Delirium: zrozumienie i leczenie stanu majaczenia

Delirium, znane również jako majaczenie, to stan zaburzeń świadomości, któremu towarzyszą różnego rodzaju iluzje, halucynacje, omamy – zarówno wzrokowe, słuchowe, jak i dotykowe – oraz uczucie lęku, pobudzenie psychoruchowe i zaburzenia snu. To często diagnozowane zaburzenie neuropoznawcze, którym zajmują się specjaliści tacy jak psychiatrzy, interniści, chirurdzy i neurolodzy.

Delirium najczęściej charakteryzuje się zaburzeniami świadomości i uwagi. W przypadku zaburzeń świadomości pacjent może być zdezorientowany co do czasu i miejsca, natomiast zaburzenia uwagi objawiają się trudnościami z koncentracją. Delirium nie jest uznawane za chorobę psychiczną, lecz za zespół objawów, które mogą wystąpić w przebiegu różnych chorób somatycznych. Objawy te często pojawiają się po odstawieniu leków, substancji psychoaktywnych lub w wyniku zatrucia nimi. Termin "delirium" po raz pierwszy pojawił się w medycynie w pierwszym wieku naszej ery, odnosząc się wówczas do zaburzeń psychicznych, które obserwowano u pacjentów z wysoką gorączką lub po urazach głowy.

Czynniki ryzyka wystąpienia majaczenia są dobrze znane. Najczęściej delirium rozwija się u osób starszych, a zwiększone ryzyko dotyczy także osób z zaburzeniami funkcji poznawczych i demencją.


Jak rozpoznać delirium i kto jest w grupie ryzyka?

Wśród objawów delirium wymienia się:

- zaburzenia świadomości, takie jak dezorientacja w czasie i przestrzeni;
- zaburzenia uwagi, w tym trudności z koncentracją;
- problemy z funkcjami poznawczymi, takie jak osłabienie pamięci oraz wyraźne trudności w mówieniu;
- objawy psychotyczne, w tym omamy i halucynacje;
- zaburzenia cyklu snu i czuwania.

Objawy delirium rozwijają się bardzo szybko, od kilku godzin do kilku dni. Ich nasilenie może zmieniać się w ciągu doby, a często objawy te stają się bardziej intensywne w nocy. Omamy mogą przybierać formę obrazów, którym towarzyszą urojenia, przez co pacjent ma wrażenie uczestnictwa w wydarzeniach rozgrywających się przed jego oczami. Po ustąpieniu stanu majaczeniowego zazwyczaj obserwuje się częściową lub całkowitą niepamięć tego okresu.

Stany majaczeniowe mogą wystąpić na przykład podczas ciężkich infekcji z wysoką gorączką, w zatruciach, mocznicy, niewydolności wątroby, urazach czy w przypadku odwodnienia (szczególnie u osób starszych). Zespoły majaczeniowe mogą także być efektem ubocznym działania niektórych leków lub wynikać z nagłego odstawienia alkoholu czy benzodiazepin. Szacuje się, że delirium może występować nawet u 20% hospitalizowanych pacjentów. Rozwija się nagle, stanowiąc poważne zagrożenie dla życia pacjentów i generując wyższe koszty opieki zdrowotnej.

Delirium, jako zespół objawów, zazwyczaj występuje w określonych przypadkach. Osoby w grupie ryzyka rozwoju delirium to:

- osoby powyżej 65. roku życia;
- osoby z zaburzeniami funkcji poznawczych lub demencją;
- osoby cierpiące na poważne choroby somatyczne;
- osoby po złamaniu szyjki kości udowej.


Rodzaje i konsekwencje delirium

Delirium, znane jako majaczenie, dzieli się na trzy główne formy:

1. Majaczenie hiperaktywne – charakteryzuje się zwiększoną aktywnością ruchową, zmiennością nastroju, agresywnym zachowaniem oraz pobudzeniem. Pacjenci mówią głośno, w sposób chaotyczny i niezrozumiały, co utrudnia kontrolowanie ich zachowania.
2. Majaczenie hipoaktywne – objawia się zmniejszoną aktywnością psychoruchową, prowadzącą do obniżonej reaktywności na bodźce. W tym przypadku pacjenci mogą wydawać się senni lub chorzy.
3. Majaczenie mieszane – charakteryzuje się występowaniem objawów zaburzeń świadomości i uwagi, ale nie towarzyszą mu zmiany w aktywności ruchowej.

Delirium może prowadzić do poważnych skutków dla pacjentów. Osoby, które doświadczyły objawów delirium, są narażone na:

- dłuższy czas hospitalizacji oraz powikłania związane z przedłużającym się leczeniem w szpitalu;
- rozwój zespołów otępiennych;
- zwiększone ryzyko śmierci – osoby z delirium umierają dwa razy częściej niż te, które nie miały epizodów majaczenia.

Jak zapobiec występowaniu delirium?

Podobnie jak w wielu innych zaburzeniach i chorobach, znacznie łatwiej jest zapobiegać objawom niż je leczyć. Dlatego opracowano zestaw wytycznych, które powinny być stosowane w przypadku pacjentów hospitalizowanych. Zapobieganie delirium obejmuje:

- szybką ocenę czynników ryzyka delirium, która powinna być przeprowadzona w ciągu 24 godzin od przyjęcia pacjenta do szpitala;
- umieszczenie pacjenta w sali sprzyjającej orientacji w przestrzeni i czasie, co oznacza dostęp do okna oraz umieszczenie zegara lub kalendarza na ścianie;
- regularne rozmowy z pacjentem, co pomoże mu zachować orientację co do własnej tożsamości i miejsca pobytu;
- w kontekście leczenia somatycznego, należy pamiętać o: odpowiednim nawodnieniu i odżywieniu pacjenta, tlenoterapii, leczeniu przeciwbólowym i przeciwdepresyjnym, minimalizowaniu ryzyka zakażeń, zachęcaniu do aktywności fizycznej oraz dbaniu o higienę snu.


Delirium tremens

Odrebnym zespołem objawów delirium jest majaczenie alkoholowe, znane również jako delirium tremens, biała gorączka czy majaczenie drżenne. Delirium tremens to stan zaburzenia świadomości wywołany nagłym zaprzestaniem lub znacznym zmniejszeniem ilości spożywanego alkoholu. Charakteryzuje się obecnością urojeniami oraz doznaniami omamowymi, które zazwyczaj pojawiają się od 48 do 72 godzin po zaprzestaniu picia alkoholu. Objawy delirium tremens zwykle nasilają się w nocy.

Regularne i nadmierne spożywanie alkoholu prowadzi do zmian biochemicznych w mózgu, co umożliwia organizmowi przystosowanie się do funkcjonowania w stanie ciągłego upojenia. Delirium alkoholowe występuje, gdy osoba uzależniona nagle przestaje pić lub znacznie redukuje ilość spożywanego alkoholu. Nagłe zaprzestanie picia alkoholu może wywołać białą gorączkę. Organizm osoby uzależnionej przyzwyczaił się do regularnej konsumpcji określonej ilości alkoholu, więc nagłe zaprzestanie może być dla niego szokiem. Jednakże, nie każdy, kto jest uzależniony od alkoholu, doświadczy delirium po próbie odstawienia. Około 30% osób uzależnionych miało w swoim życiu objawy majaczenia. Gdy odstawienie i jego objawy występują w kontrolowanym środowisku, takim jak szpital psychiatryczny lub ośrodek terapeutyczny, specjaliści mają większą szansę na rozpoznanie objawów delirium i szybką reakcję. Największe zagrożenie dla życia i zdrowia wiąże się z próbami samodzielnego zaprzestania picia. Majaczenie alkoholowe nie jest odrębną jednostką chorobową ani zaburzeniem, lecz zespołem objawów związanych z uzależnieniem od alkoholu.


Objawy majaczenia alkoholowego

Majaczenie alkoholowe powoduje szereg objawów, które mogą być mniej lub bardziej charakterystyczne. Ich wystąpienie często związane jest z bezpośrednim zagrożeniem życia. Do objawów majaczenia alkoholowego zaliczamy:

- omamy słuchowe i wzrokowe, które są wynikiem zaburzonej psychiki pacjenta; mogą one wywoływać niepokój i silny lęk;
- zaburzenia świadomości, w tym dezorientację co do miejsca pobytu i dnia; osoba w delirium ma trudności w komunikacji w sposób spójny i sensowny;
- silne drżenia, będące objawem odstawienia alkoholu;
- urojeniami, często o negatywnej treści (np. prześladowcze);
- nadmierną potliwość oraz przyspieszoną akcję serca;
- nudności i wymioty;
- problemy z percepcją dźwięków i bodźców wzrokowych;
- trudności z pamięcią i mową;
- wzrost pobudzenia psychoruchowego, chwiejność emocjonalną, skłonność do napadów gniewu lub znaczne spowolnienie reakcji oraz spowolnienie psychoruchowe.


Co robić w przypadku pojawienia się białej gorączki?

Osoba doświadczająca objawów delirium alkoholowego może stanowić zagrożenie dla siebie i innych. Ponieważ biała gorączka może manifestować się w różnych formach, metody postępowania będą się różnić. Leczenie tego stanu zawsze powinno odbywać się w warunkach szpitalnych. W pierwszej fazie konieczna jest ocena stanu pacjenta oraz funkcjonowania układu krążeniowego, oddechowego i pokarmowego. Należy również przeprowadzić badania laboratoryjne krwi, aby ocenić poziom glukozy i nawodnienia. W trakcie leczenia delirium tremens stosuje się leki z grupy benzodiazepin, które mogą być podawane doustnie lub domięśniowo.

Gdy objawy białej gorączki nie wymagają hospitalizacji, wiele osób uzależnionych wybiera leczenie w domu i samodzielne próby odstawienia alkoholu. Jest to szczególnie trudne, ponieważ brakuje wsparcia farmakologicznego i specjalistów. Bliscy mogą wesprzeć osobę uzależnioną, ograniczając zewnętrzne bodźce, takie jak ostre światło, hałas czy dotyk. Ważne jest, aby zapewnić wsparcie emocjonalne oraz spokój psychiczny. Jednak najważniejsze jest, aby zachęcać alkoholika do podjęcia leczenia i skorzystania z pomocy terapeutów.

Warto także rozważyć konsultacje z psychologiem i psychiatrą, które mogą być kluczowe w zrozumieniu i leczeniu uzależnienia. Osobiste historie pacjentów mogą inspirować i motywować do zmiany. Dobrze jest rozważyć różne metody leczenia alkoholizmu, w tym leczenie stacjonarne, które zapewnia nocleg i wyżywienie, oraz system ambulatoryjny, gdzie pacjent uczęszcza na terapię, nie nocując w placówce.