Czy(m) można dezynfekować rękawiczki?
Gdyby 15 miesięcy temu ktoś zapytał o możliwość dezynfekcji rękawiczek przez personel medyczny usłyszałby, iż dezynfekcji rękawic co do zasady się nie wykonuje. W celu zapobiegania zakażeniom przenoszonym przez ręce, należy każdorazowo zdjąć rękawiczki, wykonać dezynfekcję rąk i założyć czyste rękawiczki.
Pandemia COVID-19 spowodowała, że niektóre wytycz‑ ne musiały zostać zweryfikowane, gdyż w zderzeniu z pandemiczną rzeczywistością okazały się trudne do spełnienia. Jedną z takich procedur jest postępowa‑ nie z rękawiczkami jednorazowego użycia. Dotychczas, zgodnie z wytycznymi WHO, użycie rękawiczek było rekomendowane podczas każdego kontaktu z pacjen‑ tem zainfekowanym alert patogenem. Jednocześnie podkreślano, że noszenie rękawic nie jest czynnością nadrzędną nad higieną rąk przeprowadzaną przy użyciu preparatów dezynfekcyjnych wcieranych bezpośrednio w ręce. Rekomendowano, aby zawsze używać ręka‑ wic, gdy istnieje realne prawdopodobieństwo kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem, błoną śluzową lub naruszoną powłoką skóry. Zalecano, aby do zabiegów przy jednym pacjencie używać jednej
pary rękawic, a po zakończeniu czynności zdjąć je. Za‑ broniono używania tych samych rękawic do czynności przy kolejnym pacjencie. Zastrzeżono, że przy przecho‑ dzeniu od zakażonych powierzchni ciała do innych części ciała pacjenta lub podczas kontaktu z przedmiotami w jego otoczeniu należy zmienić lub zdjąć rękawice. Nie zalecano ponownego wykorzystania tej samej pary. Wytyczne WHO z 2009 roku zastrzegały jednocześnie, iż w przypadku ponownego wykorzystania tych samych rękawic należy zastosować bezpieczną metodę ich ste‑ rylizacji [1]. CDC natomiast od dawna rekomendowało używanie podwójnych rękawic i ich dezynfekcję nie więcej niż cztery razy. Zalecenia te zostały opublikowane na potrzeby zapobiegania transmisji wirusa Ebola, ale nie ograniczają stosowania dezynfekcji rękawic wobec obecnie zagrażającego patogenu [2].

W żadnych polskich wytycznych nie rekomendowano dotychczas dezynfekcji rękawic. Okazało się to jed‑ nak konieczne przy procedurze zdejmowania odzieży ochronnej przy wyjściu z oddziału COVID-19. Szcze‑ gółowo opisano kolejność zdejmowania dwóch par rękawic, kombinezonu oraz gogli i maski. Wskazano konieczność zdezynfekowania rękawic wewnętrznych po zdjęciu rękawic zewnętrznych, aby zmniejszyć ry‑ zyko kontaminacji skóry podczas zdejmowania maski i gogli.
Jednocześnie szybko okazało się, że na oddziale COVID-19, opiekując się jednocześnie kilkoma pacjen‑ tami skolonizowanymi lub zakażonymi innymi drobno‑ ustrojami niż SARS-CoV-2, w krótkim czasie pojawiają się ogniska zakażeń m.in. C. difficile czy K. pneumoniae CPE. Wobec powyższego, mając na uwadze bezpieczeń‑ stwo pacjentów na oddziale COVID-19, wystąpiła zatem konieczność dezynfekcji rękawic wewnętrznych także między zmianami rękawiczek zewnętrznych podczas opieki nad wieloma pacjentami. W efekcie pojawiło się wiele istotnych pytań… Czy można zdezynfekować rękawiczki? Czy środki alkoholowe, których używamy do dezynfekcji rąk, nie wpłyną negatywnie na bariero‑ wość rękawic? Czy procedura dezynfekcji rękawiczek powinna być wykonywana preparatami na bazie alkoholu przeznaczonymi do dezynfekcji skóry? Czy ze względu na fakt, że materiały, z których wykonane są rękawi‑ ce, są wrażliwe na działanie alkoholu, to dezynfekcja powinna odbywać się przy użyciu produktów innych niż alkoholowe? Jak postąpić w przypadku zagroże‑ nia sporami C. difficile, które są oporne na działanie alkoholu…?
Nie ma zbyt wielu doniesień naukowych na temat de‑ zynfekcji rękawic, ponieważ procedura ta rzadko była spotykana w praktyce. Publikacje w omawianej tematyce zaczęły się pojawiać dopiero od 2016 roku. W jednej z nich Scheithauer z zespołem, na łamach „Journal of Hospital Infection” opisali badanie skuteczności pro‑ cedury dezynfekcji trzech rodzajów rękawic przy użyciu pięciu różnych środków do dezynfekcji. Ogólny wniosek z tego badania był taki, że skuteczność dezynfekcji rąk w rękawiczkach była lepsza niż rąk bez tego środka ochrony indywidualnej. Różne środki dezynfekujące w połączeniu z wieloma rodzajami rękawic osiągały wieloraką skuteczność [3]. W 2017 roku w tym samym czasopiśmie wyniki badań obserwacyjnych opubliko‑ wał z kolei Kampf. Wykazały one, że jeśli personelowi medycznemu opiekującemu się tym samym pacjentem pozwoli się dezynfekować rękawiczki, może to wpłynąć na obniżenie ryzyka transmisji drobnoustrojów [4]. Assadian i jego zespół w 2018 roku opisali natomiast wpływ dezynfekcji rękawic na ograniczenie transmisji S. epidermidis na powierzchnię cewnika naczyniowego. Do badania wykorzystali skontaminowaną S. epidermidis pierś kurczaka. Po dotknięciu skontaminowa‑ nego materiału rękami w rękawiczkach, dokonywali dezynfekcji rękawic lub ją pomijali, a następnie do‑ tykali jałowego cewnika naczyniowego. Wykazano,
że dezynfekcja rękawiczek redukuje liczbę komórek tworzących kolonie bakteryjne S. epidermidis o 0,78 log, co świadczy o ograniczeniu transmisji patogenu poprzez dezynfekcję rękawiczek [5].
Istotną kwestią jest nie tylko redukcja liczby drobno‑ ustrojów obecnych na powierzchni rękawic, ale także wrażliwość na środki dezynfekcyjne tworzyw, z których są one wykonywane. Ona również nie była przedmio‑ tem zbyt wielu badań. Jedna z publikacji w „Journal of Occupational and Environmental Hygiene” z 2016 roku szczegółowo opisywała wpływ alkoholowych środków do dezynfekcji rąk na elastyczność 13 ty‑ pów rękawic nitrylowych i lateksowych. Podczas ba‑ dania wykazano utratę elastyczności rękawic. Środki do dezynfekcji na bazie etanolu miały gorszy wpływ na rękawiczki nitrylowe niż na lateksowe, natomiast środki do dezynfekcji na bazie izopropanolu wpływały na utratę elastyczności wszystkich typów rękawic, ale w mniejszym stopniu niż te na bazie etanolu. Utrata elastyczności była wprost proporcjonalna do liczby aplikacji środka alkoholowego. Wszystkie rodzaje te‑ stowanych rękawic utraciły elastyczność i odporność na rozciąganie z wyjątkiem dwóch typów dość grubych rękawic nitrylowych [6]. Niezwykle interesujące wydają się być natomiast badania Garrido-Molina i jego zespołu nad dezynfekcją rękawic podczas pandemii COVID-19. Podjęcie się przez badaczy szczegółowej analizy tego tematu pokazuje, że ta procedura funkcjonuje obecnie w praktyce walki z SARS-CoV-2 [7]. Niezaprzeczalnie wymaga ona zatem szczegółowych analiz ryzyka i do‑ precyzowania, w jaki sposób powinna być wykonywana, aby przyniosła oczekiwane rezultaty.
Dezynfekcja rękawic jest dopuszczalna w dwóch sytu‑ acjach w trakcie trwania pandemii: kiedy wykonywane są różne czynności przy jednym pacjencie z COVID-19 (zgodnie z 5 momentami higieny rąk) oraz podczas zdejmowania odzieży ochronnej przy wyjściu ze strefy COVID-19. Dezynfekcja rękawic wymaga jednak kontroli wpływu środków do dezynfekcji na stosowane rękawice. Autorzy badania poddawali analizie rękawiczki nitry‑ lowe w kontakcie z różnymi środkami do dezynfekcji. Następnie poddawano je badaniu elastyczności oraz mierzono ich grubość. Celem tej pracy było sprawdzenie odporności rękawic nitrylowych na różne preparaty dezynfekujące.
Obecna sytuacja pandemiczna doprowadziła do nie‑ doboru środków finansowych na walkę z COVID-19, w konsekwencji poddano rozważaniom możliwość ponownego użycia rękawiczek u tego samego pacjenta. W takiej sytuacji procedura dezynfekcyjna sprawia, że ponowne użycie rękawic jest bezpieczniejsze. De‑ zynfekcja rąk w rękawiczkach przez personel może znacznie zmniejszyć ryzyko zakażenia, gdy rękawice są przeznaczone do całego procesu opieki nad pa‑ cjentem i wiele czynności jest wykonywanych przy tym samym pacjencie. Dobór odpowiedniej formuły preparatu dezynfekującego do rodzaju używanych rękawic jest podstawowym aspektem podczas takiej procedury. Badania wykazały, że roztwory dezynfe‑ kujące zawierające alkohol nie wpływają na utratę możliwości rozciągania, ale wpływają na siłę zrywania rękawic nitrylowych. Może to wynikać z faktu, że w celu osiągnięcia maksymalnego wydłużenia opór, któremu przeciwstawia się materiał, jest mniejszy, co ułatwia jego zerwanie. Wcześniejsze badanie wykazało, że wytrzymałość na rozciąganie rękawic nitrylowych zmniejszyła się o 26% i 35,3% po zastosowaniu od‑ powiednio produktów na bazie etanolu i izopropano‑ lu [8]. W niektórych rodzajach rękawic nitrylowych możliwość rozciągnięcia wzrosła o 30,5%, podczas gdy w przypadku innych typów rękawic nitrylowych zmniejszyła się o 17,3% [6]. Ponadto w kilku badaniach stwierdzono, że traktowanie rąk w rękawiczkach środ‑ kami dezynfekującymi na bazie alkoholu prowadzi do wyższego wskaźnika perforacji [3,8].
W eksperymencie Garrido–Molina i zespołu badano środki do dezynfekcji na bazie nadtlenku wodoru, chlo‑ ru, chlorheksydyny z alkoholem, etanolu 85%, etanolu 96% i dwóch środków na bazie mieszaniny alkoho‑ li o stężeniu 70%. Testowane środki dezynfekujące mają różne zastosowania w środowisku szpitalnym. Podchloryn sodu i nadtlenek wodoru są stosowane w preparatach do dezynfekcji powierzchni i sprzętu. Etanol i chlorheksydynę stosuje się w preparatach do dezynfekcji nienaruszonej skóry przed inwazyj‑ nymi zabiegami chirurgicznymi oraz do chirurgicznej dezynfekcji rąk. Po zastosowaniu wszystkich środków dezynfekujących na bazie alkoholu, próbki rękawic wymagały mniejszego wysiłku, aby je zerwać. Środki do dezynfekcji na bazie 3% nadtlenku wodoru w naj‑ mniejszym stopniu wpływały na właściwość rękawic, czyli odporność na zrywanie.
Wobec sytuacji w jakiej się obecnie znajdujemy i ko‑ niecznością dezynfekcji rękawiczek, należy poszukać optymalnych rozwiązań, aby dotychczas rzadko sto‑ sowane procedury były wykonywane prawidłowo, w odpowiednich momentach i adekwatnymi produk‑ tami. Ważne, aby wpływ środków do dezynfekcji na strukturę rękawiczki był jak najmniejszy. Należy zwrócić się do dostawcy rękawic z prośbą o wskazanie najbardziej odpowiedniego rozwiązania. Przy podejmo‑ waniu decyzji należy brać pod uwagę zarówno odpor‑ ność rękawiczki, jak i oczekiwaną skuteczność środka do dezynfekcji. Na oddziałach COVID-19 zdarzają się bowiem coraz częściej ogniska zakażeń C. difficile. Mając na uwadze fakt, że środki na bazie alkoholu nie działają bójczo na spory C. difficile, należałoby rozważyć zastosowanie do dezynfekcji rękawiczek środka obejmującego ten zakres skuteczności mikro‑ biologicznej. Jednocześnie należy wybrać preparat, którego wpływ na utratę właściwości rękawiczek jest jak najmniejszy. Dobrym rozwiązaniem może okazać się zastosowanie pianki lub chusteczek do dezynfekcji powierzchni wrażliwych na alkohol na bazie nadtlenku wodoru. Należy przy tym pamiętać o przeszkoleniu
całego personelu, aby nie doszło do przypadkowego kontaktu nieosłonionej skóry rąk. Może to zaburzyć barierę ochronną skóry rąk personelu medycznego.

LITERATURA:
1. WHO guidelines on hand hygiene in health care. 15 January 2009.
2. Centers for Diseases Control and Prevention. CDC; Atlanta, GA: 2014. Guidance for the selection and use of personal protective equipment (PPE) in healthcare settings.
3. S. Scheithauer, H. Häfner, R. Seef, S. Seef, R.D. Hilgers, Disinfection of gloves: feasible, but pay attention to the disinfectant/glove combination., J. Hosp. Infect. 2016 Nov;94(3):268–272.
4. G. Kampf, S. Lemmen, Disinfection of gloved hands for multiple activities with indicated glove use on the same patient, J. Hosp. Infect. 2017 Sep;97(1):3–10.
5. O. Assadian, P.N. Humphreys, K.J. Ousey, Disinfection of artificially contaminated gloved hands reduces transmission of Staphylococcus epidermidis to catheter valves, J. Hosp. Infect. 2018 Nov; 100(3):e57-e59.
6. G. Pengfei, M. Horvatin, G. Niezgoda, R. Weible, R. Shaffer, Effect of multiple alcohol-based hand rub applications on the tensile properties of thirteen brands of medical exam nitrile and latex gloves, J. Occup. Environ. Hyg. 2016 Dec;13(12):905–914.
7. J.M. Garrido-Molina, V.V. Márquez-Hernández, A. Alcayde-García, C.A. Ferreras-Morales, A. García-Viola, G. Aguilera-Manrique, L. Gutiérrez-Puertasb, Disinfection of gloved hands during the COVID-19 pandemic., J. Hosp. Infect. 2021 Jan; 107: 5–11.
8. F.A. Pitten, P. Muller, P. Heeg, A. Kramer, The efficacy of repeated disinfection of disposable gloves during usage, Zentralbl Hyg Umweltmed. 1999;201:555–562.