Diagnoza i leczenie polipów macicy

Polipy macicy to jedna z częstszych zmian łagodnych występujących w obrębie narządu rodnego kobiet. Choć najczęściej nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia, mogą powodować nieprzyjemne objawy, takie jak nieregularne krwawienia, bóle podbrzusza czy trudności z zajściem w ciążę. W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się diagnostyce i leczeniu polipów, ponieważ - mimo ich łagodnego charakteru - w niektórych przypadkach mogą stanowić wczesny sygnał zmian nowotworowych. Zrozumienie przyczyn powstawania polipów, ich objawów oraz nowoczesnych metod leczenia jest kluczowe dla utrzymania zdrowia i komfortu kobiet w każdym wieku.

Czym są polipy macicy?

Polipy macicy to łagodne zmiany rozrostowe błony śluzowej, która wyścieła wnętrze tego narządu, czyli endometrium. Powstają w wyniku nieprawidłowego namnażania się komórek śluzówki i mogą mieć bardzo różne rozmiary — od kilku milimetrów aż do kilku centymetrów. Często przybierają kształt maczugi lub grzybka i mogą być osadzone bezpośrednio na ścianie macicy bądź na cienkiej szypule. W niektórych przypadkach szypuła może być tak długa, że polip wysuwa się do kanału szyjki macicy, co może prowadzić do pomylenia go z polipem szyjkowym.

Pod względem budowy polipy endometrialne składają się z czterech podstawowych elementów:

• tkanki gruczołowej, zawierającej gruczoły typowe dla endometrium,
• tkanki łącznej, stanowiącej podporę dla struktur gruczołowych,
• sieci naczyń krwionośnych, które zapewniają ukrwienie całej zmiany,
• warstwy nabłonkowej, pokrywającej powierzchnię polipa.

Zmiany te mogą występować pojedynczo lub — rzadziej — w liczbie mnogiej. Umiejscowione są w różnych częściach jamy macicy, zarówno w obrębie trzonu, jak i szyjki. Większość polipów nie powoduje żadnych objawów i bywa wykrywana przypadkowo podczas rutynowego badania ginekologicznego lub USG. Przyczyny powstawania polipów nie są do końca poznane. Uważa się jednak, że ich rozwój wiąże się z nadmierną aktywnością estrogenów i zaburzeniami równowagi hormonalnej. Do czynników sprzyjających ich występowaniu zalicza się m.in. wiek, przebyte infekcje i stany zapalne narządu rodnego, a także przewlekłe problemy hormonalne.

Rodzaje polipów macicy

Współczesna medycyna wyróżnia przede wszystkim dwa główne typy tych zmian:

• Polipy endometrialne (polipy trzonu macicy) – powstają w jamie macicy, wywodząc się z jej błony śluzowej, czyli endometrium. Mają zazwyczaj łagodny charakter i często występują pojedynczo, choć mogą pojawiać się także w większej liczbie. Ich kształt jest najczęściej maczugowaty, a wielkość waha się od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Szacuje się, że występują u 6–12% kobiet w wieku rozrodczym.
• Polipy szyjkowe (polipy szyjki macicy) – zlokalizowane są w kanale szyjki macicy. Zazwyczaj mają gładką, błyszczącą powierzchnię i kształt przypominający łzę lub płacik. Ich barwa może być różowa, czerwonawa lub fioletowa, a rozmiar najczęściej nie przekracza 3 cm. Najczęściej diagnozuje się je u kobiet po 40. roku życia, a u około jednej czwartej pacjentek współistnieją one z polipami endometrialnymi.

Polipy mogą mieć różną formę – uszypułowaną, gdy wyrastają na cienkiej „nóżce” (szypule), lub siedzącą, gdy przylegają do błony śluzowej szeroką podstawą. W nielicznych przypadkach szypuła może być na tyle długa, że polip endometrialny przemieszcza się do kanału szyjki macicy, co może utrudniać rozróżnienie rodzaju zmiany.

Choć polipy macicy należą do zmian łagodnych, istnieje niewielkie ryzyko ich zezłośliwienia. Dla polipów szyjkowych wynosi ono około 0,1%, natomiast dla polipów endometrialnych – około 1%. Z tego względu każdy wykryty polip powinien być oceniony histopatologicznie.

Oprócz podstawowego podziału na polipy szyjkowe i endometrialne, wyróżnia się również kilka typów histologicznych, różniących się budową i funkcją:

• Polipy hiperplastyczne – częsta postać, często uszypułowana i dobrze unaczyniona; zawiera liczne gruczoły i gęste podścielisko.
• Polipy atroficzne – pojawiają się głównie u kobiet po menopauzie, związane z zanikiem błony śluzowej.
• Polipy czynnościowe – zbudowane z endometrium o zachowanej aktywności hormonalnej, z gruczołami w różnych fazach cyklu.
• Polipy adenomyotyczne – zawierają włókna mięśni gładkich i są silnie unaczynione; mogą osiągać duże rozmiary.
• Polipy atypowe – mają nieregularny kształt i powierzchnię, zwykle lokalizują się w rogach macicy i mogą zawierać komórki nowotworowe.

Przyczyny powstawania polipów macicy

Dokładny mechanizm powstawania polipów macicy nie został jeszcze w pełni poznany, jednak większość specjalistów uważa, że kluczową rolę odgrywają zaburzenia hormonalne, a zwłaszcza nadmierna aktywność estrogenów. Estrogeny są hormonami odpowiedzialnymi za stymulowanie wzrostu błony śluzowej macicy (endometrium). Kiedy ich działanie jest zbyt silne lub nie jest równoważone przez progesteron, może dojść do niekontrolowanego rozrostu komórek i tworzenia się polipów.

Do najczęściej wymienianych czynników ryzyka należą:

• Zaburzenia hormonalne – szczególnie nadmiar estrogenów w stosunku do progesteronu, który może występować np. podczas cykli bezowulacyjnych lub w trakcie stosowania hormonalnej terapii zastępczej.
• Choroby endokrynologiczno-ginekologiczne, takie jak zespół policystycznych jajników (PCOS), charakteryzujący się zaburzeniami hormonalnymi sprzyjającymi rozrostowi błony śluzowej macicy.
• Otyłość – tkanka tłuszczowa nie tylko magazynuje hormony, ale również produkuje estrogeny i substancje prozapalne, które mogą nasilać procesy rozrostowe w endometrium.
• Nadciśnienie tętnicze – niektóre badania wskazują na możliwy związek pomiędzy podwyższonym ciśnieniem krwi a częstszym występowaniem polipów macicy.
• Przyjmowanie niektórych leków hormonalnych, które mogą stymulować wzrost błony śluzowej macicy i sprzyjać powstawaniu zmian rozrostowych

Objawy występowania polipów macicy

W większości przypadków polipy macicy są niewielkimi, łagodnymi zmianami, które przez długi czas nie dają żadnych objawów i nie wywołują bólu ani uczucia dyskomfortu. Często wykrywane są przypadkowo, podczas rutynowego badania ginekologicznego lub ultrasonograficznego. Mimo to u części kobiet, zwłaszcza gdy polipy są większe, występują licznie lub zaburzają funkcje rozrodcze, mogą pojawić się charakterystyczne symptomy.

Najczęstszym objawem polipów, zarówno endometrialnych, jak i szyjkowych, są nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych. Mogą one przybierać różną postać:

• plamienia między miesiączkami,
• przedłużające się lub wyjątkowo obfite miesiączki,
• krwawienia po stosunku,
• krwawienia występujące po menopauzie.

U niektórych kobiet pojawiają się również upławy, czasami z domieszką krwi, oraz plamienia kontaktowe, które występują po współżyciu. Rzadziej występującym objawem są bóle lub uczucie ucisku w podbrzuszu, zwykle w przypadku polipów o większych rozmiarach.

Polipy endometrialne (zlokalizowane w trzonie macicy) najczęściej objawiają się zaburzeniami miesiączkowania i plamieniami pomiędzy cyklami. U kobiet po menopauzie ich obecność może prowadzić do krwawień z dróg rodnych, co zawsze wymaga dokładnej diagnostyki w kierunku zmian nowotworowych. Polipy szyjki macicy z kolei w większości przypadków nie powodują wyraźnych objawów. Jeśli jednak się pojawiają, mogą obejmować plamienia po stosunku, krwiste lub śluzowe upławy oraz skłonność do częstszych infekcji intymnych. Czasem ich obecność wiąże się także z trudnościami w zajściu w ciążę lub zwiększonym ryzykiem poronienia na wczesnym etapie.

Warto pamiętać, że objawy polipów nie są specyficzne i mogą przypominać symptomy innych schorzeń ginekologicznych, dlatego zawsze wymagają potwierdzenia badaniami diagnostycznymi.

Diagnostyka polipów macicy

Rozpoznanie polipów macicy zależy od ich lokalizacji i wielkości. Polipy szyjki macicy zwykle wykrywa się podczas standardowego badania ginekologicznego. Polipy endometrialne, zwłaszcza te niewielkie lub głęboko położone, wymagają dodatkowych badań obrazowych i endoskopowych.

Do najczęściej stosowanych metod diagnostycznych należą:

• USG przezpochwowe – najlepiej wykonywane między 5. a 10. dniem cyklu, gdy endometrium jest cienkie i łatwiej uwidocznić ewentualne zmiany;
• Sono-HSG (sonohisterosalpingografia) – ocena przepływu kontrastu przez jamę macicy i jajowody;
• Kolposkopia – obserwacja szyjki macicy i pochwy przy użyciu specjalnego mikroskopu optycznego;
• Histeroskopia diagnostyczna – endoskopowe badanie jamy macicy, pozwalające na precyzyjne określenie lokalizacji polipów i pobranie wycinków do badania histopatologicznego.

Podczas diagnostyki niezwykle istotna jest faza cyklu, w której wykonuje się badania – najlepiej tuż po zakończeniu miesiączki, gdy błona śluzowa jest najcieńsza, co umożliwia dokładną ocenę zmian i planowanie dalszego leczenia.

Różnicowanie polipów z innymi zmianami patologicznymi macicy

Polipy macicy mogą przypominać inne schorzenia narządu rodnego, dlatego w diagnostyce różnicowej porównuje się je z kilkoma typami zmian o odmiennym charakterze.

• Mięśniaki macicy (leiomyoma) – to guzy łagodne zbudowane z tkanki mięśniowej gładkiej, podczas gdy polipy są przerośniętymi fragmentami błony śluzowej (endometrium). Mięśniaki są zwykle twardsze w strukturze, mogą osiągać znaczne rozmiary i częściej powodują dolegliwości bólowe, uczucie ucisku w podbrzuszu oraz bardzo obfite miesiączki.
• Zrosty wewnątrzmaciczne (synechiae) – powstają najczęściej w wyniku urazów lub zabiegów chirurgicznych, takich jak łyżeczkowanie jamy macicy. Są to włókniste, bliznowate połączenia między ścianami macicy, które mogą częściowo lub całkowicie zamykać jej jamę, prowadząc do zaburzeń miesiączkowania, bólu oraz problemów z zajściem w ciążę.
• Torbiele – to zmiany wypełnione płynem, które w większości przypadków rozwijają się na jajnikach, a w samej macicy występują bardzo rzadko. U kobiet cierpiących na endometriozę mogą natomiast pojawić się tzw. torbiele endometrialne, tworzące się w różnych narządach układu rozrodczego.

Leczenie polipów macicy

Sposób leczenia polipów macicy zależy od ich umiejscowienia, wielkości oraz ewentualnych dolegliwości, jakie powodują. W wielu przypadkach niewielkie, bezobjawowe zmiany można jedynie obserwować – zwłaszcza jeśli istnieje szansa ich samoistnej regresji. Decyzję o dalszym postępowaniu zawsze podejmuje lekarz ginekolog na podstawie wyników badań obrazowych i stanu pacjentki.

Leczenie polipów szyjki macicy

Jeśli podczas badania ginekologicznego zostanie zauważony polip szyjki macicy, zazwyczaj wykonuje się polipektomię – zabieg polegający na jego mechanicznym usunięciu (tzw. „ukręceniu”) przy użyciu specjalnych narzędzi. Procedura jest krótka i zazwyczaj przeprowadzana w ramach chirurgii jednego dnia, czasem w znieczuleniu miejscowym lub krótkim dożylnym. Często łączy się ją z łyżeczkowaniem kanału szyjki i jamy macicy, aby usunąć pozostałości tkanki i zapobiec nawrotom. Materiał pobrany podczas zabiegu zawsze kierowany jest do badania histopatologicznego, które pozwala potwierdzić rozpoznanie i wykluczyć obecność zmian nowotworowych. Wynik analizy dostępny jest zwykle po kilku tygodniach.

Leczenie polipów jamy macicy

W przypadku podejrzenia polipa w jamie macicy wykonuje się histeroskopię – małoinwazyjny zabieg endoskopowy polegający na wprowadzeniu przez szyjkę macicy cienkiej kamery z mikronarzędziami. Pozwala on na dokładną ocenę wnętrza macicy i precyzyjne usunięcie zmiany. Zabieg trwa kilkanaście minut, odbywa się w krótkim znieczuleniu ogólnym i nie wymaga długiego pobytu w szpitalu. Histeroskopia jest obecnie najskuteczniejszą metodą leczenia polipów endometrialnych, ponieważ umożliwia jednoczesne usunięcie innych nieprawidłowości (np. zrostów czy mięśniaków) oraz pobranie próbki do badania histopatologicznego.

Leczenie farmakologiczne

U pacjentek z drobnymi, bezobjawowymi zmianami lub z tendencją do nawrotów można rozważyć leczenie hormonalne, którego celem jest ograniczenie wpływu estrogenów stymulujących wzrost błony śluzowej macicy. Terapia taka może pomóc w zahamowaniu rozrostu polipów, jednak nie usuwa ich trwale. W przypadku pojawienia się objawów lub braku efektów leczenia zachowawczego konieczne jest usunięcie zmiany chirurgicznie.

Ryzyko nawrotu i kontrola po zabiegu

Po usunięciu polipa, niezależnie od metody, konieczne są regularne kontrole ginekologiczne, ponieważ w niektórych przypadkach zmiany mogą odrastać lub pojawiać się w innych miejscach macicy. Ryzyko nawrotu jest stosunkowo niewielkie, jednak nie można go całkowicie wykluczyć.

W sytuacji, gdy badanie histopatologiczne potwierdzi obecność komórek atypowych lub nowotworowych, wdraża się bardziej zaawansowane leczenie chirurgiczne, a w wyjątkowych przypadkach – usunięcie macicy (histerektomię).

Zalecenia po zabiegu usunięcia polipów macicy

Po operacji histeroskopowej rekonwalescencja zwykle trwa od 2 do 4 tygodni. W tym okresie zaleca się prowadzenie umiarkowanego trybu życia, unikanie gorących kąpieli, które mogą nasilać krwawienie, oraz rezygnację z intensywnego wysiłku fizycznego i podnoszenia ciężkich przedmiotów. Konieczne jest również powstrzymanie się od współżycia przez czas zalecany przez lekarza. Zamiast tamponów powinny być stosowane podpaski, aby zmniejszyć ryzyko infekcji. Szczególną uwagę należy zwrócić na higienę okolic intymnych, co jest istotne dla prawidłowego gojenia się błony śluzowej. Podobne zalecenia obowiązują kobiety po zabiegu ablacji polipa macicy, ponieważ zasady rekonwalescencji i profilaktyki powikłań są zbliżone.

Polipy a ciąża i płodność

Polipy endometrialne, czyli zmiany zlokalizowane w jamie macicy, mogą wpływać na płodność kobiety i przebieg ciąży, choć nie zawsze stanowią istotną przeszkodę w zajściu w ciążę. Ich obecność może utrudniać implantację zarodka oraz zwiększać ryzyko stanów zapalnych w endometrium. W konsekwencji może dochodzić do nawracających poronień lub zwiększonego ryzyka przedwczesnego porodu. Znaczenie polipa w tym zakresie zależy od jego wielkości, umiejscowienia oraz ogólnego stanu zdrowia kobiety.

Przed planowaną ciążą lekarze często zalecają wykonanie diagnostyki jamy macicy, aby wykryć ewentualne polipy i w razie potrzeby je usunąć.

• Polipy szyjki macicy zwykle nie mają wpływu na płodność. Ich usunięcie nie wymaga przerwy w staraniach o ciążę. Jeśli polip zostanie wykryty w trakcie ciąży, najczęściej jego usunięcie odkłada się do porodu, a czasami polip samoistnie odpada podczas rozwiązania siłami natury.
• Polipy endometrialne mogą natomiast utrudniać zagnieżdżenie zarodka w endometrium i w rzadkich przypadkach blokować ujścia jajowodów, co ogranicza możliwość zapłodnienia. Z tego powodu po ich usunięciu zaleca się zwykle trzymiesięczną przerwę w staraniach o ciążę, aby umożliwić pełną regenerację błony śluzowej macicy i zmniejszyć ryzyko powikłań.

Możliwe konsekwencje braku leczenia polipów

Zaniedbanie leczenia polipów macicy może prowadzić do szeregu niepożądanych skutków zdrowotnych. Jeśli lekarz zaleci ich usunięcie, warto nie odkładać zabiegu, ponieważ pozostawione zmiany mogą stopniowo powodować coraz większe dolegliwości. Nieleczone polipy często przyczyniają się do zaburzeń płodności, a przewlekłe i obfite krwawienia z dróg rodnych mogą prowadzić do niedokrwistości, objawiającej się zmęczeniem, osłabieniem i spadkiem koncentracji. W niektórych przypadkach mogą również wywoływać nasilone bóle w podbrzuszu.

Warto także pamiętać, że choć polipy mają zazwyczaj łagodny charakter, w nielicznych przypadkach mogą ulec przemianie w zmianę złośliwą. Jednym z sygnałów ostrzegawczych może być zwiększone unaczynienie widoczne w badaniu USG. Dlatego szybkie usunięcie polipa i wykonanie badania histopatologicznego to najlepszy sposób, by zapobiec poważniejszym powikłaniom i zadbać o swoje zdrowie.