Szkorbut powraca. Przyczyny, objawy i leczenie tej choroby

Obecnie szkorbut występuje bardzo rzadko, ale kiedyś choroba ta zabijała miliony ludzi na całym świecie. Jej przyczyną jest niedobór witaminy C, czyli kwasu askorbinowego. Osoby, które nie dostarczają odpowiedniej ilości tego składnika w diecie, są narażone na niedobór witaminy C - zwłaszcza osoby, które nie jedzą owoców i warzyw.
Wydawałoby się, że problem został już dawno rozwiązany. Tymczasem w XXI wieku szkorbut powraca.

Co to jest szkorbut? 
Szkorbut jest również znany jako zgnilizna, guma lub zinga. Definicja szkorbutu określa go jako chorobę wielonarządową wynikającą ze zwiększonego niedoboru kwasu askorbinowego, czyli witaminy C. Dlaczego kwas askorbinowy jest tak ważny? Bierze on udział w wielu procesach biochemicznych, w tym w syntezie kolagenu. Kolagen to białko strukturalne będące podstawowym budulcem wielu tkanek, odpowiedzialne m.in. za prawidłowe funkcjonowanie dziąseł, naczyń krwionośnych, skóry, mięśni, chrząstek, kości i zębów. Organizm samodzielnie wytwarza kolagen, ale witamina C jest do tego procesu absolutnie niezbędna!

W dzisiejszych czasach szkorbut nie jest dużym zagrożeniem - zwłaszcza w krajach rozwiniętych, gdzie występuje bardzo rzadko. W społeczeństwach zachodnich diagnozuje się go głównie u osób niedożywionych lub niezdolnych do samodzielnego zadbania o prawidłową dietę, w tym u osób starszych i z zaburzeniami psychicznymi. Szkorbut występuje znacznie częściej w krajach rozwijających się, gdzie niedożywienie i niedobory żywieniowe są powszechnymi problemami.

Przyczyny szkorbutu
Całkowity brak lub poważny niedobór witaminy C są bezpośrednimi przyczynami szkorbutu. W przeciwieństwie do wielu innych witamin, organizm nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować kwasu askorbinowego. Co więcej, witamina C nie jest magazynowana w organizmie, a jej nadmiar jest usuwany wraz z moczem. Jeśli nie jest regularnie dostarczana w pożywieniu, może rozwinąć się awitaminoza. U osób dorosłych dzienne zapotrzebowanie na witaminę C wynosi 75-90 mg. Ilość ta może być łatwo dostarczona z pięcioma dziennymi porcjami owoców i warzyw. Warto również zauważyć, że obecnie witamina C jest dodawana do wielu różnych produktów (np. płatków śniadaniowych), co jeszcze bardziej ułatwia zaspokojenie dziennego zapotrzebowania na kwas askorbinowy. Skąd więc bierze się niedobór witaminy C?

Jeśli ktoś nie je owoców i warzyw, a podstawą jego diety jest wyłącznie wysoko przetworzona żywność
całkowicie pozbawiona wartości odżywczych, może rozwinąć się u niego niedobór witaminy C. Czasami jest to świadome działanie, niektórzy po prostu wolą jeść fast foody. Jednak przyczyną szkorbutu nie mogą być wyłącznie złe nawyki żywieniowe, czasami gorsza jakość żywności wynika z ograniczeń finansowych. Niedożywienie i awitaminoza są bardzo często diagnozowane u osób żyjących w ubóstwie. Ponadto osoby starsze, niesamodzielne oraz osoby z demencją i zaburzeniami psychicznymi mają problemy z utrzymaniem prawidłowego odżywiania.

Wystąpieniu niedoboru kwasu askorbinowego i w konsekwencji szkorbutu sprzyja długotrwałe uzależnienie od alkoholu lub narkotyków oraz nałogowe palenie tytoniu. Zagrożone są również osoby z zaburzeniami odżywiania (anoreksja i bulimia), osoby z zespołem złego wchłaniania oraz osoby z chorobami zaburzającymi wchłanianie składników odżywczych w jelitach (takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna). Szkorbut może również wystąpić u niemowląt i dzieci, na przykład u niemowląt przyczyną jest zastąpienie naturalnego pokarmu mlekiem krowim.

Objawy szkorbutu
Wszystkie objawy szkorbutu wynikają z niedoboru witaminy C, która upośledza produkcję kolagenu i powoduje zaburzenia obejmujące tkankę łączną, dlatego dolegliwość może dotyczyć wielu różnych narządów. Szkorbut rozwija się stosunkowo powoli, a pierwsze objawy pojawiają się zwykle po 1-2 miesiącach ciągłej walki organizmu z niedoborem kwasu askorbinowego. Początkowo pacjent może zaobserwować spadek lub utratę apetytu, utratę masy ciała, chroniczne zmęczenie i ospałość w ciągu dnia, zwiększoną drażliwość i pogorszenie ogólnego samopoczucia.
i pogorszenie ogólnego samopoczucia. Jeśli nie zostanie podjęte odpowiednie leczenie, dolegliwości będą się pogarszać i nasilać w kolejnych miesiącach, a także pojawią się dalsze objawy.

Mogą pojawić się bóle mięśni, stawów i kości, a także bóle w klatce piersiowej, uczucie duszności i zwiększone zmęczenie, osłabienie odporności, zaburzenia emocjonalne, depresja, obrzęki, neuropatia, niedokrwistość i zespół Sjörgena.
i zespół Sjörgena. Objawy szkorbutu widoczne są głównie na skórze i w jamie ustnej. Można zauważyć nadmierną suchość skóry, zwiększoną skłonność do siniaków, krwawe wybroczyny na skórze i błonach śluzowych, upośledzone gojenie się ran, zapalenie języka z wybroczynami, zapalenie i krwawienie dziąseł, cofanie się dziąseł, a także chwianie się i wypadanie zębów. W dzisiejszych czasach szkorbut rzadko prowadzi do śmierci, a to dlatego, że zwykle jest diagnozowany wystarczająco wcześnie i wdrażane jest skuteczne leczenie.

Profilaktyka i skuteczne leczenie choroby
Na szczęście rozpoznanie szkorbutu jest stosunkowo proste, zwykle lekarzowi wystarczy charakterystyczny obraz kliniczny choroby oraz wywiad dotyczący m.in. nawyków żywieniowych czy konkretnych zaburzeń odżywiania i chorób przewlekłych. Lekarz korzysta też z dodatkowych badań diagnostycznych, w tym oznaczenia stężenia witaminy C w organizmie i morfologii krwi. Na czym polega leczenie szkorbutu? Polega ono na uzupełnianiu niedoborów witaminy C!

Dawkowanie kwasu askorbinowego oraz czas trwania leczenia zawsze ustala lekarz indywidualnie dla każdego pacjenta cierpiącego na szkorbut. Zwykle wystarczają preparaty doustne, w bardziej zaawansowanych niedoborach lekarz może zlecić podawanie witaminy C domięśniowo lub dożylnie. Efekty w postaci ustąpienia objawów można zaobserwować dość szybko - niektóre dolegliwości ustępują już po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia, inne po kilku tygodniach. Po skorygowaniu niedoboru należy odpowiednio zmodyfikować dietę, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę C.

Rozpoznanie szkorbutu i jego leczenie jest proste. Jego objawy są odwracalne, co więcej, pełne wyleczenie choroby jest możliwe po uzupełnieniu niedoborów witaminy C. Historia szkorbutu pokazuje jednak, że jest to choroba niezwykle niebezpieczna. Nieleczony może prowadzić do śmierci!

Jak zapobiegać szkorbutowi?
Zapobieganie szkorbutowi polega po prostu na spożywaniu zdrowej, zróżnicowanej i zbilansowanej diety bogatej w świeże owoce i warzywa. Witamina C nie jest odporna na wysokie temperatury, jej zawartość w poszczególnych produktach spada po obróbce termicznej, dlatego najczęściej zaleca się spożywanie warzyw i owoców na surowo. Do najlepszych źródeł witaminy C należą: natka pietruszki, papryka, pomidory, brokuły, kalafior, marchew, ziemniaki, kapusta (zwłaszcza kiszona), czarne porzeczki, jagody, aronia, owoce dzikiej róży, rokitnik, truskawki, cytrusy, kiwi. Ponadto w okresach zwiększonego zapotrzebowania na witaminy można wspomagać się suplementacją.

Szkorbut nie jest bynajmniej chorobą zapomnianą, nawet w XXI wieku lekarze wciąż go diagnozują. Jednak w przeciwieństwie do czasów, gdy szkorbut zabijał całe załogi statków morskich, dziś nie jest uważany za chorobę śmiertelną, oczywiście pod warunkiem podjęcia leczenia. Na szczęście leczenie szkorbutu nie jest skomplikowane, wystarczy jak najszybciej uzupełnić niedobory witaminy C!