Stężenie ferrytyny w organizmie, czyli badanie gospodarki żelazowej

Ferrytyna to białko odgrywające kluczową rolę w magazynowaniu żelaza w ludzkim organizmie. Jest ona zaliczana do białek ostrej fazy, syntetyzowanych głównie przez wątrobę, a jej ilość we krwi ulega zmianom w przypadku wystąpienia stanu zapalnego, co może wynikać zarówno z łagodnej infekcji, jak i z poważniejszych problemów zdrowotnych, takich jak przewlekłe procesy zapalne, choroby nowotworowe czy hemochromatoza. Oznacza to, że zarówno jej niedobór, jak i nadmiar, mogą być niepokojące. Poziom ferrytyny jest bezpośrednio związany z ilością żelaza w organizmie. 

Ferrytyna jest obecna we wszystkich komórkach ciała, w tym w szpiku kostnym, śledzionie, mięśniach i wątrobie. Jej główną funkcją jest gromadzenie rezerw żelaza. Optymalne stężenie ferrytyny jest kluczowe, ponieważ związane z nią jony żelaza odgrywają istotną rolę w procesie syntezy hemoglobiny. Im większa ilość żelaza w organizmie, tym wyższe stężenie ferrytyny. Stężenie ferrytyny może ulegać zmianom w przypadku stanów zapalnych, nowotworów i zaburzeń funkcji wątroby. Dlatego badanie poziomu ferrytyny jest istotnym narzędziem diagnostycznym, pozwalającym identyfikować ewentualne problemy zdrowotne związane z ilością żelaza w organizmie.

Nadmiar ferrytyny nie jest jednoznacznie związany z ilością żelaza w organizmie. Warto zauważyć, że podwyższona ferrytyna może również korelować z rozwojem stanu zapalnego, infekcji, a nawet chorób nowotworowych. Objawy nadmiernego poziomu ferrytyny są ogólnie niespecyficzne, co sprawia, że większość osób nie kojarzy ich z podwyższonym stężeniem tego białka. Regularne przeprowadzanie badań profilaktycznych jest zatem kluczowe do monitorowania stanu zdrowia.

Typowe symptomy obejmują:

- problemy z wypróżnianiem,

- uczucie wzdęcia,

- zmniejszone libido,

- ogólne osłabienie,

- dolegliwości stawowe.

W kontekście niedoboru ferrytyny, istnieje bezpośredni związek z niedoborem żelaza, co manifestuje się różnorodnymi objawami stanowiącymi wskazanie do przeprowadzenia badań krwi. Te objawy obejmują:

- osłabioną odporność,

- trudności z koncentracją,

- łamliwość paznokci i rozdwajanie końcówek,

- bladość skóry,

- suchość skóry,

- wypadanie włosów,

- zmienione nastroje,

- przyspieszone bicie serca,

- zmiany na błonie śluzowej języka.

Niedobór ferrytyny najczęściej wynika z nieprawidłowych nawyków żywieniowych, szczególnie niezbilansowanej diety. Dotyczy to zwłaszcza osób, które samodzielnie prowadzą dietę odchudzającą, przyjmują dietę wegetariańską lub wegańską, często niezabezpieczając się dostateczną ilością składników odżywczych.

Ponadto, niskie stężenie ferrytyny dotyczy również:

- osób stosujących inhibitory pompy protonowej, które ograniczają absorpcję żelaza,

- osób doświadczających utraty krwi, na przykład w wyniku urazu (również kobiet z obfitymi miesiączkami),

- osób chorujących na schorzenia wpływające negatywnie na wchłanianie żelaza.

Badanie poziomu ferrytyny polega na jednorazowym pobraniu krwi z żyły łokciowej, przy użyciu surowicy jako materiału badawczego. Osoba badana powinna być na czczo przez co najmniej osiem godzin, a wcześniej należy skonsultować się z lekarzem w sprawie przyjmowanych leków i suplementów, które mogą wpłynąć na wynik badania ferrytyny. Istnieje kilka wskazań do przeprowadzenia badania poziomu ferrytyny, takich jak diagnostyka niedokrwistości, podejrzenie choroby nowotworowej, podejrzenie przewlekłego procesu zapalnego oraz podejrzenie hemochromatozy. Przed przystąpieniem do badania poziomu ferrytyny, zaleca się zaprzestanie stosowania suplementów żelaza, ponieważ ich przyjmowanie może wpływać na wyniki. Samodzielna suplementacja żelaza nie jest zalecana, a przed jej rozpoczęciem zaleca się diagnostykę przyczyn niedoborów i prowadzenie leczenia pod nadzorem lekarza.

Normy ferrytyny różnią się w zależności od wieku, płci i stanu zdrowia pacjentów. Dla kobiet zakres wynosi od 10 do 200 μg/l, dla mężczyzn od 15 do 400 μg/l. Dla dzieci normy ferrytyny zależą od wieku, gdzie dla noworodków wynoszą od 25 do 200 ng/ml, dla dzieci od 1 miesiąca życia od 200 do 600 ng/ml, dla dzieci między 2. a 5. miesiącem życia od 50 do 200 ng/ml, a dla dzieci powyżej 6. miesiąca życia od 7 do 140 ng/ml. Interpretacja wyników badania ferrytyny jest uzależniona od wielu czynników, takich jak płeć, wiek, metoda oznaczania i populacja badana. Przyjęto, że dla kobiet wartość ferrytyny nie powinna przekraczać 200 mcg/ml, a dla mężczyzn 400 mcg/ml. Wyniki powyżej tych wartości wskazują na wysoki poziom ferrytyny, podczas gdy wyniki poniżej 12 mcg/ml świadczą o niskim poziomie ferrytyny.

Badanie stężenia ferrytyny w surowicy zazwyczaj jest przeprowadzane w kontekście analizy innych wskaźników gospodarki żelazem. Obniżone stężenie ferrytyny wskazuje na rzeczywisty brak żelaza w organizmie i potwierdza diagnozę niedokrwistości niedoborowej. Wysokie stężenie ferrytyny może być związane z hemochromatozą, hemosyderozą, różnymi typami niedokrwistości (megaloblastyczną, aplastyczną, hemolityczną), stanami zapalnymi, zakażeniem, produkcją ferrytyny przez tkanki nowotworowe, uwalnianiem ferrytyny z rozpadających się komórek i innymi czynnikami.

Niekiedy, pomimo wdrożonych działań, konieczne staje się przeprowadzenie dodatkowych badań zleconych przez lekarza. Celem tych badań jest identyfikacja przyczyn niskiego poziomu ferrytyny i uzyskanie bardziej kompleksowego spojrzenia na stan zdrowia danego pacjenta. Zazwyczaj lekarze decydują się na zlecanie analizy kału pod kątem obecności krwi utajonej, wykonanie morfologii krwi, ocenę wysycenia transferyny żelazem oraz określenie całkowitej zdolności do wiązania żelaza.

Anemia, zwana również niedokrwistością, to schorzenie charakteryzujące się obniżoną liczbą czerwonych krwinek, niskim poziomem hemoglobiny oraz zredukowanym hematokrytem. Rozpoznanie anemii stawia się, gdy wartości hemoglobiny spadają o więcej niż 2 odchylenia standardowe poniżej normy.

Anemia może przebiegać w różnych stopniach:

- Łagodna (od 10 do 12 g/dl)

- Umiarkowana (od 8 do 9,9 g/dl)

- Ciężka (od 6,5 do 7,9 g/dl)

- Zagrażająca życiu (poniżej 6,5 g/dl)

Inna klasyfikacja anemii uwzględnia czynniki prowokujące jej wystąpienie, takie jak:

Anemia pokrwotoczna - wynikająca z ostrej lub przewlekłej utraty krwi, spowodowanej na przykład krwotokiem pourazowym lub masowym krwawieniem, np. do dróg rodnych, bądź z przewlekłą utratą krwi związaną z chorobami przewodu pokarmowego.

Anemia z niedoboru żelaza - powodowana zaburzeniami wchłaniania w przewodzie pokarmowym lub przewlekłym stanem zapalnym jelit. U kobiet jest częsta ze względu na utratę żelaza w wyniku obfitych miesiączek.

Anemia chorób przewlekłych - obserwowana w przebiegu wielu przewlekłych schorzeń, związana z procesem zapalnym i regulacją funkcji szpiku. Występuje m.in. w reumatoidalnym zapaleniu stawów, toczniu rumieniowatym, chorobach nerek, nowotworach i chorobach przewodu pokarmowego.

Anemia megaloblastyczna - związana z niedoborem kwasu foliowego, witaminy B12 i powiększeniem krwinek czerwonych, a brak witaminy B12 prowadzi do zaburzenia syntezy nici DNA.

Anemia hemolityczna - cechuje się przedwczesnym rozpadem erytrocytów, który może zachodzić w śledzionie lub wątrobie. Objawia się żółtaczką z powodu nadmiernego uwalniania bilirubiny.

Anemia aplastyczna - charakteryzuje się upośledzeniem funkcji szpiku i zmniejszeniem liczby erytrocytów. Może mieć charakter nabyty lub wrodzony i wystąpić nagle lub stopniowo, a w skrajnych przypadkach prowadzić do śmierci. Przyczyny to m.in. wirusowe zakażenia, kontakt z benzenem, substancjami owadobójczymi lub chwastobójczymi, chemioterapia, radioterapia, choroby tkanki łącznej, przyjmowanie niektórych leków, np. antybiotyków.

Dodatkowe przyczyny anemii to:

- Zakażenie wirusem HIV lub AIDS.

- Niewłaściwa dieta.

- Alkoholizm.

- Przyjmowanie określonych leków.

- Choroby takie jak białaczka, szpiczak mnogi.

- Niedobór witaminy B12.

W przypadku niskiego poziomu ferrytyny konieczne są zdecydowane działania, jednak efekty nie nastąpią natychmiast. Istotne jest połączenie zmian w diecie z odpowiednią suplementacją, a lekarz może zalecić dodatkowe badania w celu zidentyfikowania przyczyny niedoboru ferrytyny.

Zapobieganie niedoborom ferrytyny obejmuje:

Dieta: Wprowadzenie do diety produktów bogatych w hemowe żelazo o wysokiej przyswajalności, pochodzące zwłaszcza od zwierząt. Źródła żelaza to jajka, podroby (szczególnie wątróbka) i czerwone mięso, mięso tłustych ryb, rośliny strączkowe, suszone owoce i pełnoziarniste kasze. Łączenie tych produktów z tymi bogatymi w witaminę C może zwiększyć przyswajanie żelaza z diety. Wskazane jest ograniczenie spożycia kawy, herbaty, nabiału (który hamuje wchłanianie żelaza), a także błonnika, czerwonego wina i fitynianów.

Suplementacja: Wybór suplementacji żelaza powinien być konsultowany z lekarzem. Mogą to być zarówno dostępne bez recepty leki, jak i suplementy diety. Istotne jest ustalenie dawki żelaza przez lekarza.