Elektrostymulacja TENS - skuteczne uśmierzanie bólu bez leków
Tags
prądy tens elektrostymulacja tens
Prądy TENS to jedna z najczęściej stosowanych metod elektroterapii, wykorzystywana zarówno w gabinetach fizjoterapeutycznych, jak i w warunkach domowych. Używa się ich nawet na salach porodowych do łagodzenia bólów porodowych. Jest to nieinwazyjna metoda, która pomaga zmniejszyć ból różnego pochodzenia za pomocą prądów o niskiej częstotliwości.


Czym jest elektrostymulacja TENS?

Elektrostymulacja prądami TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) jest klinicznie potwierdzoną, nieinwazyjną i niefarmakologiczną metodą łagodzenia bólu. Jest skuteczna zarówno w przypadku bólu przewlekłego, jak i ostrego. Obecnie zabiegi TENS są powszechnie wykonywane w większości gabinetów fizjoterapeutycznych, a metoda zyskuje na popularności dzięki przenośnym aparatom TENS, które pacjenci mogą używać samodzielnie w domu. Prądy TENS działają poprzez stymulację zakończeń nerwów czuciowych za pomocą impulsów prądu przepływającego przez skórę, co ma na celu zablokowanie przewodzenia sygnałów bólowych wynikających z różnych patologii oraz wywołanie reakcji przeciwbólowej poprzez stymulację wydzielania naturalnych substancji przeciwbólowych, takich jak endogenne opioidy.

Próby łagodzenia bólu za pomocą elektrostymulacji przy użyciu specjalnych urządzeń sięgają początków XX wieku. Jednak metoda ta została rozwinięta dopiero w 1965 roku, gdy Melzack i Wall opublikowali teorię kontrolowanej bramki rdzeniowej, znaną dla uproszczenia jako teoria „bramki kontrolnej”. Terapia TENS polega na selektywnym pobudzaniu włókien nerwowych, co jest wyjaśniane przez teorię kontrolowanej bramki rdzeniowej Walla i Melzacka oraz teorię endorfin (endogennych opioidów). Istotna jest również teoria ograniczenia przewodzenia w małych włóknach nerwowych. Równie ważny jest efekt psychologiczny (placebo). Celem leczenia chorób przewlekłych jest zwiększenie stężenia endorfin w płynie mózgowo-rdzeniowym, ponieważ poziom endogennych opioidów w takich przypadkach jest zazwyczaj znacznie obniżony. 


Wskazania do stosowania prądów TENS

Metoda TENS może być skuteczna w łagodzeniu niemal każdego rodzaju bólu, w tym bólu menstruacyjnego, bólu po amputacji kończyny, migreny, a nawet bólu porodowego.
  • Bóle odcinka szyjnego kręgosłupa
  • Bóle pooperacyjne
  • Bóle po amputacjach
  • Przewlekłe bóle mięśni i stawów
  • Bóle fantomowe
  • Zapalenie ścięgien
  • Półpasiec
  • Bóle związane z kręczem szyi
  • Bóle po złamaniach
  • Bóle przy zespole łokcia tenisisty i cieśni nadgarstka
  • Inne bóle neurogenne (uderzenia TENS lub impulsy wysokiej częstotliwości)
  • Bóle naczyniowe (szczególnie w zespole Buergera)
  • Bóle menstruacyjne
  • Lumbago
  • Bóle przy chorobie Reymonda
  • Bóle kręgosłupa
  • Bóle przy porażeniach połowiczych
  • Bóle reumatyczne, artretyzm
  • Bóle porodowe (I faza porodu – przykręgosłupowo na poziomie Th10-L1, II faza porodu od S2-S4; stosowanie TENS w I fazie może skrócić czas trwania porodu)

Reakcja organizmu na prądy TENS może różnić się u poszczególnych osób, co wynika z indywidualnej wrażliwości na impulsy elektryczne. Oznacza to, że skuteczność TENS może być mniejsza u niektórych osób. Wpływ na to mają również inne czynniki, takie jak odpowiedni dobór parametrów impulsów oraz sposób rozmieszczenia elektrod. U osób mniej wrażliwych na prądy TENS na określonym obszarze, bardziej skuteczna może okazać się inna forma elektrostymulacji, np. prądy interferencyjne, które tworzą bodźce pobudzające w głębszych warstwach tkanek (tzw. głęboki TENS). Prądy interferencyjne mają szersze zastosowanie niż tylko działanie przeciwbólowe. W przypadku bardziej zaawansowanych terapii przeciwbólowych, zaleca się stosowanie metod mieszanych, takich jak TENS, prądy interferencyjne i mikroprądy. W typowych przypadkach metoda TENS wykazuje jednak najlepsze działanie przeciwbólowe.


Przeciwwskazania do stosowania prądów TENS

Ogólnie prądy TENS są uznawane za bezpieczny zabieg. Niemniej jednak, mogą wystąpić szkodliwe skutki, takie jak reakcje alergiczne na żel lub przylepce. Ryzyko wiąże się również z niewłaściwą techniką aplikacji elektrod, np. nierównym kontaktem elektrod ze skórą lub niedostatecznym oczyszczeniem skóry, co może prowadzić do podrażnienia lub uszkodzenia tkanek. W odróżnieniu od wielu leków, prądy TENS nie wiążą się jednak ze znanymi skutkami ubocznymi, co stanowi istotną zaletę tej metody dla osób, które negatywnie reagują na farmakoterapię.

Mimo ogólnego bezpieczeństwa stosowania tej metody, istnieją jej pewne ograniczenia:
  • pacjenci z rozrusznikiem serca lub innymi implantami elektronicznymi,
  • metalowe implanty w obszarze stosowania prądów TENS, ponieważ grozi to przegrzaniem,
  • uszkodzenia skóry lub ryzyko ich powstania, a także wylewy podskórne i choroby dermatologiczne,
  • okolice aktywnej zmiany nowotworowej lub jej podejrzenie,
  • okolice brzucha i miednicy u kobiet ciężarnych,
  • okolice klatki piersiowej,
  • okolice oczu,
  • przednia powierzchnia szyi oraz tętnice szyjne,
  • ryzyko krwawień i wysięków, np. po uszkodzeniach tkanek miękkich,
  • okolice jąder kostnienia (strefy wzrostu kości) u dzieci,
  • znaczące zaburzenia krążenia,
  • choroby przebiegające z gorączką.

Jakie są odmiany prądów TENS?

1. Prądy TENS konwencjonalne, inaczej znane jako TENS tradycyjne, odnoszą się do prądów wysokiej częstotliwości, czyli HF-TENS. Charakteryzują się one częstotliwością w zakresie około 90-130 Hz i krótkim czasem impulsu wynoszącym około 50-150 µs. W tej odmianie TENS natężenie prądu jest dostosowane do komfortowego poziomu, pozostając poniżej progu wywołującego skurcze mięśni. Dzięki temu efekt przeciwbólowy jest szybki i zazwyczaj pojawia się w ciągu kilku minut. Niestety, działanie przeciwbólowe utrzymuje się stosunkowo krótko, zazwyczaj do kilku godzin.

2. Prądy TENS akupunkturowe, nazywane również TENS o niskiej częstotliwości lub ALTENS, to prądy o relatywnie niskiej częstotliwości, zwykle w zakresie 2-5 Hz, oraz długim czasie impulsu, wynoszącym około 200-300 µs. Natężenie tego rodzaju prądu TENS pozostaje na komfortowym poziomie, ale jest zwykle silniejsze i może przekroczyć próg skurczu mięśni. Efekt przeciwbólowy pojawia się powoli, zazwyczaj w ciągu godziny, ale utrzymuje się dłużej niż w przypadku TENS konwencjonalnego, nawet przez kilka godzin.

3. Prądy TENS krótkie i intensywne charakteryzują się wysoką częstotliwością, długim czasem trwania impulsu oraz dużą intensywnością (natężeniem). Mimo że natężenie prądu pozostaje na komfortowym poziomie, może przekroczyć próg skurczu mięśni. Dzięki temu efekt przeciwbólowy pojawia się szybko, a ból często ustępuje już w ciągu kilku minut. Co więcej, ten efekt przeciwbólowy utrzymuje się dłużej niż przy innych rodzajach TENS, nawet przez kilka godzin.

4. Prądy TENS Burst, inaczej znane jako prąd tradycyjny, mogą mieć częstotliwość wyższą niż 200 Hz. Ten rodzaj prądu przepływa w postaci pakietów zwanych "wybuchami" lub ciągów impulsów o takiej samej częstotliwości, co prądy ALTENS. Są one komfortowe, choć mogą się zbliżać do granicy skurczów mięśni. Efekt przeciwbólowy pojawia się powoli, jednak jego trwałość jest znacząca i utrzymuje się przez dłuższy czas, przekraczając kilka godzin.

5. Prądy TENS modulowane charakteryzują się zmiennym parametrem, przy zachowaniu granic przyporządkowania do kategorii HFTENS lub ALTENS, choć każdy z parametrów może ulegać modyfikacji.


Wybór odpowiedniego rodzaju prądów TENS zależy głównie od intensywności dolegliwości bólowych. Im wyższe nasilenie bólu, tym łagodniejszy prąd TENS należy zastosować, dostosowując jednocześnie niższą intensywność terapii. Warto również rozważyć plan terapeutyczny, decydując czy zabiegi TENS będą wykonywane stacjonarnie w poradni, co oznacza krótszy czas ich trwania, czy też pacjent będzie korzystał z osobistych urządzeń TENS, co umożliwia długotrwałą stymulację.


Ułożenie elektrod a ich działanie

Elektrody stosowane w terapii prądami TENS mogą być umieszczone na różne sposoby, obejmujące:

- Umieszczenie elektrod w obszarze występowania bólu.
- Umieszczenie elektrod w okolicach określonych dermatomów (obszarów na skórze o wspólnym unerwieniu z obszarem bólu).
- Umieszczenie elektrod w punktach akupunkturowych, spustowych lub motorycznych.
- Umieszczenie elektrod w okolicach korzeni nerwowych.

Aby przeprowadzić zabieg TENS, potrzebne są co najmniej dwie elektrody, tworzące jeden kanał, który stanowi zamknięty obwód elektryczny. Większość urządzeń TENS posiada dwa kanały (łącznie cztery elektrody), co umożliwia stymulację dwóch różnych obszarów lub jednego obszaru w sposób zapewniający bardziej precyzyjne pobudzenie. Na rynku dostępne są także proste elektrostymulatory w formie "długopisów" z elektrodą punktową (jeden kanał). Pomimo że są one wygodne w użytkowaniu, ich skuteczność w większości zastosowań jest znacznie mniejsza. 

Elektrody wykorzystywane w terapii TENS mogą być:

- samoprzylepne – rekomendowane najczęściej,
- wykonane z kauczuku/silikonu.

Ze względu na niewielkie natężenia prądu stosowane w TENS, elektrody o małych rozmiarach mogą być używane. Jednak zbyt małe elektrody mogą ograniczyć obszar stymulacji.


Elektrostymulacje TENS a gojenie ran

Można czasem usłyszeć, że prądy TENS mogą przyspieszać gojenie się trudno gojących się ran, na przykład przy ranach otwartych w cukrzycy. Jednakże, skuteczność TENS w tych zastosowaniach jest ograniczona. Lepsze efekty w procesach regeneracyjnych osiąga się zazwyczaj poprzez stymulację mikroprądami lub prądami wysokonapięciowymi.