Encefalopatia – czym jest i co warto o niej wiedzieć

Encefalopatia to ogólny termin medyczny, który opisuje uszkodzenie, zaburzenie lub nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu. Nie jest to jedna konkretna choroba, ale raczej zespół objawów wynikających z różnych przyczyn. Encefalopatia może być ostra (nagła, przemijająca) lub przewlekła (postępująca i długotrwała), a jej skutki mogą być odwracalne lub trwałe – w zależności od źródła problemu, czasu trwania oraz zastosowanego leczenia.

 

Co oznacza termin „encefalopatia”?

Słowo encefalopatia pochodzi z greki i oznacza „cierpienie mózgu” (enkephalos – mózg, pathos – cierpienie). Używa się go wtedy, gdy dochodzi do zaburzeń funkcjonowania mózgu spowodowanych przez czynniki inne niż uraz mechaniczny (czyli np. nie mówimy tu o stłuczeniu mózgu po wypadku, ale o zmianach metabolicznych, infekcyjnych, toksycznych itd.).

 

Przyczyny encefalopatii

Encefalopatia może być wywołana przez wiele różnych czynników. Oto najczęstsze z nich:

  • Toksyczna – spowodowana działaniem toksyn, np. alkoholu, narkotyków, metali ciężkich (np. ołów, rtęć), niektórych leków.
  • Metaboliczna – wynikająca z zaburzeń metabolicznych, np. niewydolności wątroby (encefalopatia wątrobowa), nerek (mocznicowa), zaburzeń poziomu glukozy, elektrolitów.
  • Hipoksyczna/niedotlenieniowa – po zatrzymaniu krążenia, ciężkiej niewydolności oddechowej lub uduszeniu.
  • Infekcyjna – wywołana przez wirusy, bakterie, priony (np. encefalopatia w przebiegu wirusa HIV lub choroba Creutzfeldta-Jakoba).
  • Nadciśnieniowa – związana z bardzo wysokim ciśnieniem krwi (np. encefalopatia nadciśnieniowa, często stan zagrożenia życia).
  • Pourazowa – w wyniku mikrourazów, np. u sportowców (przewlekła encefalopatia pourazowa – CTE).
  • Niedoborowa – spowodowana niedoborem witamin (zwłaszcza B1 – np. encefalopatia Wernickego).
  • Nowotworowa/paraneoplastyczna – występuje jako reakcja organizmu na obecność guza (nawet jeśli nie w mózgu).
  • Autoimmunologiczna – związana z chorobami, w których układ odpornościowy atakuje mózg.

 

Objawy encefalopatii

Objawy encefalopatii zależą od jej przyczyny, rodzaju oraz zaawansowania. Do najczęstszych należą:

  1. zaburzenia świadomości (od splątania do śpiączki),
  2. zmiany zachowania, drażliwość, apatia,
  3. zaburzenia pamięci i koncentracji,
  4. dezorientacja, luki w czasie i przestrzeni,
  5. bóle głowy, zawroty głowy,
  6. drgawki, napady padaczkowe,
  7. zaburzenia mowy i ruchu,
  8. objawy ogniskowe (np. niedowład, asymetria twarzy – w zależności od lokalizacji zmian w mózgu).

 

U dzieci encefalopatia może objawiać się także opóźnieniem rozwoju, regresją umiejętności, trudnościami w nauce lub zmianami neurologicznymi (np. napięcie mięśni, problemy z chodzeniem, kontakt wzrokowy).

 

Rodzaje encefalopatii

Ponieważ encefalopatia to szerokie pojęcie, lekarze dzielą ją na różne typy w zależności od przyczyny. Oto kilka przykładów:

  1. Encefalopatia wątrobowa – powikłanie niewydolności wątroby, powodujące nagromadzenie toksyn (zwłaszcza amoniaku) we krwi, które uszkadzają mózg.
  2. Encefalopatia mocznicowa – wynikająca z niewydolności nerek i nagromadzenia produktów przemiany materii.
  3. Encefalopatia Wernickego – związana z niedoborem witaminy B1, szczególnie u osób uzależnionych od alkoholu.
  4. Encefalopatia nadciśnieniowa – objawia się m.in. silnymi bólami głowy, nudnościami, zaburzeniami widzenia i świadomości, często stanowi stan nagły.
  5. CTE (chronic traumatic encephalopathy) – przewlekła encefalopatia pourazowa, diagnozowana głównie pośmiertnie u sportowców narażonych na wielokrotne uderzenia w głowę (piłkarze, bokserzy, futboliści).

 

Diagnostyka encefalopatii

Rozpoznanie encefalopatii opiera się na:

  • dokładnym wywiadzie lekarskim (objawy, historia chorób, przyjmowane substancje),
  • badaniu neurologicznym,
  • badaniach laboratoryjnych (morfologia, elektrolity, próby wątrobowe, mocznik, glukoza),
  • obrazowaniu mózgu (np. MRI, CT),
  • EEG (elektroencefalogram) – ocena bioelektrycznej czynności mózgu,
  • czasem badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

 

Leczenie encefalopatii

Leczenie zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Podstawowe działania to:

  • usunięcie czynnika wywołującego (np. toksyny, infekcji),
  • leczenie choroby podstawowej (np. wątroby, nerek),
  • stabilizacja funkcji życiowych (oddychanie, ciśnienie),
  • podanie leków (np. antybiotyki, leki obniżające ciśnienie, witaminy, leki przeciwdrgawkowe),
  • czasem konieczna hospitalizacja, intensywna terapia, a nawet dializy (w encefalopatii mocznicowej).

 

W encefalopatiach przewlekłych ważna jest rehabilitacja neurologiczna, wsparcie psychologiczne, terapia poznawcza.

 

Czy encefalopatia jest wyleczalna?

W niektórych przypadkach (np. encefalopatia metaboliczna, nadciśnieniowa, wczesna postać Wernickego) objawy mogą całkowicie ustąpić, jeśli leczenie zostanie wdrożone szybko. W innych – np. przy uszkodzeniach trwałych, zmianach pourazowych, neurodegeneracyjnych – encefalopatia może prowadzić do trwałych deficytów neurologicznych, a nawet do śmierci.

Encefalopatia to złożone i poważne zaburzenie funkcjonowania mózgu, które może mieć wiele przyczyn i różnorodne objawy. Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i leczenie przyczyny, zanim dojdzie do trwałego uszkodzenia mózgu. W niektórych przypadkach możliwe jest pełne wyzdrowienie, w innych – długotrwałe leczenie i rehabilitacja. Niezależnie od typu, encefalopatia zawsze wymaga poważnego podejścia, interdyscyplinarnej opieki i często wsparcia dla całej rodziny pacjenta.