Dlaczego bliźnięta jednojajowe nie są identyczne w 100%?

Bliźnięta jednojajowe (monozygotyczne) powstają z jednej zapłodnionej komórki jajowej i mają identyczny zestaw genów. Przez wiele lat uważano je za doskonały przykład genetycznej identyczności. Jednak coraz więcej badań pokazuje, że mimo niemal takiego samego DNA, bliźnięta te różnią się między sobą zarówno pod względem cech fizycznych, jak i podatności na choroby czy osobowości. Bliźnięta jednojajowe fascynują naukowców od dziesięcioleci. Powstają w wyniku podziału jednej zygoty, dlatego mają ten sam zestaw genów jądrowych. W praktyce jednak, wiele par bliźniąt wykazuje różnice w wyglądzie, temperamencie, stanie zdrowia czy ryzyku rozwoju niektórych chorób. To zjawisko stało się kluczowym punktem badań nad interakcją genotypu i środowiska.

Mutacje somatyczne – genetyczne różnice po podziale zygoty
Chociaż zygota zawiera identyczne DNA, w czasie kolejnych podziałów komórkowych mogą pojawiać się mutacje somatyczne – losowe zmiany w materiale genetycznym, które zachodzą po zapłodnieniu.

Te mutacje:

- mogą występować tylko w części komórek jednego z bliźniąt,

- nie są dziedziczone przez potomstwo,

- mogą wpływać na funkcjonowanie określonych narządów, a nawet rozwój chorób (np. autyzm, schizofrenia, nowotwory dziecięce).

W 2021 roku badanie opublikowane w Nature Genetics wykazało, że średnio 5–10 mutacji de novo różni jednojajowe bliźnięta już na etapie wczesnego rozwoju zarodka.

Epigenetyka – jak środowisko modyfikuje ekspresję genów
Równie istotne jak DNA są mechanizmy epigenetyczne, czyli modyfikacje wpływające na to, które geny są aktywne, a które wyciszone. Różnice epigenetyczne mogą wynikać z:

- odmiennych warunków w macicy (np. różny dostęp do łożyska),

- różnej diety, stresu, ekspozycji na toksyny już po urodzeniu,

- przypadkowych różnic w metylacji DNA lub modyfikacjach histonów.

Badania pokazują, że różnice epigenetyczne między bliźniętami zwiększają się z wiekiem, co może tłumaczyć różnice w podatności na choroby przewlekłe w dorosłości.

Mikrobiom – „zapomniany” czynnik różnicujący
Każdy człowiek posiada unikalny mikrobiom jelitowy, który wpływa na metabolizm, odporność, a nawet zachowanie. Mimo wspólnego genotypu, bliźnięta mogą mieć różne:

- bakterie jelitowe (np. w wyniku różnic w diecie lub infekcjach),

- odpowiedź immunologiczną,

- reakcje na leki.

Nawet poród (naturalny vs. cesarskie cięcie) i karmienie piersią mogą modyfikować rozwój mikrobiomu w sposób różnicujący bliźnięta.

Środowisko i doświadczenia życiowe
Czynniki środowiskowe odgrywają kluczową rolę, szczególnie w okresie rozwojowym:

- nauczyciele i rówieśnicy mogą inaczej traktować każde z bliźniąt,

- indywidualne doświadczenia (np. urazy, traumy, sukcesy) wpływają na rozwój osobowości,

- różne wybory życiowe (sport, dieta, używki) mogą prowadzić do różnic zdrowotnych i psychologicznych.

Psychologia różnic indywidualnych pokazuje, że nawet w tych samych warunkach środowiskowych, ludzie mogą rozwijać różne strategie adaptacyjne.

Fenotypowa niezgodność – przykłady kliniczne
Przykłady różnic klinicznych między jednojajowymi bliźniętami:

- Jeden z bliźniąt z autyzmem, drugi neurotypowy, mimo wspólnego genotypu.

- Różnice w wzroście i masie ciała, nawet o kilkanaście procent.

- Jedno z bliźniąt z cukrzycą typu 1, drugie zdrowe – często cytowane jako przykład wpływu czynników autoimmunologicznych i środowiskowych.

Choć bliźnięta jednojajowe zaczynają życie z niemal identycznym DNA, nie są genetycznymi „klonami” w ścisłym sensie. Mutacje somatyczne, różnice epigenetyczne, mikrobiom oraz wpływ środowiska i doświadczeń życiowych sprawiają, że każda z tych osób staje się unikalna – biologicznie i psychologicznie. Zrozumienie tego zjawiska pomaga nie tylko w genetyce i medycynie, ale także w psychologii i filozofii tożsamości.