Przedwczesne dojrzewanie płciowe – wyzwanie dla młodego organizmu

Dojrzewanie płciowe to naturalny etap w życiu każdego człowieka, który prowadzi do osiągnięcia pełnej dojrzałości biologicznej. Zazwyczaj proces ten rozpoczyna się w określonym wieku, odpowiednim dla danej płci, i przebiega stopniowo. Jednak w niektórych przypadkach zmiany charakterystyczne dla pokwitania pojawiają się znacznie wcześniej, co określa się mianem przedwczesnego dojrzewania płciowego. Taka sytuacja może być źródłem zarówno fizycznych, jak i emocjonalnych wyzwań, a jej przyczyny i konsekwencje są istotnym tematem dla lekarzy, psychologów oraz rodziców. W tym artykule przyjrzymy się, czym jest przedwczesne dojrzewanie, jakie są jego objawy, przyczyny oraz możliwe metody leczenia.

Czym jest przedwczesne dojrzewanie płciowe dzieci?

Z medycznej perspektywy przedwczesne dojrzewanie płciowe rozpoznaje się, gdy oznaki dojrzewania pojawiają się u dziewczynek przed ukończeniem 8. roku życia, a u chłopców przed 9. rokiem życia. Do takich oznak zalicza się rozwój owłosienia łonowego, powiększenie piersi u dziewcząt, powiększenie penisa u chłopców oraz gwałtowny wzrost. Przedwczesne dojrzewanie zdecydowanie częściej występuje u dziewcząt, przy czym zwykle ma u nich łagodniejszy przebieg. W przypadku chłopców pojawienie się objawów przedwczesnego dojrzewania budzi większe obawy i wymaga dokładniejszej obserwacji, zwłaszcza pod kątem możliwych zmian guzowatych. W przypadku pojawienia się objawów należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub pediatrą. Jeśli uzna on objawy za niepokojące, z pewnością skieruje dziecko do dziecięcej poradni endokrynologicznej.

Przedwczesne powiększenie gruczołów piersiowych jest często obserwowane u noworodków obu płci, a u dziewczynek czasami utrzymuje się do 2. roku życia. Jeśli nie towarzyszy temu rozwój owłosienia płciowego ani przyspieszenie wzrostu, nie ma potrzeby przeprowadzania diagnostyki hormonalnej. Jednak utrzymywanie się tego objawu po 3.-4. roku życia lub jego pojawienie się przed 8. rokiem życia wymaga konsultacji z endokrynologiem dziecięcym. Przedwczesne wystąpienie owłosienia płciowego również częściej dotyczy dziewczynek, zwłaszcza tych o niskiej masie urodzeniowej. W przypadku braku przyspieszonego wzrostu ryzyko patologii jest niewielkie.

Rodzaje przedwczesnego dojrzewania płciowego

Eksperci wskazują na dwa główne rodzaje przedwczesnego dojrzewania płciowego. Pierwszym z nich jest prawdziwe, gonadoliberynozależne dojrzewanie płciowe, natomiast drugim – rzekome dojrzewanie płciowe, określane także jako gonadoliberynoniezależne.

Prawdziwe przedwczesne dojrzewanie płciowe

Wynika z rozpoczęcia produkcji hormonów płciowych w gonadach, co jest spowodowane aktywnością podwzgórza wytwarzającego GnRH – hormon uwalniający gonadotropiny, takie jak FSH (hormon folikulotropowy) i LH (hormon luteinizujący). Nadmierna aktywność podwzgórza prowadzi do powiększenia jąder u chłopców i piersi u dziewcząt. Charakterystyczną cechą tego typu dojrzewania jest również szybki wzrost dzieci. Wszystkie zachodzące zmiany są zgodne z płcią dziecka, a anomalie występują bardzo rzadko.

Rzekome przedwczesne dojrzewanie płciowe

Charakteryzuje się zwiększoną produkcją hormonów płciowych, która nie wynika z przedwczesnej aktywności osi podwzgórze-przysadka. Może ono przebiegać w sposób zgodny z płcią dziecka lub przybierać cechy heteroseksualne, czyli niezgodne z jego płcią.  Zdarza się, że w tym okresie u dziewcząt pojawiają się cechy typowe dla mężczyzn, co może mieć znaczący wpływ na ich psychikę. Taka sytuacja jest złożona i często wymaga wsparcia psychologa. Do męskich cech, które mogą wystąpić u pacjentek z rzekomym przedwczesnym dojrzewaniem, należą:

• powiększenie łechtaczki,
• obniżenie tonu głosu, który zaczyna przypominać męski,
• nadmierne owłosienie na ciele.

Przyczyną tego zaburzenia mogą być nie tylko zmiany nowotworowe, ale także:

• torbiele jajników, które wynikają z nadmiernej produkcji FSH. Wiąże się to z większą objętością pęcherzyków jajnikowych i proporcjonalnie wyższą produkcją estradiolu, który odpowiada za powiększenie sutków i rozrost błony śluzowej macicy,
• zespół McCune'a–Albrighta (MCA), który może wystąpić już w dzieciństwie. Charakteryzuje się on również obecnością przebarwień skóry typu café au lait. Kliniczny obraz tego zespołu obejmuje także nadczynność przytarczyc, nadczynność tarczycy oraz przerost nadnerczy.

Przyczyny przedwczesnego dojrzewania dzieci

Zmiany obserwowane u dzieci mogą mieć różne przyczyny u dziewcząt i chłopców. U dziewcząt mogą one wynikać z rozwoju nowotworu lub torbieli jajnika. Innymi możliwymi przyczynami są pierwotna niedoczynność tarczycy oraz wrodzony przerost nadnerczy. W takim przypadku dojrzewanie przybiera cechy heteroseksualne, co objawia się powiększeniem łechtaczki, obniżeniem tonu głosu, który staje się bardziej męski, oraz nadmiernym owłosieniem na całym ciele.

U chłopców rzekome przedwczesne dojrzewanie płciowe może być wywołane przez guzy nowotworowe jąder, tzw. guzy zarodkowe, pierwotną niedoczynność tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy lub zmiany nowotworowe w nadnerczach. Do widocznych objawów tych zmian należą szybki wzrost, rozwój owłosienia łonowego i pachowego, pojawienie się trądziku oraz wyraźne powiększenie prącia.

Przedwczesne dojrzewanie płciowe może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych i psychicznych. Przede wszystkim szybki wzrost może skutkować tym, że dziecko ostatecznie nie osiągnie oczekiwanej wysokości, ponieważ chrząstki wzrostowe zraśniają się szybciej. Ponadto, wpływ na psychikę dziecka może mieć fakt, że jego ciało i wygląd zewnętrzny znacznie odbiegają od wyglądu rówieśników, co może prowadzić do drwin lub nawet prześladowań ze strony innych dzieci. Rozpoznanie przyczyny przedwczesnego dojrzewania płciowego jest kluczowe dla przyszłości dziecka, ponieważ może ono wynikać z rozwoju choroby nowotworowej. Dlatego jeśli rodzice zauważą jakiekolwiek niepokojące objawy, powinni jak najszybciej skonsultować się z lekarzem pediatrą. Po dokładnym zebraniu wywiadu, w tym informacji o przebiegu dojrzewania u rodziców i rodzeństwa, lekarz podejmie decyzję, czy konieczne są dodatkowe lub specjalistyczne badania, i skieruje dziecko na odpowiednie konsultacje.

Diagnostyka przedwczesnego dojrzewania