Czkawka – typowe zjawisko o nietypowych przyczynach

Czkawka jest zjawiskiem, którego doświadczył chyba każdy człowiek. To odruch kontrolowany przez szczególny ośrodek mózgowy. Jest postrzegana jako prawidłowy odruch kiedy jest krótkotrwała, zaledwie kilkuminutowa. Kiedy zaś utrzymuje się przez dłuższy czas, jest bardzo prawdopodobne, że za jej powstaniem może się kryć choroba.

Jak powstaje czkawka?

Przepona jest mięśniem, który bierze udział w procesie oddychania i oddziela jamę brzuszną od klatki piersiowej. Kiedy następuje wydech, mięsień rozkurcza się i unosi do góry. Praca przepony jest regulowana przez rozległy nerw przeponowy, którego początek mieści się w rejonach szyi. Jeśli jedno z zakończeń nerwu ulegnie podrażnieniu, przepona i mięśnie międzyżebrowe nagle i mimowolnie kurczą się przy wdechu. W odróżnieniu od normalnego wdechu, jednocześnie następuje momentalne zamknięcie głośni – jednej z chrząstek tworzących krtań. Wtedy właśnie pojawia się czkawka, której towarzyszy charakterystyczny dźwięk oraz spazmatyczne drganie całego ciała. Powietrze wciągane do płuc nie jest ciągłe i pełne, a wdech jest przerywany w niekontrolowany sposób. Czkawkę mogą też wywoływać podrażnienia takich nerwów jak współczulne i błędny.

Przyczyny

Czkawka bardzo często jest wynikiem jedzenia w pośpiechu bez popijania (wtedy pochłaniane są duże ilości powietrza), połykania zbyt dużych kęsów, a nawet przejedzenia. Duży wpływ na powstanie czkawki ma ostrość lub temperatura potraw (zbyt gorące lub zbyt zimne sprzyjają jej powstawaniu). Zdarza się też przy piciu napojów gazowanych lub większej ilości alkoholu, który w dużych dawkach znacznie rozluźnia mięśnie i drażni zakończenia nerwowe (tzw. potocznie "pijacka czkawka"). Ataki czkawki mają też podłoże psychiczne i cierpią na nie osoby nerwowe podczas stresujących sytuacji.

Przypadłość jest też charakterystyczna dla niemowląt, których układ nerwowy oraz żołądek nie są dostatecznie wykształcone. Żołądek niemowlęcia jest zbyt mały i bardzo szybko ulega zapełnieniu, co potęguje powstanie czkawki zwłaszcza przy łąpczywym połykaniu pokarmu. Aby uwolnić niemowlę od czkawki, należy przytrzymać je w pozycji pionowej, co pomaga w wydobyciu się nadmiaru powietrza z zapełnionego żołądka. Częstotliwość występowania czkawki u małych dzieci maleje wraz z rozwojem ich narządów.

Czkawka jako symptom choroby

Czkawka to objaw fizjologiczny, który ma charakter samoograniczający się i zazwyczaj trwa kilka minut. Kiedy jednak utrzymuje się dłużej niż 48 godzin, jest traktowana jako czkawka przewlekła, która może powodować silny dyskomfort, zmęczenie w wyniku bezsenności, obniżenie masy ciała (ponieważ zakłóca przyjmowanie jedzenia), a w skrajnych przypadkach depresję.

Kiedy to zjawisko pojawia się uporczywie (kilka razy w tygodniu) i trwa dłuższy czas, nie należy go bagatelizować gdyż może świadczyć o poważnej chorobie.

Regularna czkawka może powodować:

• refluks żołądkowo-przełykowy (wpływający na nerwy w rejonie przepony),

• wrzody żołądka,

• powiększone wole tarczycowe,

• wzrost stężenia mocznika we krwi zaburzający funkcje wydalnicze nerek,

• bezobjawowe zapalenie płuc,

• nowotwory żołądka, wątroby i mózgu,

• zapalenie gardła, krtani i wyrostka robaczkowego,

• grzybicę przełyku.

Czkawka może też być efektem złamanych żeber lub urazu jamy brzusznej. Nawet jeśli po np. upadku nie ma zranień, wszystko wydaje się w porządku i nie występuje żaden ból, długotrwała czkawka świadczy wtedy o uszkodzeniu zakończeń nerwowych wynikających z urazu. Mniej typowym powodem powstania przewlekłej czkawki może również okazać się ciało obce tkwiące w uchu, które podrażnia błonę bębenkową. Należy wtedy udać się na wizytę do lekarza laryngologa na płukanie uszu.

Diagnostyka w przypadku długotrwałej czkawki

Podczas gdy kilkuminutowa czkawka jest czymś zupełnie normalnym i zdarza się każdemu, przedłużająca się może zaniepokoić. Badania lekarskie mogą wskazać na powiązanie tej przypadłości z poważnym schorzeniem. Jeśli lekarz po przeprowadzeniu wywiadu stwierdza połączenie czkawki ze schorzeniem w obrębie jamy brzusznej, może zlecić badanie USG lub endoskopię górnej części przewodu pokarmowego. Może być również konieczne poddanie się RTG klatki piersiowej. Przy stwierdzeniu choroby metabolicznej, lekarz może zalecić badania krwi obwodowej na oznaczenie stężenia glukozy, mocznika lub kreatyniny. Jeśli wraz z czkawką współistnieją zaburzenia neurologiczne, może to świadczyć o uszkodzeniu mózgowego ośrodka odruchów. Taka diagnoza wymaga szczegółowych procedur jak rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa mózgu. W skrajnych przypadkach, kiedy nie udaje się zdiagnozować żadnych przyczyn czkawki, zostają przepisane silne leki zwane neuroleptykami, a gdy czkawka zagraża życiu człowieka (np. przy ciężkich chorobach sercowych) lekarz może skierować chorego na zabieg przecięcia nerwu przeponowego.

Sposoby na pozbycie się krótkotrwałej czkawki

Jako jedyną metodą potwierdzoną naukowo na wyzbycie się czkawki jest wstrzymanie powietrza w płucach. Zwiększa się wtedy nasycenie krwi w dwutlenek węgla. Efekt ten przyspiesza się poprzez wdmuchiwanie i wydmuchiwanie powietrza do papierowej torby. Innym dobrze znanym sposobem jest wystraszenie osoby doświadczającej czkawki. Przerażenie zatrzymuje powietrze w płucach, poziom dwutlenku węgla we krwi rośnie, a mięśnie (w tym te przeponowe) napinają się i rozluźniają. Przy małych napadach czkawki pomocne jest również zjedzenie łyżeczki cukru lub ssanie kostki lodu – organizm jest wtedy zaabsorbowany odruchem ssania lub przełykania, co uspokaja rytm oddechów. Najbardziej popularną metodą uspokajającą przeponę jest picie wody małymi łyczkami, a regulującą reakcje nerwu błędnego - zatkanie uszu i wstrzymanie oddechu na kilkanaście sekund.