Szumy uszne – co je wywołuje i jak odzyskać spokój?

Szumy uszne, zwane również tinnitus, to dolegliwość, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Charakteryzują się one odbieraniem dźwięków, takich jak brzęczenie, szum, piski czy buczenie, które nie pochodzą z zewnętrznego otoczenia. Choć same w sobie nie są chorobą, mogą być objawem różnych schorzeń lub wynikać z narażenia na czynniki zewnętrzne, takie jak hałas czy stres. Szumy uszne to temat, który warto zgłębić, zwłaszcza że coraz więcej osób skarży się na tę uporczywą przypadłość w naszym współczesnym, pełnym bodźców świecie.

Co to jest tinnitus?

Szumy uszne to odczuwanie dźwięków w sytuacji, gdy nie istnieje żadne obiektywne źródło tych dźwięków ani wewnątrz, ani na zewnątrz organizmu. Bez względu na to, jakie mają brzmienie czy charakter, wszystkie określane są mianem szumów usznych – mogą to być na przykład piski, dzwonienie czy brzęczenie. Najczęściej spotykanym rodzajem jest stały, wysoki ton przypominający dzwonienie. Inne formy szumów mogą obejmować pulsujące dźwięki, które pojawiają się nagle lub zmieniają swoją intensywność w zależności od aktywności fizycznej lub pozycji ciała, a czasem także kliknięcia.

Szumy uszne nie są typową chorobą, lecz dolegliwością, która na szczęście nie prowadzi bezpośrednio do uszkodzenia ani pogorszenia słuchu. Można je określić jako zjawisko akustyczne, które jest słyszalne jedynie przez osobę doświadczającą tego problemu. Czasami jednak szumy uszne mogą być wczesnym objawem poważniejszych schorzeń, takich jak otoskleroza, choroba Méniere’a, toksyczne uszkodzenie ucha wewnętrznego czy guz nerwu słuchowego.

Ten uporczywy dźwięk, odbierany w głowie, bywa tak uciążliwy, że wywołuje silne napięcie nerwowe, utrudniając normalne funkcjonowanie. W efekcie wiele osób borykających się z tym problemem zaczyna izolować się od otoczenia, rodziny i przyjaciół. Warto jednak zaznaczyć, że każdy człowiek w absolutnej ciszy, na przykład w dźwiękoszczelnym pomieszczeniu, może usłyszeć tzw. szum fizjologiczny. Jest to normalne zjawisko, które w codziennym życiu jest maskowane przez dźwięki z otoczenia.

Rodzaje szumów usznych

Szumy uszne są symptomem, a nie samodzielną chorobą. Choć zazwyczaj nie wiążą się z poważnymi zagrożeniami dla zdrowia, mogą istotnie obniżać jakość życia. Towarzyszyć im mogą inne dolegliwości, takie jak zaburzenia słuchu, nadwrażliwość na dźwięki czy nawet lęk przed hałasem.

Szumy uszne dzielą się na dwa główne rodzaje:

1. Obiektywne – dźwięki te są słyszalne nie tylko przez osobę dotkniętą dolegliwością, ale także przez innych, ponieważ powstają na skutek dźwięków generowanych wewnątrz ciała.

Szumy obiektywne występują u pacjentów znacznie rzadziej niż szumy subiektywne. Ich główną przyczyną są choroby i zaburzenia dotyczące naczyń krwionośnych. Szumy te często mają charakter pulsujący i mogą być zsynchronizowane z rytmem serca. Ze względu na potencjalnie poważne przyczyny, pojawienie się tego typu objawów nigdy nie powinno być bagatelizowane.

Do najczęstszych przyczyn szumów obiektywnych o pulsującym charakterze należą:

• zwężenie lub niedrożność tętnic kręgowych lub szyjnych, zazwyczaj spowodowane miażdżycą,

• przetoki tętniczo-żylne, czyli połączenia naczyń tętniczych z żylnymi, które mogą być wrodzone lub nabyte (np. na skutek urazu lub infekcji),

• guzy ucha środkowego, takie jak oponiaki,

• poszerzenie lub nieprawidłowo wysokie odejście opuszki żyły szyjnej.

Szumy obiektywne mogą być również wynikiem schorzeń mięśniowych, takich jak mioklonie podniebienia czy mioklonie mięśni wewnątrzusznych, a także zaburzeń dotyczących stawów, w tym stawu skroniowo-żuchwowego.

2. Subiektywne – słyszy je wyłącznie osoba, której dotyczą. Mogą być wynikiem zaburzeń w pracy ośrodkowego układu nerwowego lub problemów z układem słuchowym.

Szumy subiektywne są znacznie bardziej powszechne niż obiektywne, dlatego to one najczęściej skłaniają pacjentów do szukania pomocy medycznej. Powstają w wyniku zakłóceń w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, nerwu słuchowego lub struktur ucha wewnętrznego.

Przyczyny prowadzące do uszkodzenia tych obszarów są różnorodne. Do najczęstszych należą:

• starcza głuchota,

• długotrwałe narażenie na hałas o wysokim natężeniu,

• przewlekłe zapalenie ucha środkowego,

• otoskleroza,

• nagła głuchota,

• choroba Méniere’a (schorzenie, które polega na nadmiernym gromadzeniu się endolimfy w błędniku, co prowadzi do wzrostu jej ciśnienia.)

Do najczęstszych chorób neurologicznych powodujących szumy uszne zalicza się stwardnienie rozsiane oraz guzy nerwu przedsionkowo-ślimakowego (nerwu VIII). Na rozwój szumów subiektywnych mogą również wpływać infekcje, działanie niektórych leków oraz urazy. Szczególnie groźne są urazy kręgosłupa szyjnego, głowy, wstrząśnienie błędnika czy uszkodzenia nerwu słuchowego podczas zabiegów chirurgicznych.

Infekcje sprzyjające pojawieniu się szumów to m.in. wysiękowe zapalenie ucha środkowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, borelioza czy kiła.

Niektóre leki również mogą działać szkodliwie na ucho wewnętrzne, takie jak:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne,

• kwas acetylosalicylowy,

• wybrane leki moczopędne (np. furosemid),

• antybiotyki z grupy aminoglikozydów,

• leki stosowane w chemioterapii.

Określenie typu szumów usznych odgrywa kluczową rolę w procesie diagnozy i ustalania przyczyny tego zjawiska. Szumy uszne mogą mieć charakter pierwotny (idiopatyczny, czyli bez ustalonej przyczyny) lub wtórny, wynikający z konkretnych czynników. Chociaż istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić mechanizm ich powstawania, żadna z nich nie dostarcza jednoznacznej odpowiedzi na temat patogenezy tego zjawiska.

Najczęstsze przyczyny występowania szumów usznych

Przyczyny szumów usznych mogą być bardzo zróżnicowane – od błahych po trudne do zdiagnozowania.

1. Nadmierny hałas – Długotrwałe przebywanie w głośnym otoczeniu, np. słuchanie głośnej muzyki (szczególnie przez słuchawki) lub praca w hałasie, może prowadzić do pojawienia się szumów usznych, szczególnie w ciszy. Wynika to zazwyczaj z uszkodzenia nerwów słuchowych lub ich stopniowego pogarszania się. Ważne jest ograniczenie słuchania głośnej muzyki, zwłaszcza przez słuchawki. Również w samochodzie warto unikać ustawiania radia na zbyt wysoką głośność.

2. Stres – charakterystyczne "dzwonienie w uszach" często pojawia się wieczorem, gdy po dniu pełnym aktywności kładziemy się do łóżka. Co istotne, nie towarzyszy temu ból, ale mogą wystąpić trudności z zaśnięciem. Aby zminimalizować ten problem, warto pozbyć się przyczyn stresu, zadbać o więcej czasu na odpoczynek, spotkania z przyjaciółmi lub spacery. Kluczowe jest także dbanie o relaks i pozostawienie problemów zawodowych w pracy. Aby ułatwić zasypianie, pomocne może być słuchanie muzyki relaksacyjnej.

3. Działanie czynników chemicznych.

4. Uraz mechaniczny głowy, szyi, ucha wewnętrznego.

5. Miażdżyca – prowadzi do gromadzenia się cholesterolu i innych lipidów wewnątrz ścian tętnic, co powoduje zwężenie ich światła. Krew, próbując przejść przez te zwężone naczynia, musi przepływać z większą siłą, co skutkuje pojawieniem się szumów usznych, zwłaszcza po dniu pełnym pracy lub wysiłku fizycznego. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja z lekarzem, który może zalecić badania poziomu cholesterolu i trójglicerydów. Dobra rada: warto ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych i prostych cukrów. Zmiana stylu życia, w tym wprowadzenie większej ilości owoców i warzyw do diety oraz regularna aktywność fizyczna, mogą pomóc poprawić zdrowie. Poziom cholesterolu można także zmierzyć w domu.

6. Nadciśnienie – znacznie podwyższone ciśnienie krwi często prowadzi do pojawienia się szumów usznych oraz pulsowania. Dodatkowo, przy wysokim ciśnieniu, często występuje ból w tylnej części głowy, który nasila się zwłaszcza po wysiłku fizycznym. Ważne jest, aby pamiętać, że nadciśnienie to podstępna choroba, która może stopniowo uszkadzać nerki i oczy. Jeśli przez kilka dni z rzędu twoje ciśnienie przekracza 140/90 mm Hg, konieczna jest jak najszybsza konsultacja z lekarzem. Na początkowym etapie często wystarczy zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Aby skutecznie kontrolować ciśnienie, warto zainwestować w ciśnieniomierz naramienny.

7. Nadczynność tarczycy - to schorzenie charakteryzujące się zwiększoną ilością hormonów tarczycy we krwi, które z kolei stymulują układ krwionośny do intensywniejszej pracy. W efekcie może wystąpić podwyższone ciśnienie oraz przyspieszone tętno (krążenie hiperkinetyczne). Krew przepływająca przez tętnice w okolicach skroni, przy wysokim ciśnieniu, może powodować pojawienie się szumów lub dzwonienia w uszach. Ważne jest prawidłowe zdiagnozowanie i leczenie problemów z tarczycą, dlatego w przypadku wystąpienia objawów, takich jak utrata wagi czy bezsenność, warto skonsultować się z lekarzem.

8. Nadużywanie niektórych preparatów – szumy uszne mogą występować podczas stosowania określonych leków lub po ich zaprzestaniu. Zwykle do wywołania tej dolegliwości przyczyniają się antybiotyki (np. gentamycyna), a także aspiryna oraz inne środki przeciwbólowe. Ważne jest rozpoznanie leków wywołujących szumy uszne, aby lekarz mógł przepisać alternatywny preparat. W przypadku konieczności stosowania leków przeciwzapalnych lub przeciwbólowych, należy rozpocząć od jak najmniejszych dawek.

Diagnozowanie szumów usznych

Rozpoznanie szumów usznych stanowi duże wyzwanie diagnostyczne. Wiele przypadków szumów nie jest słyszalnych przez osobę wykonującą badania, co utrudnia prawidłową diagnozę. Często niezbędna jest współpraca kilku specjalistów, aby ustalić właściwą przyczynę dolegliwości. Pełna diagnostyka obejmuje następujące metody:

• Szczegółowy wywiad zebrany przez lekarza,

• Badanie otolaryngologiczne,

• Badanie audiologiczne,

• Badanie nystagmograficzne (ENG i VNG),

• Subiektywna ocena głośności i natężenia szumów usznych,

• Ocena progu zagłuszania,

• Kwestionariusze oceniające skutki szumów usznych,

• Rezonans magnetyczny,

• Tomografia komputerowa,

• Ocena naczyń szyjnych za pomocą USG Dopplera,

• Angiografia.

Pierwszym krokiem zawsze powinno być zmierzenie ciśnienia krwi. Dodatkowo, pomocne mogą być podstawowe badania laboratoryjne, które pozwolą wykluczyć najczęstsze choroby. Warto przeprowadzić morfologię krwi, badanie ogólne moczu, lipidogram, badanie poziomu glukozy, elektrolitów, hormonów tarczycy (fT3, fT4) oraz TSH.

Leczenie szumów usznych

Szumy uszne, wywołując dyskomfort, mogą prowadzić do problemów z nastrojem (takich jak lęk czy depresja), zaburzeń poznawczych, trudności ze snem oraz ogólnej niepełnosprawności. Istnieją skuteczne metody leczenia tych dolegliwości, zarówno farmakologiczne, jak i psychoterapeutyczne, dlatego w przypadku ich pojawienia się warto skonsultować się ze specjalistą.

Habituacja – wielu pacjentów zostało wyleczonych ze szumów usznych dzięki metodzie habituacji, a chociaż nie zawsze jesteśmy tego świadomi, procesy habituacyjne zachodzą u każdego z nas. Czym jest ten proces? Habituacja polega na tym, że z czasem przestajemy rejestrować pewne dźwięki w naszym otoczeniu, takie jak tykanie zegara czy szum przejeżdżających samochodów – słyszymy je tylko wtedy, gdy świadomie o nich pomyślimy. Proces ten wykorzystuje się w leczeniu szumów usznych, a stosowany jest w Klinice Szumów Usznych. Choć leczenie bywa kosztowne, a jego efekty wymagają czasu i cierpliwości, warto, ponieważ około 80% pacjentów doświadczyło poprawy. Choć szum nie znika całkowicie, proces ten znacząco ułatwia codzienne życie.

Psychoterapia – kluczowe jest, aby pacjent uwolnił się od obaw, że szumy uszne są zwiastunem poważnej choroby w jego organizmie. W takiej sytuacji pomocna może być terapia grupowa, która pozwala pacjentom dzielić się swoimi lękami i doświadczeniami z innymi. Dodatkowo organizowane są turnusy rehabilitacyjne, podczas których prowadzone są różne formy terapii, co pomaga pacjentom przezwyciężyć strach przed chorobą.

Generator szumu szerokopasmowego – wytwarza subtelny szum biały, który jest na tyle cichy, że nie zagłusza innych dźwięków i nie jest słyszalny dla osób w otoczeniu. Szum biały pomaga przyzwyczaić podkorowe ośrodki słuchu do odbierania szumów usznych. Generatory noszone są przez pacjentów, podobnie jak aparaty słuchowe, przez co najmniej osiem godzin dziennie. Pierwsze efekty można zauważyć już po kilku tygodniach, jednak pełna terapia zazwyczaj trwa od 18 do 24 miesięcy. Przed rozpoczęciem leczenia generatorem, należy upewnić się, że szumy nie mają podłoża poważniejszych schorzeń, takich jak guz.

Aparat słuchowy – jest skutecznym rozwiązaniem dla pacjentów z poważnym niedosłuchem. Oprócz łagodzenia szumów usznych, aparaty słuchowe poprawiają zdolność słyszenia. Dzieje się tak, ponieważ wzmacniają one dźwięki z otoczenia, które stanowią naturalne tło dźwiękowe, dzięki czemu szumy stają się ledwo słyszalne lub całkowicie niewyczuwalne.

Domowe sposoby na radzenie sobie z szumami usznymi

Aby pozbyć się szumów usznych, pomocne mogą okazać się domowe metody leczenia oraz zapobieganie ich wystąpieniu w przyszłości. Oto kilka zaleceń:

• unikać głośnych miejsc oraz słuchania głośnej muzyki przez słuchawki,

• unikać stresu,

• uprawiać sport,

• często relaksować się,

• regularnie monitorować ciśnienie krwi,

• regularnie kontrolować poziom glukozy i cholesterolu,

• unikać ekstremalnego oziębienia ciała,

• ograniczyć stosowanie środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych,

• unikać nadmiernego spożycia alkoholu,

• unikać zatkanych uszu,

• nie dłubać w uchu,

• do czyszczenia uszu używać odpowiednich środków,

• podczas nurkowania stopniowo wynurzać się,

• rezygnować ze stoperów,

• unikać całkowitej ciszy podczas zasypiania.

Szumy uszne trwające dłużej niż 5 minut powinny budzić niepokój. W takim przypadku należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub specjalistą otolaryngologiem. W przypadku konieczności konsultacji z ekspertami w tej dziedzinie, warto udać się do Kliniki Szumów Usznych w Kajetanach – jedynej takiej kliniki w Polsce, która przyjmuje pacjentów z całego kraju.