Diplopia, znana również jako podwójne widzenie, to zaburzenie widzenia polegające na postrzeganiu jednego obiektu jako dwóch oddzielnych obrazów. Może występować stale lub przejściowo, w jednym oku (monokularna) lub obu oczach (binokularna). Choć dla wielu osób może to być jedynie chwilowa niedogodność, diplopia często sygnalizuje poważniejsze problemy zdrowotne — od schorzeń neurologicznych po urazy mechaniczne czy choroby oczu.
Skąd się bierze podwójne widzenie?
Podwójne widzenie, czyli diplopia, może przyjmować formę jednooczną lub obuoczną. W przypadku widzenia podwójnego w jednym oku, przyczyną mogą być m.in. podwichnięcie soczewki, astygmatyzm, zmętnienia rogówki, wczesne stadium zaćmy, a także leczenie nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej czy zaburzenia fiksacji poza plamką. Objaw ten może również towarzyszyć zaburzeniom psychicznym.
W prawidłowych warunkach siatkówki obu oczu rejestrują ten sam obraz, który jest postrzegany jako położony centralnie — mówimy wtedy o korespondencji plamek siatkówkowych. Obraz padający na część nosową siatkówki jest lokalizowany w skroniowej części pola widzenia, natomiast ten rejestrowany przez część skroniową trafia do obszaru nosowego widzenia. Oznacza to, że nosowa część siatkówki jednego oka odpowiada skroniowej części drugiego oka. Obuoczna diplopia występuje, gdy obraz pada na nieodpowiadające sobie obszary siatkówki w obu oczach. Tego rodzaju podwójne widzenie znika po zasłonięciu jednego oka.
Patologiczne podwójne widzenie jest najczęściej wynikiem schorzeń prowadzących do nieprawidłowego ustawienia gałek ocznych lub zaburzeń w ich ruchomości. Przyczyną mogą być m.in. niedowłady lub porażenia mięśni odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych, obecność guzów w obrębie oczodołu, jego złamania, a także nagłe ujawnienie się ukrytego zeza w postaci ostrego zeza jawnego.
U małych dzieci, w przypadku wystąpienia takich nieprawidłowości, organizm uruchamia mechanizmy obronne – może dojść do tłumienia obrazu z jednego oka, powstania nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej lub całkowitego jej braku. Dzięki temu zjawisku objawy diplopii zwykle szybko ustępują. Natomiast u starszych dzieci, nastolatków i dorosłych, ze względu na mniejszą elastyczność ośrodkowego układu nerwowego, mechanizmy te są już nieskuteczne, co sprawia, że podwójne widzenie utrzymuje się i staje się bardziej uciążliwe.
Postacie diplopii
W przypadku diplopii kluczowe znaczenie ma rozróżnienie jej dwóch form: fizjologicznej i patologicznej.
- Diplopia fizjologiczna - To naturalne zjawisko, które występuje u każdego zdrowego człowieka, choć zazwyczaj nie jest świadomie dostrzegane. Kiedy wzrok koncentruje się na jednym punkcie, jest on widziany pojedynczo, natomiast wszystkie obiekty znajdujące się poza tym punktem — zarówno bliżej, jak i dalej — postrzegane są jako podwójne. Wynika to z faktu, że obrazy tych obiektów padają na nieodpowiadające sobie części siatkówek. Dla punktów bliższych są to skroniowe części siatkówki, a dla dalszych — nosowe.
- Diplopia patologiczna - W tej formie zaburzenia osoba widzi podwójnie właśnie ten obiekt, na którym skupia wzrok. Jest to nienaturalny stan, który zwykle wynika z nieprawidłowego ustawienia gałek ocznych lub zaburzeń w ich współruchu. Przyczyny mogą leżeć zarówno w samym narządzie wzroku, jak i w chorobach ogólnoustrojowych, w tym także w schorzeniach obejmujących inne części ciała. Rodzaj przyczyny zależy również od tego, czy podwójne widzenie występuje w jednym oku (diplopia jednooczna), czy w obu (diplopia obuoczna).
Podwójne widzenie w jednym oku (diplopia jednooczna) najczęściej wynika z takich problemów, jak:
- astygmatyzm,
- zmiany bliznowate lub zmętnienia rogówki,
- wczesne stadium zaćmy,
- odwarstwienie siatkówki,
- choroby dotyczące plamki żółtej,
- obecność guzów, np. na powiece,
- zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego.
Z kolei diplopia obuoczna, czyli występująca przy patrzeniu obojgiem oczu, może być spowodowana m.in.:
- ukrytym zezem,
- chorobami wpływającymi na osłabienie mięśni poruszających gałkami ocznymi, jak miastenia czy choroba Gravesa-Basedowa,
- nadciśnieniem tętniczym,
- udarem mózgu,
- obecnością guza w oczodole,
- zatruciem lekami lub substancjami toksycznymi.
Podwójne widzenie może również pojawić się po operacjach okulistycznych, na przykład po usunięciu zaćmy. W takich przypadkach najczęściej ma ono charakter przejściowy i ustępuje po zakończeniu okresu rekonwalescencji. Diplopia może być także skutkiem źle dobranej korekcji okularowej, pojawiać się przy ostrym zezie będącym wynikiem dekompensacji zeza ukrytego, przy nieprawidłowym ustawieniu gałek ocznych lub nieleczonych wadach refrakcji. Do częstych przyczyn należą również niedowłady i porażenia mięśni gałkoruchowych oraz urazy oczodołu, w tym jego złamania.
Objawy towarzyszące podwójnemu widzeniu
Jednym z charakterystycznych objawów sugerujących obecność diplopii jest kompensacyjne ustawienie głowy – pacjent przyjmuje nienaturalną pozycję, by zminimalizować lub wyeliminować podwójne widzenie. Osoby z tym zaburzeniem często przymykają jedno oko, aby poprawić jakość widzenia.
Diplopii mogą również towarzyszyć inne symptomy, takie jak opadanie i obrzęk powiek oraz zez. Podwójne widzenie często powoduje dodatkowe dolegliwości, w tym bóle głowy, zawroty, a także nudności i wymioty, co znacząco obniża komfort życia pacjenta.
Diagnostyka diplopii
Pojawienie się objawów diplopii wymaga niezwłocznej konsultacji okulistycznej. Lekarz rozpoczyna diagnostykę od szczegółowego wywiadu, który pomaga określić charakter i możliwe przyczyny zaburzenia. Oprócz samego dwojenia istotne są również informacje dotyczące:
- momentu i okoliczności pojawienia się objawu,
- obecności dodatkowych dolegliwości towarzyszących,
- rodzaju diplopii (np. obraz podwójny w pionie czy poziomie),
- sytuacji, w których występuje (z bliska czy z daleka).
W celu precyzyjnego ustalenia typu podwójnego widzenia oraz identyfikacji nieprawidłowo działających mięśni ocznych, okulista wykonuje szereg specjalistycznych badań, takich jak:
- ocena aktywnych i biernych ruchów gałek ocznych,
- badanie widzenia obuocznego z użyciem synoptoforu, umożliwiające ocenę różnic w położeniu obrazów w płaszczyźnie poziomej, pionowej i w rotacji,
- test dwojenia z wykorzystaniem smugi świetlnej, którego wyniki pozwalają stworzyć tzw. diplogram – mapę wskazującą obszary w polu widzenia, gdzie występuje podwójne widzenie oraz określającą kierunek i rozstawienie obrazów,
- badanie równowagi mięśniowej przy użyciu ekranu Hessa, służące do oceny pracy poszczególnych mięśni odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych.
Okulista dokonuje również oceny kompensacyjnego ustawienia głowy, które może wskazywać na próbę ograniczenia objawów przez pacjenta. W zależności od rodzaju podwójnego widzenia i towarzyszących mu objawów, lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych. Należą do nich m.in.:
- badania obrazowe głowy i oczodołów, takie jak tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (NMR), a także badania naczyniowe: angio-CT i angio-NMR,
- USG Dopplera oceniające przepływ krwi w naczyniach,
- diagnostyka stanu kręgosłupa szyjnego,
- badania w kierunku chorób mięśni,
- oznaczenie poziomu hormonów tarczycy,
- testy na obecność chorób zakaźnych.
Jak leczyć podwójne widzenie?
Skuteczna terapia diplopii opiera się przede wszystkim na zidentyfikowaniu jej przyczyny. Dopiero precyzyjne określenie źródła problemu umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia przyczynowego, dostosowanego do indywidualnego przypadku pacjenta.
Postępowanie w przypadku porażenia mięśni poruszających gałką oczną
Jeśli podwójne widzenie jest wynikiem porażenia jednego z mięśni gałkoruchowych, leczenie może wymagać interwencji chirurgicznej w celu skorygowania ustawienia gałek ocznych. Jednak operacja tego rodzaju zazwyczaj nie jest przeprowadzana natychmiast — zaleca się odczekanie kilku miesięcy od wystąpienia objawów. Wynika to z faktu, że objawy porażenia często ustępują samoistnie, choć proces ten może trwać nawet do roku.
Postępowanie w przypadku zeza porażennego
W przypadku diplopii wynikającej z zeza porażennego, jednym z najczęściej stosowanych sposobów leczenia jest podanie toksyny botulinowej bezpośrednio do mięśnia antagonistycznego względem porażonego mięśnia oka. Tego rodzaju zabieg pozwala na zmniejszenie kąta ustawienia zeza oraz ograniczenie objawu podwójnego widzenia. Dodatkowo, zastosowanie toksyny botulinowej może zapobiec powstawaniu wtórnych zmian w mięśniach antagonistycznych i tych współdziałających z porażonym mięśniem. Terapia ta jest najczęściej stosowana u pacjentów, u których diplopia związana jest z porażeniem mięśnia prostego bocznego gałki ocznej. W sytuacji, gdy podwójne widzenie ma związek z ostrym zezem, zaleca się leczenie operacyjne polegające na chirurgicznej korekcji mięśni odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych.
Postępowanie w przypadku odchylenia gałki ocznej
W przypadku niewielkiego odchylenia gałki ocznej i związanej z tym łagodnej diplopii, często stosuje się okulary pryzmatyczne jako skuteczną metodę korekcji. Pryzmaty przesuwają obraz z nieprawidłowego miejsca na siatkówce na plamkę żółtą, co pozwala wyeliminować podwójne widzenie i przywrócić prawidłowe postrzeganie otoczenia.
Ze względu na różnorodność przyczyn diplopii oraz dostępność wielu metod leczenia, diagnostyka i terapia tego zaburzenia wymagają często współpracy zespołu specjalistów, w tym okulistów, neurologów, neurochirurgów, onkologów, internistów, endokrynologów, laryngologów, a także radiologów i chirurgów szczękowych. Pacjenci po korekcji podwójnego widzenia powinni systematycznie poddawać się badaniom kontrolnym.
Validate your login