Nykturia - co to takiego?

Nykturia (łac. nocturia) to objaw polegający na konieczności wielokrotnego oddawania moczu w nocy, przerywającego sen. Uznaje się ją za występującą, gdy pacjent budzi się co najmniej raz w nocy, aby oddać mocz, a po mikcji ponownie zasypia.

Chociaż nykturia bywa traktowana jako „zwykła niedogodność”, może być sygnałem poważnych zaburzeń zdrowotnych i znacząco obniżać jakość życia – szczególnie u osób starszych. Wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem upadków, złamań, a nawet depresji i zaburzeń poznawczych.

Patofizjologia i klasyfikacja

Nykturia nie jest jednostką chorobową, lecz objawem. Może wynikać z zaburzeń produkcji moczu lub problemów z jego magazynowaniem i wydalaniem. Wyróżniamy trzy główne mechanizmy:

1. Nadprodukcja moczu w nocy (nocturnal polyuria)

* Zwiększona produkcja moczu w godzinach nocnych, przy prawidłowej dobowej objętości.
* Uznaje się ją za występującą, gdy >33% (u osób starszych) lub >20% (u młodszych) całkowitej dobowej objętości moczu oddawana jest w nocy.

2. Poliuria dobowa

* Całkowita dobowa objętość moczu przekracza 40 ml/kg masy ciała (>3 litry/dobę).

3. Zaburzenia funkcji dolnych dróg moczowych

* Obniżona pojemność pęcherza lub niezdolność do utrzymania moczu w nocy (np. w przeroście prostaty, nadreaktywności pęcherza).

Często u pacjentów współistnieją różne mechanizmy.

Epidemiologia

* Nykturia dotyczy ok. 1 na 3 osoby dorosłe.
* U osób >70. roku życia nawet 60–70% mężczyzn i kobiet zgłasza konieczność nocnego oddawania moczu.
* Występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, choć u mężczyzn częściej związana jest z chorobami prostaty.

Przyczyny nykturii

* Urologiczne - Przerost gruczołu krokowego (BPH), nadreaktywny pęcherz, zapalenie pęcherza, kamica moczowa 
* Kardiologiczne - Niewydolność serca (retencja płynów i ich mobilizacja w pozycji leżącej)                    
* Endokrynologiczne - Cukrzyca, cukrzyca insipidus, hiperaldosteronizm                                            
* Nefrologiczne - Przewlekła choroba nerek, zespół nerczycowy                                                 
* Neurologiczne - Choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, udar                                             
* Leki i substancje - Diuretyki (szczególnie podawane po południu), alkohol, kofeina                              
* Inne - Bezdech senny, ciąża, obrzęki kończyn dolnych, zaburzenia snu                               

Objawy towarzyszące (warto zidentyfikować):

* Dzienna częstość oddawania moczu (częstomocz)
* Parcia naglące
* Nietrzymanie moczu
* Bóle i pieczenie przy mikcji
* Objawy ogólnoustrojowe: obrzęki, duszność, osłabienie

Diagnostyka

1. Dokładny wywiad

* Liczba mikcji nocnych, pojemność porcji moczu, godziny mikcji
* Współistniejące choroby (cukrzyca, choroby serca, schorzenia neurologiczne)

2. Dzienniczek mikcji

* Prowadzony przez 3 dni – dokumentuje godziny, objętość mikcji dziennej i nocnej, przyjmowane płyny

3. Badania dodatkowe

* Badanie ogólne moczu
* Kreatynina, elektrolity, glukoza, BNP (w podejrzeniu niewydolności serca)
* USG układu moczowego (ocena zalegania moczu)
* Uroflowmetria, cystoskopia – w niektórych przypadkach

Leczenie nykturii

Leczenie zależy od przyczyny, częstości objawów i wpływu na jakość życia.

1. Postępowanie niefarmakologiczne

* Ograniczenie spożycia płynów na 2–4 godziny przed snem
* Unikanie kofeiny i alkoholu wieczorem
* Uniesienie nóg w ciągu dnia (u osób z obrzękami)
* Kontrola masy ciała
* Leczenie zaburzeń snu

2. Farmakoterapia (dobór zależny od etiologii)

a) Desmopresyna

* Analog wazopresyny – zmniejsza nocną produkcję moczu
* Skuteczna szczególnie u pacjentów z nocną poliurią
* Uwaga: ryzyko hiponatremii, szczególnie u osób starszych → konieczne monitorowanie sodu

b) Leki antycholinergiczne / β3-agonisty

* W nadreaktywności pęcherza

c) Leki na BPH

* Alfa-blokery, inhibitory 5α-reduktazy

d) Diuretyki podawane rano

* W przypadku obrzęków i przewodnienia

e) Leczenie chorób współistniejących

* Cukrzyca, niewydolność serca, obturacyjny bezdech senny (CPAP)

Powikłania nykturii

* Zaburzenia snu i ich konsekwencje (drażliwość, zaburzenia koncentracji, senność)
* Zwiększone ryzyko upadków i złamań, szczególnie u osób starszych w nocy
* Pogorszenie jakości życia, nasilenie depresji
* Zwiększone ryzyko hospitalizacji

Rokowanie

Nykturia nie zawsze ustępuje całkowicie, ale odpowiednie postępowanie pozwala istotnie zmniejszyć liczbę nocnych mikcji oraz poprawić jakość życia pacjenta. Kluczowe jest leczenie przyczyny oraz dostosowanie terapii indywidualnie do pacjenta.

Nykturia to objaw, który może być sygnałem różnych poważnych schorzeń i nie powinien być bagatelizowany, zwłaszcza u osób starszych. Skuteczne leczenie wymaga identyfikacji mechanizmu jej powstawania i zastosowania zarówno metod niefarmakologicznych, jak i – w razie potrzeby – odpowiedniej farmakoterapii. Interdyscyplinarne podejście (urolog, internista, nefrolog, diabetolog) pozwala osiągnąć najlepsze efekty terapeutyczne.