Atropina – co to za substancja i do czego jest używana?

Atropina to alkaloid pochodzenia roślinnego o nazwie pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna). Znany jest od wieków ze swoich właściwości leczniczych i toksycznych. Współcześnie, atropina jest stosowana głównie w medycynie, ale także w innych dziedzinach, ze względu na jej szerokie zastosowanie.

Jak działa atropina?

Atropina jest antagonistą receptorów muskarynowych, oznacza to, że blokuje działanie neuroprzekaźnika acetylocholiny na te receptory w układzie przywspółczulnym. Układ przywspółczulny kontroluje wiele funkcji organizmu, takich jak: pracę serca, gruczoły ślinowe, a także mięśnie gładkie w przewodzie pokarmowym i oskrzelach. Blokada receptorów muskarynowych przez atropinę prowadzi do szeregu efektów farmakologicznych:

- Przyspieszenie akcji serca ( działa przeciwko bradykardii)

- Rozszerza źrenice( ma zastosowanie w badaniach okulistycznych)

- Osłabia wydzielanie śliny i śluzu ( np. w zabiegach chirurgicznych)

- Powoduje rozkurcz mięśni gładkich (ułatwia oddychanie)

Zastosowania atropiny

- Atropinę stosuje się w ratownictwie oraz intensywnej terapii. Jest kluczowym lekiem w medycynie ratunkowej, szczególnie w leczeniu bradykardii (zbyt wolnej akcji serca). W sytuacjach, gdy serce bije zbyt wolno, atropina może przyspieszyć jego pracę, co jest niezbędne do zapewnienia odpowiedniego krążenia krwi w organizmie. Stosuje się ją także w leczeniu zatrucia związkami fosforoorganicznymi (pestycydami, gazami bojowymi), które prowadzą do nadmiernej stymulacji układu przywspółczulnego.

- W okulistyce atropina stosowana jest do rozszerzania źrenic (mydriaza) w celu przeprowadzenia dokładnych badań dna oka. Pomaga również w leczeniu niektórych schorzeń oka, takich jak zapalenie tęczówki czy stanów zapalnych przedniego odcinka oka, gdzie konieczne jest rozluźnienie mięśni rzęskowych.

- W Anestezjologi atropiny używa się przed zabiegami chirurgicznymi, podawana jest, aby zmniejszyć wydzielanie śliny i śluzu, co zapobiega powikłaniom związanym z zablokowaniem dróg oddechowych. Jej działanie zmniejszające aktywność gruczołów ślinowych i oskrzelowych jest bardzo istotne.

- Stosowana jest także w leczeniu chorób przewodu pokarmowego. Ze względu na swoje właściwości rozkurczające na mięśnie gładkie, atropina używana jest w terapii niektórych zaburzeń przewodu pokarmowego, takich jak kolka jelitowa czy zespół jelita drażliwego. Zmniejsza skurcze jelit oraz łagodzi dolegliwości bólowe.

- Używana jest także w toksykologi. W przypadkach zatrucia substancjami fosforoorganicznymi, które wpływają na układ nerwowy poprzez nadmierną aktywację receptorów muskarynowych, atropinę stosuje się jako antidotum. Blokując te receptory, zapobiega objawom takim jak nadmierna ślina, zwężenie oskrzeli, spadek ciśnienia krwi czy zwolnienie akcji serca.

Działania niepożądane

Atropina jak każdy lek, może wywoływać działania niepożądane. Do najczęstszych należą: suchość w ustach, zaburzenia widzenia (rozmazany obraz z powodu rozszerzenia źrenic), trudności w oddawaniu moczu, przyspieszone bicie serca, a także przywidzenia czy omamy – szczególnie u osób starszych lub w przypadku przedawkowania. Ze względu na możliwość wystąpienia tych skutków ubocznych, atropina powinna być stosowana wyłącznie pod nadzorem lekarza.

Podsumowanie

Atropina jest lekiem o bardzo szerokim zastosowaniu, który choć ma naturalne pochodzenie, a jej działanie znane i wykorzystywane jest od wieków odgrywa kluczową rolę w nowoczesnej medycynie. Jej wpływ na blokowanie receptorów muskarynowych umożliwia leczenie wielu schorzeń, od nagłych przypadków kardiologicznych, przez choroby oczu, aż po zatrucia substancjami chemicznymi. Pamiętajmy, że choć wywodzi się z natury, jej działanie jest bardzo silne – jak w przypadku wielu substancji, które mogą być zarówno lekarstwem, jak i trucizną. Z tego względu, stosowanie atropiny powinno być zawsze kontrolowane przez lekarza.