Dlaczego pękają usta? Medyczne spojrzenie na nawilżenie i funkcjonowanie bariery naskórkowej

Pękające usta to problem, który dotyka wielu osób — zwłaszcza zimą, latem podczas upałów lub w okresach obniżonej odporności. Choć najczęściej winimy pogodę, to w rzeczywistości sucha, spierzchnięta lub pękająca skóra ust jest wynikiem bardziej złożonych procesów biologicznych. Aby zrozumieć, skąd biorą się pęknięcia, warto przyjrzeć się budowie ust, barierze naskórkowej oraz czynnikom, które zaburzają ich naturalne nawilżenie.

Dlaczego usta są tak podatne na wysuszenie?

W przeciwieństwie do reszty skóry, czerwień wargowa (skóra ust) ma kilka kluczowych różnic:

• Brak gruczołów potowych i łojowych – skóra ust nie produkuje sebum, które normalnie tworzy ochronny film lipidowy zatrzymujący wodę.
• Cienka warstwa naskórka – przez to usta szybciej tracą wilgoć i są bardziej narażone na uszkodzenia.
• Duże unaczynienie – wpływa na kolor, ale też na wrażliwość na temperaturę i podrażnienia.
• Słaba bariera hydrolipidowa – prawie nie istnieje, dlatego usta nie mają naturalnej ochrony przed słońcem, wiatrem, czy zimnem.
• W efekcie usta szybciej ulegają odwodnieniu, wysuszeniu oraz pękaniu.

Jak działa bariera naskórkowa i dlaczego jest tak ważna?

Bariera naskórkowa to zewnętrzna warstwa skóry odpowiadająca za utrzymywanie wilgoci i chronienie przed czynnikami zewnętrznymi. Tworzą ją:

1. lipidy (m.in. ceramidy, cholesterol, wolne kwasy tłuszczowe),
2. komórki naskórka (korneocyty),
3. naturalny czynnik nawilżający (NMF) — m.in. mocznik, aminokwasy, elektrolity.

Gdy bariera jest uszkodzona, dochodzi do:

• wzrostu transepidermalnej utraty wody (TEWL),
• większej podatności na podrażnienia,
• trudności w regeneracji skóry,
• pęknięć i stanów zapalnych.

Na ustach bariera ta jest z natury bardzo cienka, dlatego nawet niewielkie zaburzenia szybko powodują spierzchnięcie.

 Najczęstsze przyczyny pękających ust

1. Pogoda i warunki środowiskowe

• wiatr
• mróz
• suche, gorące powietrze
• klimatyzacja i ogrzewanie

Usta nie potrafią samodzielnie się nawilżać, dlatego ekstremalne warunki pogodowe powodują ich szybkie wysuszenie.

2. Niewystarczające nawodnienie organizmu

Odwodnienie ciała = odwodnienie skóry, w tym również ust.
Nawet niewielkie niedobory płynów mogą objawiać się suchością i spierzchnięciem warg.

3. Nawyk oblizywania ust

Ślina szybko odparowuje, co prowadzi do jeszcze większego wysuszenia.
Dodatkowo zawiera enzymy trawienne, które mogą podrażniać delikatną skórę ust.

4. Niedobory witamin i minerałów

Najczęściej dotyczą:

• witaminy B2 (ryboflawiny)
• witamin B6 i B12
• żelaza
• kwasu foliowego (B9)
• cynku

Niedobory tych składników mogą prowadzić do suchości ust, zajadów oraz pęknięć w kącikach warg.

5. Alergie i podrażnienia

Uczulać lub podrażniać mogą m.in.:

• pomadki i balsamy do ust,
• pasta do zębów (np. z SLS),
• składniki kosmetyków,
• pokarmy (np. cynamon, cytrusy).

6. Choroby i zaburzenia zdrowia

Suchość i pękanie ust mogą pojawić się w przebiegu:

• atopowego zapalenia skóry (AZS),
• łuszczycy,
• cukrzycy,
• chorób tarczycy,
• infekcji grzybiczych lub bakteryjnych,
• opryszczki,
• odwodnienia spowodowanego gorączką.

7. Leki powodujące wysuszenie ust

Najczęściej problem ten wywołują:

• retinoidy (np. izotretynoina stosowana w leczeniu trądziku),
• leki przeciwhistaminowe,
• diuretyki (leki moczopędne),
• niektóre antydepresanty.

Jak zapobiegać pękaniu ust?

✔ Regularne stosowanie balsamów ochronnych

Najlepsze składniki:

• wazelina i lanolina – zatrzymują wodę,
• masło shea i kakaowe – regenerują lipidy,
• ceramidy – odbudowują barierę naskórkową,
• wosk pszczeli – chroni przed utratą wody.

Unikaj pomadek z alkoholem, miętą i dodatkami wysuszającymi.

✔ Ochrona przed słońcem

Usta również wymagają filtrów UV — najlepiej SPF 30–50.

✔ Odpowiednie nawodnienie

Pij regularnie wodę, zwłaszcza w sezonach ogrzewania i upałów.

✔ Unikanie oblizywania ust

Nawyk trudny, ale konieczny do opanowania.

✔ Delikatny peeling 1–2 razy w tygodniu

Peeling z cukru, miodu lub gotowe peelingi ust pomagają usunąć martwy naskórek.

✔ Wprowadzenie brakujących witamin

Przy częstych pęknięciach warto zbadać poziom:

• żelaza,
• witaminy B12,
• folianów,
• cynku.

Kiedy pękające usta wymagają wizyty u lekarza?

Zgłoś się do lekarza, jeśli:

• pęknięcia są głębokie i bolesne,
• pojawiają się często lub przewlekle,
• tworzą się zajady w kącikach ust,
• balsamy nie działają,
• występują objawy ogólne (np. zmęczenie, bladość, anemia),
• podejrzewasz alergię lub infekcję.

Może to być objaw niedoborów, chorób skóry, zaburzeń hormonalnych lub infekcji wymagającej leczenia.

Pękające usta to nie tylko kwestia estetyki — to sygnał, że bariera ochronna skóry została naruszona. Usta są bardzo delikatne, pozbawione naturalnego płaszcza lipidowego i przez to wyjątkowo podatne na działanie czynników zewnętrznych. Zrozumienie biologii nawilżenia i funkcjonowania bariery naskórkowej pomaga nie tylko zapobiegać spierzchnięciu, ale też skutecznie walczyć z pęknięciami.