Atopowe zapalenie skóry

Skóra to część organizmu człowieka, która spełnia wiele ważnych funkcji m.in. tworzy barierę dla szkodliwych mikroorganizmów, drobnoustrojów czy alergenów pochodzących ze środowiska zewnętrznego, mogących mieć szkodliwy wpływ na zdrowie. Jednakże, u niektórych ludzi ochrona skórna nie funkcjonuje w sposób prawidłowy objawiając się przykrymi objawami jak pieczenie i swędzenie. Symptomy tego typu świadczą o jednej z głównych alergii skórnych: atopowym zapalenia skóry (AZS), zwanej również egzemą lub wypryskiem atopowym. AZS jest uważane za schorzenie cywilizacyjne i dowiedziono, że w XX wieku choroba ta wystąpiła u 1% populacji, a w obecnych czasach cierpi na nią ok. 1/3 ludności.

Objawy i pochodzenie atopowego zapalenia skóry

AZS ma swoje źródło w genach chorego. To chroniczny stan zapalny skóry przejawiający się silnym świądem głównie rejonów twarzy: szyi, policzków, a także rąk i nóg. Wystąpienie egzemy wiąże się bezpośrednio ze zwiększonym poziomem immunoglobuliny E w organizmie. Zdarza się, że atopowe zapalenie skóry rozprzestrzenia się ze skóry człowieka na inne sfery bariery nabłonkowej, powodując niewłaściwe reakcje organizmu na alergeny zewnętrzne po ich kontakcie z przewodem pokarmowym i układem oddechowym. AZS dotyka człowieka przeważnie w okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie, ale cierpi też na nie sporo osób dorosłych (charakteryzują ją okresy remisji i mocnego nasilenia przez całe życie człowieka).

Pochodzenie atopowego zapalenia skóry nie jest do końca poznane. Liczne badania wskazują, że AZS jest efektem połączenia defektu bariery naskórkowej z wieloma skomplikowanymi czynnikami środowiskowymi, immunologicznymi, ale przede wszystkim genetycznymi. Choroba rozwija się poprzez dziedziczne mutacje genów, a głównym z nich jest gen CARD11.

AZS nie jest możliwe do pełnego wyleczenia, ale jego objawy można skutecznie łagodzić i zmniejszać. Przebiega w bardzo charakterystyczny sposób i często łączy się z innymi chorobami jak zapalenie spojówek, chroniczny katar sienny czy astma oskrzelowa. Głównymi symptomami w przebiegu choroby są:

• swędzenie, zaczerwienienie, rumień i znaczna suchość skóry (zwłaszcza w okolicach twarzy, szyi, nadgarstków, grzbietów rąk oraz zgięć łokciowych i kolanowych) w wyniku zaburzeń płaszcza lipidowego

• powtarzające się zakażenia bakteryjne

• występowanie wyprysków skórnych w postaci grudek, pęcherzyków i nadżerek

• łuszczenie naskórka wywołanego suchą skórą

• nietolerancja na niektóre materiały jak wełna, pokarmy, środki myjące, detergenty, sierść zwierząt

• wzmożony świąd pojawiający w sytuacjach stresowych oraz po wysiłku fizycznym i spoceniu się (AZS jest też uznawane za schorzenie psychosomatyczne)

Przebieg AZS przez życie chorego

Wyróżnia się trzy główne fazy przebiegu tego typu alergii w życiu człowieka:

1. Okres niemowlęcy

Trwa do 2 roku życia i obejmuje zaczerwienieniem i strupkami takie rejony ciała niemowlęcia jak policzki, płatki uszu, czoło, skóra głowy pokryta włosami, a w ciężkich przypadkach może objąć całe ciało. Jeżeli pęcherzyki sączą się, w wielu przypadkach ulegają wtórnym zakażeniom bakteryjnym. W fazie niemowlęcej rośnie ryzyko rozwoju współistniejących atopowych chorób jak np. astmy.

2. Okres dziecięcy

Dotyczy dzieci między 3 a 11 rokiem życia, a uciążliwe zmiany skórne najczęściej występują na stopach, rękach, w obrębie nadgarstków, na grzbietach dłoni i w zagięciach kolan i ramion, gdzie te ostatnie mają charakter mechaniczny (powstają w wyniku wzmożonej potliwości, drażnienia ruchowego, co utrudnia gojenie ran i sprzyja przewlekłym zakażeniom). Występowanie zmian skórnych często łączy się z powiększeniem węzłów chłonnych oraz problemami w skupieniu uwagi (np.na zajęciach szkolnych) w wyniku przewlekłego uczucia świądu.

3. Okres młodzieńczy i dorosłości

Ma swój początek w okresie dojrzewania i zwykle nie mija do końca życia chorego, wpadając w fazy remisji i zaostrzeń alergii. Charakteryzuje się znaczną suchością skóry, krwistymi strupkami i otarciami zapalnymi powstającymi w wyniku drapania. Choroba może objawiać się na całym ciele, ale głównymi miejscami występowania zmian są grzbiety rąk i palców, ramiona, plecy, nadgarstki i oczodoły. Dokuczliwy świąd często pojawia się w nocy i może w tym okresie wywoływać bezsenność, drażliwość i przez zmęczenie nawet prowadzić do stanów depresyjnych.


Diagnoza i leczenie AZS

W pierwszej kolejności diagnozę powinien postawić alergolog lub dermatolog kierując się podczas wywiadu obecnością czterech głównych kryteriów: typowego rozmieszczenia zmian skóry, świądem, nawrotowym charakterem choroby, wystąpieniem egzemy u członków rodziny chorego. Lekarz przeprowadza też testy skórne, które wywołują natychmiastowe odczyny skóry i wykrywają podwyższony poziom immunoglobuliny E w surowicy.

Leczenie atopowego zapalenia skóry to proces długotrwały i żmudny i polega głównie na leczeniu objawowym i miejscowym. Stosuje się leki przeciwuczuleniowe, kremy na bazie kortykosteroidów, intensywnie natłuszczające maści, a także doustne antybiotyki i leki przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze w najcięższych przypadkach. Aby złagodzić objawy atopowego zapalenia skóry, można również udać się na fototerepię, czyli naświetlanie promieniami UVA i UVB oraz na leczenie światłem z zastosowaniem uzupełniających farmaceutyków, czyli fotochemioterapię.

Niezwykle istotne jest też noszenie luźnej odzieży z właściwych materiałów jak miękka i oddychająca bawełna. Do kąpieli nie należy używać bardzo gorącej wody, która pobudza dyskomfort i zaczerwienienie zmian na skórze, należy używać emulsji i płynów o neutralnym pH 5,5, które redukują świąd. Po kąpielach można również wykorzystać tzw. „wet wrapping” polegający na obandażowaniu ciała po wcześniejszym dokładnym nasmarowaniu skóry produktami natłuszczającymi (emolientami) bogatymi w lanolinę, oliwę z oliwek, parafinę. Na miejscowe zakażenia wykorzystuje się miejscowe leki przeciwzapalne. W leczeniu AZS bardzo ważna jest konsekwencja i zaangażowanie pacjenta, ponieważ brak regularności w pielęgnacji skóry i zażywaniu leków skutkuje ogromnym nasileniem choroby i pogorszeniem jakości życia chorego.