Żywienie dojelitowe

Żywienie dojelitowe, znane również jako żywienie enteralne (EN), obejmuje podawanie składników odżywczych bezpośrednio do żołądka lub jelit. Jest ono stosowane u pacjentów, którzy ze względu na stan zdrowia nie mogą spożywać pokarmów doustnie.

Żywienie dojelitowe jest przeznaczone dla pacjentów, którzy nie mogą przyjmować pokarmu w tradycyjny sposób. Pokarm może być dostarczany przez zgłębnik nosowo-żołądkowy lub przetoki utworzone w powłokach brzusznych. Prawidłowo prowadzone żywienie dojelitowe minimalizuje ryzyko możliwych powikłań, takich jak biegunka, zaparcia lub nudności.

W tym celu stosuje się specjalne rurki, które wprowadza się do przewodu pokarmowego na kilka sposobów.


Karmienie odbywa się przez rurkę wprowadzoną przez nos do żołądka lub jelita przez przetoki odżywcze wprowadzane bezpośrednio do żołądka lub jelita metodami endoskopowymi (PEG - przezskórna endoskopowa gastrostomia, PEJ - przezskórna endoskopowa jejunostomia) lub chirurgicznymi.
Żywienie dojelitowe przebiega według ściśle określonych zasad, które uwzględniają ocenę stanu odżywienia pacjenta, wskazania i przeciwwskazania do stosowania takiego żywienia, określenie proporcji niezbędnych składników odżywczych i wartości energetycznej diety oraz monitorowanie stanu pacjenta w trakcie żywienia.

Pierwsze próby żywienia dojelitowego, które w niewielkim stopniu przypominają współczesne procedury, podejmowane były już w czasach starożytnych.
W 1598 roku Capivacceus jako pierwszy podał pacjentowi wodę i mleko przez rurkę wprowadzoną bezpośrednio do przełyku.
Z 1822 roku pochodzi pierwsze doniesienie o karmieniu przez przetokę pokarmową w jamie brzusznej, choć nie została ona stworzona celowo - pokarm wprowadzono przez... ranę postrzałową.
Nie minęło wiele czasu, zanim lekarze zaczęli myśleć o chirurgicznym tworzeniu przetok. Po wielu latach nieudanych prób, udało się to w 1875 roku.
W drugiej połowie XX wieku stopniowo wprowadzano metody PEG i PEJ, a także wiele ulepszeń mających na celu zwiększenie skuteczności żywienia dojelitowego przy jednoczesnym zwiększeniu skuteczności żywienia dojelitowego.



Kiedy stosuje się żywienie dojelitowe?
Wskazania do żywienia dojelitowego są jasno określone. W sytuacjach, kiedy przyjmowanie pokarmów drogą doustną jest niemożliwe lub niewystarczające, konieczne jest wprowadzenie wsparcia żywieniowego. Ma ono na celu ułatwienie pacjentowi zaspokojenia zapotrzebowania na niezbędne składniki odżywcze, których nie jest on w stanie wchłonąć lub przyswoić z tradycyjnej diety.

Innym wskazaniem do interwencji żywieniowej z wykorzystaniem żywienia medycznego jest niedożywienie lub ryzyko niedożywienia, a także przewidywana niezdolność do włączenia diety doustnej przez okres dłuższy niż 7 dni. Decydując się na wsparcie żywieniowe, należy wziąć pod uwagę, czy możliwe jest wykorzystanie przewodu pokarmowego - jest to najbardziej pożądana droga.

Są to sytuacje, w których pacjent jest zagrożony niedożywieniem ze wszystkimi jego konsekwencjami.

Potencjalnie powodów może być wiele, ale w praktyce najczęściej karmienie przez PEG i inne tego typu procedury stosuje się w następujących przypadkach:

• uniemożliwione połykanie, na przykład z powodu zaawansowanych nowotworów głowy, szyi i przełyku, ciężkiego zapalenia błon śluzowych przewodu pokarmowego lub stanu po operacji w obrębie głowy lub górnego odcinka przewodu pokarmowego;
• choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, niedrożność jelit i inne schorzenia, w zaawansowanych stanach wymagających odciążenia przewodu pokarmowego i zwiększenia efektywności żywienia;
• schorzenia neurologiczne i neurodegeneracyjne, takie jak choroby Alzheimera i Parkinsona lub stwardnienie rozsiane;
• niedożywienie będące konsekwencją zaburzeń wchłaniania, urazów lub nowotworów, chorób neurologicznych i innych;
• przygotowanie pacjentów do niektórych operacji, zwłaszcza operacji brzusznych.

Czas trwania żywienia dojelitowego jest nieokreślony. Wszystko zależy od stanu pacjenta. Rozwiązanie to może być zarówno krótkoterminowe (kilka dni - tygodni), jak i stałe (nawet przez wiele lat).
O tym, kiedy żywienie dojelitowe jest konieczne, decyduje lekarz opiekujący się pacjentem. Warto w tym miejscu wspomnieć, że procedura ta jest przewidziana dla osób w każdym wieku. Zarówno dzieci, jak i osoby starsze mogą być żywione w ten sposób.



Jak wygląda żywienie dojelitowe?
W przypadku żywienia dojelitowego należy stosować diety przemysłowe. Jest to specjalistyczna żywność, która jest kompletna pod względem odżywczym i może być stosowana jako jedyne źródło pożywienia.

Diety te mogą być podawane do żołądka lub jelita cienkiego za pomocą rurki umieszczonej w przetoce łączącej powierzchnię skóry z żołądkiem lub jelitem albo rurki wprowadzonej przez nos do żołądka lub jelita.
W zależności od tego, jak długo pacjent ma być karmiony, dostosowuje się metodę podawania takiej diety. Karmienie przez zgłębnik wprowadzony przez nos, gdy czas karmienia nie przekracza 30 dni lub karmienie przez przetokę żołądkową lub jelitową, gdy czas jej trwania przekracza okres 30 dni.
Przetoki są tworzone przy użyciu technik endoskopowych lub chirurgicznych. W celu założenia gastrostomii metodą endoskopową (PEG), lekarz wykonuje nacięcie w skórze, przez które zostanie wprowadzona rurka - będzie ona służyła do podawania diety.



Żywienie dojelitowe w domu
Żywienie dojelitowe jest stosowane w szpitalach i placówkach opiekuńczych, pacjenci są również karmieni w ten sposób w domu, a co więcej, ta metoda żywienia jest refundowana. Aby móc kontynuować żywienie dojelitowe w domu, pacjent musi być objęty ubezpieczeniem zdrowotnym, posiadać sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego oraz skierowanie do poradni żywieniowej.

Żywienie dojelitowe w domu jest realizowane na zlecenie i pod nadzorem lekarza, jeśli nie widzi on wskazań do hospitalizacji pacjenta.
Pokarm dostarczany jest do przewodu pokarmowego za pomocą specjalnych akcesoriów.

Oprócz zgłębnika, gastrostomii lub jejunostomii, niezbędne wyposażenie obejmuje:

• pompę, która zapewnia płynne dostarczanie pokarmu - jest ona niezbędna tylko wtedy, gdy pacjent nie toleruje podawania pokarmu grawitacyjnie lub w bolusie, głównie w przypadku żywienia do jelita cienkiego;
• zestaw do podawania, który łączy opakowanie z dietą z zgłębnikiem;
• strzykawka do płukania zgłębnika.

Ponadto potrzebne są również drobniejsze akcesoria, w tym opatrunki, sterylne chusteczki itp.



Jakie są powikłania żywienia dojelitowego?
Żywienie dojelitowe to procedura, która zapewnia podaż niezbędnych składników, umożliwiając tym samym względnie normalne funkcjonowanie, wspomagając leczenie, a nawet ratując życie. Pomyślne wytworzenie przetoki do żywienia i dobór odpowiedniej diety przemysłowej zapewnia pacjentowi szereg korzyści.

Jednak pomimo ciągłych udoskonaleń, ta metoda żywienia wiąże się również z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych i powikłań.

Należą do nich niekiedy:

• biegunkę - często związaną ze zbyt szybką podażą diety;
• nudności i wymioty - będące konsekwencją opóźnionego opróżniania żołądka, zbyt dużej szybkości infuzji, wysokiej osmolarności pokarmu, a nawet jego nieprzyjemnego zapachu;
• niedrożność zgłębnika - najczęściej wynikająca z niewłaściwej obsługi lub pielęgnacji, dlatego niezwykle ważna jest właściwa pielęgnacja (np. płukanie zgłębnika).

Czy żywienie dojelitowe jest refundowane?
Żywienie dojelitowe to kosztowna procedura, ale jej koszt jest w pełni refundowany przez NFZ. 

Fundusz pokrywa zarówno koszty codziennej diety, jak i wypożyczenia sprzętu służącego do jej podawania oraz wszelkich dodatkowych akcesoriów, a także wykwalifikowanej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

Aby otrzymać wsparcie, pacjent musi posiadać:

• ważne ubezpieczenie zdrowotne,
• skierowanie do poradni żywieniowej
• założony sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego - może to być zgłębnik żołądkowy, gastrostomia lub jejunostomia.