Elektrookulogram (EOG) to nieinwazyjne badanie diagnostyczne, które pozwala na ocenę funkcjonowania siatkówki, a w szczególności nabłonka barwnikowego. Dzięki rejestracji potencjałów elektrycznych towarzyszących ruchom gałek ocznych, EOG dostarcza cennych informacji na temat bioelektrycznych właściwości oka. Jest stosowane głównie w diagnostyce chorób dziedzicznych siatkówki, takich jak choroba Besta czy retinopatie nabyte, a także w badaniach neurofizjologicznych i okulistycznych.
Czym jest EOG?
Elektrookulogram (EOG) należy do grupy elektrofizjologicznych badań wykorzystywanych w diagnostyce okulistycznej. Badania tego typu rejestrują przepływ prądów czynnościowych generowanych w obrębie gałki ocznej oraz w obszarach kory mózgowej odpowiedzialnych za widzenie. Potencjały elektryczne powstają głównie w komórkach nerwowych i mięśniowych, umożliwiając przekazywanie informacji pomiędzy układem nerwowym a różnymi strukturami ciała. Dzięki tej formie komunikacji organizm odbiera bodźce z otoczenia – w przypadku narządu wzroku umożliwia to rejestrację obrazu.
Elektrodiagnostyka pozwala na wykrycie zaburzeń w przekazywaniu impulsów elektrycznych, co ma istotne znaczenie w ocenie funkcji wzrokowych. EOG, jako jedno z takich badań, służy do oceny czynności siatkówki, a zwłaszcza nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE). Jest szczególnie przydatne w diagnostyce chorób dziedzicznych, takich jak choroba Besta, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki czy choroba Stargardta. Badanie to umożliwia również wykrycie nieprawidłowości w obrębie nerwu wzrokowego, w tym jego uszkodzeń lub zaniku spowodowanych urazami bądź działaniem substancji toksycznych, takich jak leki, alkohol czy nikotyna. W niektórych, rzadkich przypadkach EOG wykorzystywane jest także w diagnostyce niedowładów lub porażeń mięśni gałkoruchowych.
Badanie EOG polega na pomiarze różnicy potencjałów pomiędzy rogówką, posiadającą ładunek dodatni, a siatkówką, mającą ładunek ujemny. Rejestracja zmian tych potencjałów odbywa się podczas kontrolowanych ruchów gałek ocznych, przy pomocy elektrod umieszczonych w okolicach kątów bocznych i przyśrodkowych oczu. Procedura obejmuje dwie fazy – adaptację do ciemności (15 minut), a następnie adaptację do światła (również 15 minut). Kluczowym parametrem oceny jest współczynnik Ardena, który stanowi stosunek odpowiedzi w fazie jasnej do odpowiedzi w fazie ciemnej. Wartości powyżej 1,8 są uznawane za prawidłowe, natomiast wyniki poniżej 1,5 mogą świadczyć o patologii.
Przebieg i znaczenie badania elektrookulograficznego
Elektrookulografia (EOG) to czasochłonna, ale niezwykle cenna metoda diagnostyczna, wymagająca dobrej współpracy pacjenta. Badanie trwa zazwyczaj około 45 minut i obejmuje trzy etapy: adaptację wzroku, rejestrację w warunkach ciemności oraz w warunkach oświetlenia – każda z tych faz trwa około 15 minut. Dla uzyskania wiarygodnych wyników konieczne jest wcześniejsze rozszerzenie źrenic.
W trakcie badania pacjentowi umieszcza się elektrody na skórze w okolicach kącików przyśrodkowych i bocznych obu oczu. Elektrody te rejestrują zmiany potencjału spoczynkowego gałki ocznej, które powstają podczas wykonywania kontrolowanych, naprzemiennych ruchów oczu – zwykle wywoływanych poprzez śledzenie poruszającego się punktu świetlnego lub wahadła.
Kluczowym parametrem oceny jest tzw. współczynnik Ardena, który stanowi stosunek maksymalnych potencjałów zarejestrowanych w fazie jasnej do minimalnych potencjałów w fazie ciemności. Współczynnik ten został nazwany na cześć brytyjskiego fizjologa Geoffreya Ardena, który w 1962 roku wprowadził elektrookulografię do praktyki klinicznej.
Prawidłowy wynik to wartość współczynnika Ardena powyżej 1,85. Wartości mieszczące się w przedziale 1,2–1,85 uznawane są za graniczne i wymagają ponownej oceny – zazwyczaj po 12 miesiącach. Wyniki poniżej 1,2 świadczą o zaburzonej funkcji nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE) i mogą potwierdzać obecność chorób degeneracyjnych plamki lub siatkówki.
Choć EOG nie jest badaniem pierwszego wyboru, pełni istotną rolę jako uzupełnienie innych procedur okulistycznych, takich jak badanie dna oka, pola widzenia czy elektroretinogram (ERG), który rejestruje aktywność elektryczną siatkówki w odpowiedzi na światło. W odróżnieniu od ERG, EOG mierzy potencjał spoczynkowy oka, niezależny od pojedynczych bodźców świetlnych.
Elektrookulogram dostarcza obiektywnej informacji o funkcjonowaniu całej drogi wzrokowej – od siatkówki aż do ośrodków korowych w mózgu. Ponieważ wynik badania nie zależy od subiektywnych odczuć pacjenta, EOG uchodzi za wiarygodne i trudne do symulowania narzędzie diagnostyczne.
Wskazania do wykonania EOG
Najczęstszym wskazaniem do przeprowadzenia elektrookulografii (EOG) jest zwyrodnienie żółtkowate plamki żółtej, znane również jako choroba Besta. To schorzenie o podłożu genetycznym, którego pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj między drugą a trzecią dekadą życia. Pacjenci mogą doświadczać trudności w czytaniu, zniekształcenia liter lub obrazów, jednak w wielu przypadkach choroba rozwija się bezobjawowo i zostaje wykryta przypadkowo podczas rutynowego badania okulistycznego. W takich sytuacjach EOG pozwala na ocenę czynności nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE), niezależnie od tego, jak zaawansowane są zmiany morfologiczne na dnie oka. Charakterystyczne dla choroby Besta jest to, że wynik EOG zawsze wykazuje nieprawidłowości – współczynnik Ardena spada poniżej 1,2.
Współczynnik ten może być również obniżony w innych, rzadziej występujących chorobach siatkówki, takich jak autosomalna recesywna bestrophinopatia – jednostka chorobowa opisana po raz pierwszy w 2008 roku. Schorzenie to cechuje się postępującym pogorszeniem ostrości widzenia oraz obecnością licznych białawych zmian na dnie oka. Charakterystyczne są także nietypowe refleksy siatkówkowe. W obrazowaniu SOCT (optyczna koherentna tomografia siatkówki) widoczne jest nagromadzenie płynu w obrębie siatkówki neurosensorycznej, co odróżnia ten obraz od choroby Besta, gdzie najczęściej obserwuje się obszary zwiększonej refleksyjności w obrębie RPE i pod siatkówką czuciową, co jest efektem odkładania się lipofuscyny.
Obniżenie współczynnika Ardena jest związane z mutacjami genu BEST1, zlokalizowanego na chromosomie 11. Gen ten koduje białko bestrofina-1, składające się z 585 aminokwasów i występujące głównie w komórkach RPE. Choć rola bestrofiny-1 nie została jeszcze w pełni poznana, przypisuje się jej funkcję w regulacji kanałów jonowych – chlorkowych, wodorowęglanowych i wapniowych. Wszelkie mutacje genu BEST1 prowadzą do zaburzeń metabolizmu nabłonka barwnikowego siatkówki oraz wtórnych zmian w zewnętrznych warstwach siatkówki.
Elektrookulografia znajduje również zastosowanie w różnicowaniu chorób plamki o podobnym obrazie klinicznym, takich jak centralna surowicza choroidopatia (CSR), zwyrodnienie żółtkowate plamki o początku w wieku dorosłym oraz wzorzyste dystrofie siatkówki. Mimo że te schorzenia mogą przypominać chorobę Besta w badaniu dna oka, to w ich przebiegu współczynnik Ardena zazwyczaj pozostaje w granicach normy, co pozwala na ich skuteczne odróżnienie od typowych bestrofinopatii.
Validate your login