Encefalopatia – czym jest i co warto o niej wiedzieć

Encefalopatia to ogólny termin medyczny, który opisuje uszkodzenie, zaburzenie lub nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu. Nie jest to jedna konkretna choroba, ale raczej zespół objawów wynikających z różnych przyczyn. Encefalopatia może być ostra (nagła, przemijająca) lub przewlekła (postępująca i długotrwała), a jej skutki mogą być odwracalne lub trwałe – w zależności od źródła problemu, czasu trwania oraz zastosowanego leczenia.

Co oznacza termin „encefalopatia”?

Słowo encefalopatia pochodzi z greki i oznacza „cierpienie mózgu” (enkephalos – mózg, pathos – cierpienie). Używa się go wtedy, gdy dochodzi do zaburzeń funkcjonowania mózgu spowodowanych przez czynniki inne niż uraz mechaniczny (czyli np. nie mówimy tu o stłuczeniu mózgu po wypadku, ale o zmianach metabolicznych, infekcyjnych, toksycznych itd.).

Przyczyny encefalopatii

Encefalopatia może być wywołana przez wiele różnych czynników. Oto najczęstsze z nich:

• Toksyczna – spowodowana działaniem toksyn, np. alkoholu, narkotyków, metali ciężkich (np. ołów, rtęć), niektórych leków.
• Metaboliczna – wynikająca z zaburzeń metabolicznych, np. niewydolności wątroby (encefalopatia wątrobowa), nerek (mocznicowa), zaburzeń poziomu glukozy, elektrolitów.
• Hipoksyczna/niedotlenieniowa – po zatrzymaniu krążenia, ciężkiej niewydolności oddechowej lub uduszeniu.
• Infekcyjna – wywołana przez wirusy, bakterie, priony (np. encefalopatia w przebiegu wirusa HIV lub choroba Creutzfeldta-Jakoba).
• Nadciśnieniowa – związana z bardzo wysokim ciśnieniem krwi (np. encefalopatia nadciśnieniowa, często stan zagrożenia życia).
• Pourazowa – w wyniku mikrourazów, np. u sportowców (przewlekła encefalopatia pourazowa – CTE).
• Niedoborowa – spowodowana niedoborem witamin (zwłaszcza B1 – np. encefalopatia Wernickego).
• Nowotworowa/paraneoplastyczna – występuje jako reakcja organizmu na obecność guza (nawet jeśli nie w mózgu).
• Autoimmunologiczna – związana z chorobami, w których układ odpornościowy atakuje mózg.

Objawy encefalopatii

Objawy encefalopatii zależą od jej przyczyny, rodzaju oraz zaawansowania. Do najczęstszych należą:

1. zaburzenia świadomości (od splątania do śpiączki),
2. zmiany zachowania, drażliwość, apatia,
3. zaburzenia pamięci i koncentracji,
4. dezorientacja, luki w czasie i przestrzeni,
5. bóle głowy, zawroty głowy,
6. drgawki, napady padaczkowe,
7. zaburzenia mowy i ruchu,
8. objawy ogniskowe (np. niedowład, asymetria twarzy – w zależności od lokalizacji zmian w mózgu).

U dzieci encefalopatia może objawiać się także opóźnieniem rozwoju, regresją umiejętności, trudnościami w nauce lub zmianami neurologicznymi (np. napięcie mięśni, problemy z chodzeniem, kontakt wzrokowy).

Rodzaje encefalopatii

Ponieważ encefalopatia to szerokie pojęcie, lekarze dzielą ją na różne typy w zależności od przyczyny. Oto kilka przykładów:

1. Encefalopatia wątrobowa – powikłanie niewydolności wątroby, powodujące nagromadzenie toksyn (zwłaszcza amoniaku) we krwi, które uszkadzają mózg.
2. Encefalopatia mocznicowa – wynikająca z niewydolności nerek i nagromadzenia produktów przemiany materii.
3. Encefalopatia Wernickego – związana z niedoborem witaminy B1, szczególnie u osób uzależnionych od alkoholu.
4. Encefalopatia nadciśnieniowa – objawia się m.in. silnymi bólami głowy, nudnościami, zaburzeniami widzenia i świadomości, często stanowi stan nagły.
5. CTE (chronic traumatic encephalopathy) – przewlekła encefalopatia pourazowa, diagnozowana głównie pośmiertnie u sportowców narażonych na wielokrotne uderzenia w głowę (piłkarze, bokserzy, futboliści).

Diagnostyka encefalopatii

Rozpoznanie encefalopatii opiera się na:

• dokładnym wywiadzie lekarskim (objawy, historia chorób, przyjmowane substancje),
• badaniu neurologicznym,
• badaniach laboratoryjnych (morfologia, elektrolity, próby wątrobowe, mocznik, glukoza),
• obrazowaniu mózgu (np. MRI, CT),
• EEG (elektroencefalogram) – ocena bioelektrycznej czynności mózgu,
• czasem badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Leczenie encefalopatii

Leczenie zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Podstawowe działania to:

• usunięcie czynnika wywołującego (np. toksyny, infekcji),
• leczenie choroby podstawowej (np. wątroby, nerek),
• stabilizacja funkcji życiowych (oddychanie, ciśnienie),
• podanie leków (np. antybiotyki, leki obniżające ciśnienie, witaminy, leki przeciwdrgawkowe),
• czasem konieczna hospitalizacja, intensywna terapia, a nawet dializy (w encefalopatii mocznicowej).

W encefalopatiach przewlekłych ważna jest rehabilitacja neurologiczna, wsparcie psychologiczne, terapia poznawcza.

Czy encefalopatia jest wyleczalna?

W niektórych przypadkach (np. encefalopatia metaboliczna, nadciśnieniowa, wczesna postać Wernickego) objawy mogą całkowicie ustąpić, jeśli leczenie zostanie wdrożone szybko. W innych – np. przy uszkodzeniach trwałych, zmianach pourazowych, neurodegeneracyjnych – encefalopatia może prowadzić do trwałych deficytów neurologicznych, a nawet do śmierci.

Encefalopatia to złożone i poważne zaburzenie funkcjonowania mózgu, które może mieć wiele przyczyn i różnorodne objawy. Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i leczenie przyczyny, zanim dojdzie do trwałego uszkodzenia mózgu. W niektórych przypadkach możliwe jest pełne wyzdrowienie, w innych – długotrwałe leczenie i rehabilitacja. Niezależnie od typu, encefalopatia zawsze wymaga poważnego podejścia, interdyscyplinarnej opieki i często wsparcia dla całej rodziny pacjenta.