Anaplastyczny rak

Anaplastyczny rak (ang. Anaplastic Carcinoma) to wysoko złośliwy nowotwór, charakteryzujący się znacznym stopniem anaplazji, szybkim wzrostem i wyjątkowo złym rokowaniem. Najczęściej występuje w tarczycy (anaplastyczny rak tarczycy – ATC), ale może pojawić się również w płucach, trzustce, sutku i innych narządach. Z uwagi na oporność na leczenie i szybki przebieg kliniczny, stanowi on wyzwanie terapeutyczne i prognostyczne.

Termin „anaplastyczny” odnosi się do braku zróżnicowania komórkowego, co jest cechą charakterystyczną wysoko agresywnych nowotworów. Anaplastyczny rak może powstać de novo lub jako transformacja z wcześniej zróżnicowanego raka, np. raka brodawkowatego tarczycy. Typowo dotyczy osób w podeszłym wieku i charakteryzuje się bardzo szybkim rozwojem klinicznym oraz dużą tendencją do naciekania tkanek i przerzutów.

Anaplazja oznacza utratę cech różnicowania komórek – komórki nowotworowe są pleomorficzne, z dużymi, nieregularnymi jądrami, licznymi mitozami i często obecnością komórek olbrzymich. Mutacje genetyczne zaangażowane w rozwój anaplastycznego raka obejmują m.in.:

• TP53 – mutacje supresora nowotworowego,
• BRAF V600E – często w przypadku transformacji z raka brodawkowatego,
• TERT promoter mutations,
• PIK3CA, RAS – szlaki aktywujące proliferację komórkową.

Lokalizacje i objawy kliniczne
1. Anaplastyczny rak tarczycy (ATC)

• Objawy: szybko narastający guz szyi, duszność, dysfagia, chrypka, ból.
• Nacieka sąsiednie struktury: tchawicę, przełyk, mięśnie szyi.
• Przerzuty: płuca, kości, mózg.

2. Anaplastyczny rak płuca

• Zalicza się do niedrobnokomórkowych raków płuca (NSCLC).
• Przebieg bardzo agresywny, złe rokowanie.
• Objawy: kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, utrata masy ciała.

3. Anaplastyczny rak sutka, trzustki, jelita

• Rzadkie i trudne w leczeniu.
• Objawy zależne od lokalizacji guza.

Diagnostyka
Badania obrazowe:

• USG, TK, MRI – ocena lokalizacji i naciekania tkanek.
• PET-CT – do wykrycia przerzutów.
• Biopsja gruboigłowa lub chirurgiczna:
• Potwierdzenie histopatologiczne z cechami anaplazji.

Immunohistochemia:

• Markerami pomocnymi w różnicowaniu są: cytokeratyny, p53, PAX8 (w raku tarczycy), brak ekspresji receptorów hormonalnych (w raku piersi).
• Badania molekularne:
• Wykrywanie mutacji możliwych do leczenia celowanego (np. BRAF, RET, NTRK).

Leczenie jest trudne i zazwyczaj ma charakter paliatywny. W wybranych przypadkach możliwe są terapie skojarzone:

• Chirurgia – tylko w bardzo wczesnych stadiach, rzadko możliwa resekcja radykalna.
• Radioterapia – często stosowana paliatywnie, czasem w schemacie skojarzonym.
• Chemioterapia – ograniczona skuteczność; schematy zawierające doksorubicynę, cisplatynę, paklitaksel.
• Terapie celowane i immunoterapia:
• BRAF/MEK inhibitory (dabrafenib + trametynib) – przy mutacji BRAF V600E w raku tarczycy.
• Inhibitory PD-1/PD-L1 – badania kliniczne.
• Inhibitory RET, ALK, NTRK – przy odpowiednich mutacjach.

Rokowanie w anaplastycznym raku jest bardzo złe:

• Mediana przeżycia: 3–6 miesięcy (dla ATC),
• 5-letnie przeżycie <10%,
• Gorsze rokowanie przy obecności przerzutów, zajęciu tchawicy i braku możliwości resekcji.

Anaplastyczny rak to rzadki, ale niezwykle agresywny nowotwór z bardzo złym rokowaniem. Szybka diagnostyka, ocena molekularna oraz interdyscyplinarne podejście (chirurgia, radioterapia, terapia celowana) dają największe szanse na przedłużenie życia pacjenta. Współczesne badania nad nowymi lekami i immunoterapią niosą nadzieję na poprawę skuteczności leczenia w przyszłości.