Zespół Policystycznych Jajników - jak radzić sobie z najczęstszymi objawami i powikłaniami?

PCOS (zespół policystycznych jajników) to schorzenie, które charakteryzuje się obecnością licznych torbieli w jajnikach widocznych w USG oraz nieprawidłowym działaniem jajników. Kobiety z zespołem policystycznych jajników mają podwyższony poziom androgenów, co prowadzi nie tylko do problemów z płodnością, ale także do nadmiernego owłosienia, trądziku, łysienia androgenowego, a także do otyłości brzusznej i jej negatywnych skutków metabolicznych. Dodatkowo, u tych kobiet występuje wrodzona insulinooporność, której towarzyszy hiperinsulinemia, mogąca prowadzić do rozwoju miażdżycy, nadciśnienia oraz cukrzycy typu 2. Te schorzenia zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Nierównowaga hormonalna powoduje, że komórki jajowe nie dojrzewają lub nie są uwalniane podczas owulacji, a pęcherzyki jajnikowe wokół nich obumierają, przekształcając się w małe torbiele. PCOS zazwyczaj diagnozuje się u młodych kobiet w wieku rozrodczym. Zespół policystycznych jajników jest jedną z głównych przyczyn braku lub nieregularnych miesiączek oraz nadmiernej produkcji hormonów męskich, co prowadzi do nadmiernego owłosienia (hirsutyzmu) i trądziku. Nieregularne cykle lub brak miesiączki wynikają z problemów z owulacją, co może prowadzić do niepłodności.


Przyczyny i rozpoznanie występowania PCOS

Niestety dokładna przyczyna PCOS nie jest znana. Większość ekspertów uważa, że schorzenie to wynika z kilku czynników, z których największą rolę odgrywają czynniki genetyczne. Początkowo przypuszczano, że PCOS jest spowodowane uszkodzeniem jednego genu lub działaniem androgenów na płód w okresie prenatalnym, jednak żadna z tych teorii nie została ostatecznie potwierdzona. Ostatnio pojawiła się teoria, że za rozwój zespołu może odpowiadać wysokie stężenie hormonu antymullerowskiego (AMH) u matki w ciąży, co mogłoby tłumaczyć, dlaczego córki kobiet z PCOS również mają trudności z zajściem w ciążę, jednak teoria ta nadal jest badana. Inna, wciąż niepotwierdzona hipoteza sugeruje, że choroba może zaczynać się już w okresie dojrzewania, kiedy wzrasta wydzielanie androgenów przez korę nadnerczy, a otyłość i insulinooporność pojawiające się później są jedynie wtórnymi czynnikami.

Do diagnozy PCOS nie wystarczą jedynie objawy choroby. Konieczne jest przeprowadzenie USG narządów rodnych, w którym charakterystyczny dla tego zespołu obraz obejmuje powiększone jajniki wypełnione licznymi pęcherzykami, oraz badania hormonalne krwi. Ważne jest oznaczenie poziomów wolnego testosteronu, androstendionu, DHEA-S i SHBG. PCOS można zdiagnozować, jeśli w jajniku znajduje się 20 pęcherzyków o średnicy od 2 do 9 mm lub jeśli objętość jajnika przekracza 10 cm3.


Objawy PCOS

U kobiet z zespołem policystycznych jajników mogą występować różnorodne objawy:

- Rzadkie, nieregularne miesiączki lub ich brak. Choć choroba ta może pojawiać się również przy regularnych miesiączkach, cyklom mogą towarzyszyć obfite krwawienia, które należy skonsultować z ginekologiem, ponieważ mogą być wczesnym objawem raka endometrium, na który kobiety z PCOS są bardziej narażone.
- Przedłużony zespół napięcia przedmiesiączkowego, objawiający się wzdęciami, wahaniami nastroju, bólem w miednicy i bólami pleców.
- Trudności z zajściem w ciążę, wynikające głównie z rzadkich owulacji lub ich braku, co jest głównym objawem u kobiet w wieku 25-45 lat.
- Problemy skórne związane z nadmiarem androgenów, takie jak trądzik, łojotok, łysienie, nadmierne owłosienie twarzy (hirsutyzm), oraz łysienie androgeniczne (męski typ łysienia).
- U około połowy przypadków występuje skłonność do nadmiernego tycia, z tłuszczem koncentrującym się głównie w dolnej części tułowia (otyłość centralna).
- Rogowacenie ciemne, objawiające się ciemnymi plamami na skórze, od jasnobrązowych po czarne.


Leczenie zespołu policystycznych jajników

Leczenie PCOS skupia się na eliminacji przyczyny choroby, czyli zaburzeń hormonalnych. Wymaga to stosowania leków antyandrogenowych oraz dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. Terapia jest długotrwała, ale przynosi wiele korzyści, w tym zmniejszenie objętości jajników, przywrócenie regularnych cykli owulacyjnych oraz, co dla wielu kobiet jest najważniejsze, możliwość zajścia w ciążę po zakończeniu terapii antykoncepcyjnej.

Warto jednak pamiętać, że PCOS jest chorobą, której nie da się całkowicie wyleczyć. Terapia powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjentki. Kobiety powinny rozważyć, czy planują w najbliższym czasie powiększenie rodziny, ponieważ to wpływa na wybór metody leczenia. Zanim lekarz przepisze jakiekolwiek leki, bierze pod uwagę takie czynniki jak obecność trądziku lub hirsutyzmu, potrzebę regulacji cyklu, a także konieczność zmniejszenia masy ciała i poprawy insulinooporności.

Kobiety z PCOS i otyłością są bardziej narażone na choroby serca, nadciśnienie, cukrzycę oraz udar niż osoby zdrowe. Dlatego pacjentki z zespołem policystycznych jajników powinny pozostawać pod stałą opieką ginekologa endokrynologa, nawet jeśli nie planują ciąży. Brak leczenia może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak miażdżyca, zawał serca czy rak trzonu macicy.


Metody leczenia PCOS

- Stymulacja jajeczkowania jest metodą stosowaną u kobiet z zespołem policystycznych jajników, które mają trudności z zajściem w ciążę. Warto jednak pamiętać, że nie każda kobieta z PCOS ma problemy z płodnością. Proces ten polega na podawaniu klomifenu między piątym a dziewiątym dniem cyklu. Jeśli ta metoda nie przynosi oczekiwanych rezultatów, lekarz może zaproponować kontrolowaną stymulację FSH lub leczenie metodą in vitro.

- Kauteryzacja jajników to metoda laparoskopowa stosowana w leczeniu niepłodności. Polega na nakłuwaniu torbieli, co może poprawić regularność owulacji w przyszłych cyklach. Efekty tego zabiegu mogą być widoczne dopiero po roku.

- Klinowa resekcja jajników to operacja, która obecnie rzadko jest wykonywana ze względu na ryzyko powikłań, takich jak zrosty pooperacyjne oraz długi i trudny okres rekonwalescencji dla pacjentek.

- Doustna antykoncepcja estrogenowo-gestagenowa jest używana, gdy kobieta chce uniknąć ciąży, jednocześnie dążąc do unormowania cyklu i uzyskania regularnych miesiączek. Ta forma antykoncepcji chroni endometrium w sposób podobny do leków zawierających wyłącznie gestageny. Może być stosowana co kilka tygodni w celu wywołania miesiączki.

- Odpowiednia dieta może prowadzić do całkowitego lub częściowego ustąpienia nieprzyjemnych objawów związanych z policystycznymi jajnikami. Kobietom zaleca się zwiększenie spożycia warzyw i owoców oraz ograniczenie węglowodanów, zwłaszcza tych obecnych w słodyczach.

- Aktywność fizyczna nie tylko pomaga w utracie nadmiernej wagi, ale także przyczynia się do regulacji cyklu miesiączkowego i owulacji, szczególnie u osób z nadwagą lub otyłością. Może również prowadzić do zmniejszenia trądziku.