Łokieć tenisisty – choroba nie tylko sportowców

Określenie „łokieć tenisisty” może wprowadzać w błąd, ponieważ odnosi się do dolegliwości wynikającej ze zmian degeneracyjnych w obrębie kolagenowych struktur ścięgien, a niekoniecznie związanej z uprawianiem tenisa. Choć nazwa sugeruje, że problem dotyka głównie sportowców, rzeczywistość jest inna – jedynie około 10% osób cierpiących na to schorzenie to tenisiści. Znacznie częściej choroba ta występuje u osób wykonujących powtarzalne czynności ręką, takich jak pracownicy biurowi, informatycy czy mechanicy. Dlatego też łokieć tenisisty bywa uznawany za jedno z typowych schorzeń zawodowych.

Powtarzalne przeciążenia prowadzą do nadmiernego napięcia mięśni przedramienia i mikrouszkodzeń w okolicy bocznego nadkłykcia kości ramiennej, gdzie przyczepiają się ścięgna. Dochodzi wtedy do uszkodzenia włókien kolagenowych, a organizm, próbując naprawić powstałe zmiany, wytwarza tkankę łączną o znacznie gorszej jakości niż zdrowa. Dalsze obciążanie osłabionych struktur może prowadzić do częściowych naderwań ścięgien, zwapnień w miejscach przyczepów oraz powstawania nieprawidłowych naczyń krwionośnych. W trakcie degeneracji ścięgien uwalniane są substancje białkowe, które chemicznie podrażniają okoliczne tkanki, wywołując ból.

Warto również zaznaczyć, że łokieć tenisisty może wystąpić nie tylko na skutek nadmiernego obciążenia, ale również w wyniku braku aktywności fizycznej. U osób prowadzących siedzący tryb życia mięśnie ulegają osłabieniu lub zanikowi, co sprawia, że nawet niewielki wysiłek, np. przykręcanie śrubek, może doprowadzić do mikrourazów. Jedną z mniej znanych przyczyn tej dolegliwości może być także ucisk nerwu promieniowego przez pasmo tkanki łącznej, które przebiega nad jego gałązką, co prowadzi do objawów podobnych do łokcia tenisisty.

Typowe symptomy łokcia tenisisty

Najbardziej typowym objawem łokcia tenisisty jest ból odczuwany po zewnętrznej stronie łokcia, który nasila się podczas chwytania przedmiotów, zaciskania dłoni, obracania przedramienia (nawracania i odwracania) oraz przy prostowaniu nadgarstka.

Pacjenci często zauważają, że ból nasila się po wysiłku fizycznym lub po treningu, co wskazuje na bezpośredni związek dolegliwości z aktywnością ruchową. Towarzyszy temu osłabienie siły chwytu, szybsze męczenie się ręki oraz ból promieniujący podczas prostowania palców i nadgarstka. W bardziej zaawansowanym stadium choroby ból nie ogranicza się już tylko do ruchu, lecz pojawia się także w stanie spoczynku. Dodatkowo występuje tkliwość przy dotyku w okolicach nadkłykcia bocznego kości ramiennej.

Typowe symptomy łokcia tenisisty to:

• trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak uścisk dłoni czy podnoszenie kubka,
• wrażliwość i bolesność tkanek miękkich przy dotyku w rejonie łokcia,
• nasilający się ból przy chwytaniu, ściskaniu, obracaniu ręki lub prostowaniu nadgarstka,
• poranna sztywność stawu łokciowego, która w początkowym etapie ustępuje po rozruszaniu ręki,
• w niektórych przypadkach może się również pojawić obrzęk wzdłuż zewnętrznej strony łokcia.

Rozpoznawanie łokcia tenisisty

W większości przypadków rozpoznanie łokcia tenisisty nie wymaga użycia zaawansowanej aparatury diagnostycznej. Schorzenie to można z dużą dokładnością zidentyfikować podczas standardowego badania lekarskiego w gabinecie. Ocena obejmuje obie kończyny – porównuje się objawy występujące w ręce chorej z tą zdrową.

Podczas badania lekarz ocenia:

• wrażliwość na dotyk w okolicy bocznego nadkłykcia kości ramiennej oraz w promieniu 4–5 cm od tego miejsca,
• poziom bólu pojawiający się podczas aktywnego obracania przedramienia (nawracania i odwracania) z oporem, a także przy prostowaniu nadgarstka,
• siłę uchwytu dłoni.

W diagnostyce łokcia tenisisty, oprócz badania palpacyjnego i oceny siły mięśniowej, pomocne są także specjalistyczne testy funkcjonalne. Pozwalają one z dużym prawdopodobieństwem ocenić, czy źródłem dolegliwości bólowych jest właśnie przeciążenie przyczepów prostowników nadgarstka w okolicy bocznego nadkłykcia kości ramiennej.

Do najczęściej stosowanych testów należą:

Test Thomsona
W trakcie testu pacjent ma wyprostowany łokieć, nadgarstek lekko uniesiony, a palce zaciśnięte w pięść. Terapeuta stabilizuje nadgarstek od strony dłoniowej jedną ręką, drugą obejmując pięść pacjenta. Zadaniem pacjenta jest uniesienie nadgarstka wbrew stawianemu oporowi. Pojawienie się bólu w rejonie bocznego nadkłykcia kości ramiennej oraz wzdłuż przebiegu mięśni prostowników może świadczyć o łokciu tenisisty.

Test Milla
Podczas tego testu łokieć pacjenta znajduje się w zgięciu, a nadgarstek w wyproście. Terapeuta jedną ręką stabilizuje łokieć, a drugą trzyma dalszą część przedramienia. Pacjent próbuje odwrócić przedramię przeciwstawiając się oporowi terapeuty. Ból w rejonie bocznego nadkłykcia i prostowników nadgarstka może sugerować obecność schorzenia.

Dodatkowo fizjoterapeuta powinien ocenić odcinek szyjny kręgosłupa, by wykluczyć ograniczenia ruchowe w segmentach powiązanych ze strefami unerwienia kończyny górnej. Ważna jest także analiza całego wzorca ruchowego ręki, by zidentyfikować potencjalne źródła entezopatii. Warto jednak pamiętać, że wymienione testy nie gwarantują stuprocentowej trafności rozpoznania. Ostateczne potwierdzenie diagnozy umożliwiają badania obrazowe, takie jak USG lub rezonans magnetyczny, które pozwalają odróżnić łokieć tenisisty od innych schorzeń o podobnych objawach.

Sposoby leczenia łokcia tenisisty

Łokieć tenisisty nie jest wynikiem stanu zapalnego, dlatego stosowanie leków przeciwzapalnych zazwyczaj nie przynosi efektu. Środki przeciwbólowe mogą jedynie łagodzić dolegliwości, ale nie eliminują źródła problemu. Leczenie tej dolegliwości opiera się głównie na metodach fizjoterapeutycznych, takich jak masaż, terapia falą uderzeniową, ultradźwięki czy iniekcje steroidowe. Dobór odpowiedniej metody terapii należy do lekarza, który po dokładnej analizie przyczyny i stopnia zaawansowania schorzenia podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu. Częścią leczenia jest również zalecenie ograniczenia obciążania chorej kończyny, unikanie czynności wywołujących ból oraz zapewnienie ręce odpowiedniego odpoczynku.

Proces leczenia tej dolegliwości zazwyczaj bywa długotrwały, głównie dlatego, że pacjenci często bagatelizują ból i zgłaszają się do specjalisty dopiero po wielu tygodniach, a nierzadko nawet miesiącach lub latach. W tym czasie dolegliwości się nasilają, a zmiany degeneracyjne w obrębie ścięgien stają się bardziej zaawansowane.

Do najczęstszych metod leczenia zalicza się:

• Fizykoterapię - choć wiele zabiegów fizykoterapeutycznych – takich jak laseroterapia, pole magnetyczne czy ultradźwięki – działa przeciwzapalnie, w przypadku łokcia tenisisty ich skuteczność bywa ograniczona. Schorzenie to nie wynika bowiem z procesu zapalnego, co sprawia, że większość z tych metod nie przynosi oczekiwanej poprawy.
• Leczenie sterydami - sterydy, choć skutecznie tłumią ból, nie rozwiązują rzeczywistego problemu. Ponieważ łokieć tenisisty nie jest efektem zapalenia, stosowanie środków przeciwzapalnych może jedynie maskować objawy. Co więcej, sterydy negatywnie wpływają na strukturę kolagenu w ścięgnach, co może prowadzić do pogorszenia ich stanu. Szybkie ustąpienie bólu może też zachęcać pacjentów do zbyt wczesnego powrotu do obciążających aktywności, co sprzyja dalszemu uszkodzeniu tkanek.
• Masaż poprzeczny - wybór terapii zależy od stopnia zaawansowania zmian. W przypadku przeciążenia mięśniowego, ulgę może przynieść odpoczynek oraz rozluźniający masaż głęboki trwający około 10–15 minut. Technika masażu polega na uciskaniu mięśnia, jego przesuwaniu i rozluźnianiu. Celem jest zmniejszenie napięcia i dolegliwości bólowych – pacjent zazwyczaj odczuwa poprawę już w trakcie zabiegu.
• Terapia falą uderzeniową (ESWT) - gdy nie doszło jeszcze do zerwania mięśni, ale obserwuje się znaczne zmiany zwyrodnieniowe w okolicy bocznego nadkłykcia kości ramiennej, stosuje się terapię falą uderzeniową. Jej działanie polega na wywołaniu drobnych mikrourazów oraz rozbijaniu złogów wapniowych. Dzięki temu dochodzi do powstania nowych naczyń krwionośnych, które poprawiają mikrokrążenie w tkankach. Terapia pobudza uwalnianie enzymów (m.in. TGF, VEGF, eNOS), które wspierają procesy regeneracyjne. Uszkodzone fragmenty tkanek są zastępowane zdrowymi i funkcjonalnymi strukturami. Dodatkowo fala uderzeniowa działa przeciwbólowo poprzez degenerację włókien nerwowych typu C, odpowiedzialnych za przewodzenie bólu.
• Kinesiotaping - jest to technika fizjoterapeutyczna polegająca na aplikacji specjalnych plastrów na skórę w taki sposób, aby wspierały prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Plastry nie zawierają żadnych substancji leczniczych, ale dzięki stymulacji receptorów skóry oraz ciałek Ruffiniego wpływają na napięcie i rozciągnięcie skóry. Kinesiotaping pomaga w poprawie kontroli ruchowej, zapobiega kolejnym urazom, redukuje stan zapalny oraz usuwa zastój limfy, co przekłada się na zmniejszenie bólu.
• Uzupełnianie ubytków osoczem bogatopłytkowym (PRP) - w sytuacji, gdy w przebiegu łokcia tenisisty dochodzi do zerwania przyczepów ścięgna i powstania ubytku, pod kontrolą ultrasonografii lekarz wykonuje iniekcję osocza bogatopłytkowego bezpośrednio do uszkodzonego miejsca. Płytki krwi zawarte w osoczu dostarczają czynniki wzrostu, które stymulują regenerację tkanek. Zabieg wiąże się z wielokrotnym nakłuwaniem ścięgna, co prowokuje powstawanie blizny. Po takim zabiegu istotne jest maksymalne odciążenie kończyny.
• Leczenie operacyjne - w przypadku zaawansowanych zmian degeneracyjnych, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, konieczna może być operacja. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym lub przewodowym. W zależności od stopnia uszkodzenia, usuwany jest fragment zniszczonej tkanki wraz z okostną, a także wszelkie zmiany zwyrodnieniowe i zwapnienia w okolicy nadkłykcia. W efekcie dochodzi do przesunięcia ścięgna o około 0,5 cm. Po oczyszczeniu i korekcji struktur, rana jest zszywana. Po operacji ręka powinna pozostać unieruchomiona przez około trzy tygodnie, a powrót do pracy jest możliwy dopiero po upływie trzech miesięcy.

Możliwe komplikacje związane z łokciem tenisisty

Nieleczony lub niewłaściwie leczony łokieć tenisisty z czasem może się pogarszać. Odpowiednio prowadzona rehabilitacja pozwala zatrzymać rozwój choroby na wczesnym etapie lub znacznie go spowolnić. Brak leczenia może prowadzić do trwałych uszkodzeń, a nawet do niepełnosprawności kończyny. Jeśli nie zostanie usunięta przyczyna dolegliwości, istnieje ryzyko nawrotu choroby, zarówno po terapii zachowawczej, jak i po zabiegu chirurgicznym. Po operacji mogą wystąpić komplikacje takie jak zakażenie, nawrót bólu czy nadwrażliwość w obrębie rany pooperacyjnej.

Do najczęstszych powikłań łokcia tenisisty zalicza się:

• osłabienie siły mięśni przedramienia,
• uszkodzenia naczyń krwionośnych lubnerwów,
• ograniczenie ruchomości stawu łokciowego.

Profilaktyka schorzenia