacje między partnerami – wazektomia wpływa korzystnie na życie seksualne i samopoczucie obojga partnerów.
• Uwolnienie od stresu związanego z ryzykiem nieplanowanej ciąży często prowadzi do zwiększenia częstotliwości intymnych zbliżeń.
• Korzystnie wpływa na zdrowie partnerki – wiele kobiet stosuje hormonalne środki antykoncepcyjne, które mogą powodować liczne efekty uboczne, ponieważ ingerują w ich równowagę hormonalną.
• Dzięki wazektomii mężczyzna przejmuje odpowiedzialność za antykoncepcję, co pozwala partnerce odstawić te środki, co często prowadzi do poprawy jej zdrowia.
• Brak wpływu na gospodarkę hormonalną, co oznacza, że nie dochodzi do spadku libido, wahań nastroju ani przyrostu masy ciała.

Chociaż wazektomia ma wiele zalet, wiąże się również z pewnymi wadami. Do najczęściej wymienianych należą:

• odwracalność wazektomii nie zawsze jest skuteczna, co sprawia, że zabieg często traktowany jest jako decyzja na całe życie,
• zabieg może prowadzić do infekcji i innych problemów zdrowotnych,
• po operacji metodą klasyczną mogą wystąpić silne bóle, krwawienia, zasinienia lub obrzęki,
• wazektomia nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, a świadomość okresowej niepłodności może prowadzić do rezygnacji z dodatkowej ochrony w postaci prezerwatywy,
• koszt zabiegu może być stosunkowo wysoki.

Jak się przygotować do zabiegu?

Zabieg wazektomii jest prosty i krótki, ale wymaga odpowiedniego przygotowania ze strony pacjenta. Przed jego wykonaniem konieczne jest przeprowadzenie kilku badań laboratoryjnych, w tym morfologii krwi oraz testu na antygen HBS. Obecność antygenu HBS w organizmie może wskazywać na zakażenie wirusem HBV i zwiększać ryzyko wirusowego zapalenia wątroby typu B. Przed zabiegiem pacjent musi także wypełnić niezbędne formularze wymagane przez klinikę, a następnie zabrać je ze sobą, wraz z wynikami badań.

Mężczyzna powinien również ogolić okolice nad spojeniem i w miejscach, gdzie przebiegają nasieniowody, aby zapewnić wygodę pracy lekarza oraz zmniejszyć ryzyko infekcji związanych z obecnością włosów, które mogą sprzyjać przedostawaniu się ciał obcych pod skórę. Pacjent może przyjechać na zabieg samodzielnie lub z towarzyszem, a po jego zakończeniu zwykle może wrócić do domu.

Skutki uboczne i efekty wazektomii

Po przeprowadzeniu wazektomii mężczyzna zwykle może wrócić do domu od razu po zabiegu. W ciągu kilku dni może jednak odczuwać pewną tkliwość w miejscach nakłuć lub nacięć. Z tego powodu zaleca się, aby po zabiegu odpoczywał przez jeden dzień. Wiele osób decyduje się na zabieg w piątek, aby odpocząć przez weekend i w poniedziałek wrócić do pracy. Choć rzadko, mogą wystąpić powikłania takie jak obrzęk, opuchlizna, zaczerwienienie lub zasinienie skóry.

Po powrocie do domu pacjent powinien wziąć prysznic, zdjąć opatrunek, ale nie zakładać nowego. W przypadku bólu można sięgnąć po leki przeciwbólowe, które w większości przypadków są dostępne w domowej apteczce. Często lekarze przepisują je pacjentom po zabiegu. Bezpośrednio po zabiegu nie ma przeciwwskazań do prowadzenia samochodu, jednak należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego. Specjaliści zalecają również, aby przez pierwszy tydzień powstrzymać się od aktywności seksualnej lub przynajmniej ją ograniczyć. Badanie nasienia należy wykonać 8 tygodni po zabiegu. Jeśli wyniki w tym czasie budzą wątpliwości, należy je powtórzyć po 12 tygodniach.

Przez pierwsze trzy miesiące po zabiegu należy stosować skuteczne metody antykoncepcyjne. Po tym okresie zaleca się wykonanie seminogramu (badania nasienia), aby potwierdzić brak plemników w ejakulacie. Dopiero po uzyskaniu takiego wyniku można zaprzestać stosowania dotychczasowych metod antykoncepcji.

W rzadkich przypadkach wazektomia może również zwiększać ryzyko rozwoju raka prostaty oraz nowotworów jądra. Aby zminimalizować ryzyko ewentualnych komplikacji, warto wybierać renomowane kliniki oraz doświadczonych lekarzy, którzy stosują nowoczesne metody zabiegowe.

Czy wazektomię można odwrócić?

Chociaż możliwe jest odzyskanie płodności po zabiegu, nie zawsze jest to skuteczne. Dlatego przed przystąpieniem do wazektomii mężczyzna powinien rozważyć przechowanie dwóch lub trzech próbek nasienia w banku nasienia, które zostaną wcześniej przebadane. Przechowane nasienie może być później wykorzystane do zapłodnienia za pomocą inseminacji lub metodą in vitro. W przypadku in vitro można również użyć plemników pobranych bezpośrednio z jądra, pod warunkiem, że nie zostały uszkodzone przez przeciwciała. Należy jednak pamiętać, że skuteczność zabiegu in vitro wynosi około 40%, a sama procedura jest kosztowna.

Rewazektomia, czyli zabieg mający na celu połączenie przeciętych nasieniowodów, jest również kosztowny. Wykonanie wazektomii kosztuje około 2 tys. zł, natomiast cena rewazektomii może przekroczyć 20 tys. zł. Zabieg ten jest bardzo skomplikowany i wymaga użycia specjalistycznego mikroskopu, który umożliwia precyzyjne zszywanie drobnych naczyń. Płodność może wrócić po około roku, choć w niektórych przypadkach konieczne jest podanie pacjentowi sterydów, aby zredukować obecność przeciwciał.

Skuteczność rewazektomii może wynosić od 40% do 70%, zależnie od ośrodka wykonującego zabieg. W Polsce, gdzie doświadczenie w tym zakresie jest ograniczone, może ona wynosić nawet tylko 10%. Na skuteczność zabiegu wpływają czynniki takie jak wiek pacjenta, jakość nasienia oraz czas, jaki minął od wazektomii.