Kardiotoksyczność leków onkologicznych – jak skutecznie monitorować serce u pacjenta z nowotworem?

Postępy w onkologii znacząco zwiększyły przeżywalność pacjentów z chorobami nowotworowymi. Niestety, skuteczność wielu leków przeciwnowotworowych wiąże się z ryzykiem poważnych działań niepożądanych, w tym kardiotoksyczności. Uszkodzenie mięśnia sercowego może prowadzić do niewydolności serca, arytmii czy nadciśnienia, znacząco pogarszając jakość życia i prognozy pacjentów. Skuteczne monitorowanie układu sercowo-naczyniowego podczas leczenia onkologicznego staje się więc niezbędnym elementem opieki interdyscyplinarnej.

Kardiotoksyczność – definicja i mechanizmy

Kardiotoksyczność to ogół uszkodzeń serca wywołanych przez substancje toksyczne, w tym leki przeciwnowotworowe. Można ją podzielić na:

• Kardiotoksyczność typu I (nieodwracalna) – np. po antracyklinach (doksorubicyna), prowadzi do trwałego uszkodzenia kardiomiocytów.

• Kardiotoksyczność typu II (odwracalna) – np. po trastuzumabie, zwykle ustępuje po odstawieniu leku.

Mechanizmy działania obejmują m.in. stres oksydacyjny, apoptozę, zaburzenia mitochondrialne oraz uszkodzenie mikrokrążenia.

Leki onkologiczne o wysokim ryzyku kardiotoksyczności

1. Antracykliny (np. doksorubicyna, epirubicyna)

• Wysokie ryzyko niewydolności serca, szczególnie przy skumulowanej dawce >400–550 mg/m²

• Często uszkodzenia nieodwracalne

2. Trastuzumab (HER2+)

• Często powoduje spadek frakcji wyrzutowej, szczególnie w połączeniu z antracyklinami

• Działanie odwracalne

3. Inhibitory kinaz tyrozynowych (TKI)

• Ryzyko nadciśnienia, incydentów wieńcowych, arytmii

4. Inhibitory proteasomu (np. bortezomib)

• Zaburzenia rytmu, niewydolność serca

5. Immunoterapia (ICIs – checkpoint inhibitors)

• Rzadko, ale może powodować zapalenie mięśnia sercowego o ciężkim przebiegu

Strategie monitorowania serca u pacjentów onkologicznych

1. Ocena ryzyka przed rozpoczęciem leczenia

• Wywiad (choroby serca, nadciśnienie, cukrzyca)

• Badanie fizykalne

• Echokardiografia (ocena LVEF – frakcji wyrzutowej lewej komory)

• Oznaczenie markerów sercowych (troponiny, NT-proBNP)

2. Monitorowanie w trakcie leczenia

• Echokardiografia co 3–6 miesięcy (lub częściej u pacjentów wysokiego ryzyka)

• Pomiar biomarkerów: wzrost troponiny może świadczyć o wczesnym uszkodzeniu serca

• Strain speckle-tracking echo – wykrywa subkliniczne zmiany przed spadkiem LVEF

3. Postępowanie po zakończeniu terapii

• Okresowe kontrole kardiologiczne

• Monitorowanie pacjentów nawet wiele lat po zakończeniu leczenia, szczególnie po antracyklinach

Współpraca onkologa z kardiologiem – cardio-onkologia

Rozwój dziedziny cardio-onkologii umożliwia holistyczne podejście do pacjentów z chorobą nowotworową i chorobami serca. Zespół multidyscyplinarny (onkolog, kardiolog, internista, pielęgniarka, dietetyk) może efektywnie prowadzić zarówno terapię przeciwnowotworową, jak i profilaktykę powikłań sercowych.

Prewencja i leczenie kardiotoksyczności

• Zmniejszanie dawek lub stosowanie schematów liposomalnych (np. liposomalna doksorubicyna)

• Farmakoterapia kardioprotekcyjna:

  • Inhibitory ACE / sartany

  • Beta-blokery

  • Statyny (efekty plejotropowe)

  • Deksrazoksan – u pacjentów otrzymujących wysokie dawki antracyklin

• Zmiana leczenia onkologicznego przy pogorszeniu funkcji serca

Podsumowanie

Kardiotoksyczność pozostaje jednym z głównych wyzwań w leczeniu onkologicznym. Wczesne rozpoznanie ryzyka, skuteczne monitorowanie oraz wdrożenie działań profilaktycznych mogą znacząco zmniejszyć ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Coraz większe znaczenie zyskuje współpraca interdyscyplinarna oraz rozwój cardio-onkologii jako dziedziny wspierającej bezpieczne leczenie nowotworów.