Zespół sercowo-nerkowy – kiedy kardiolog powinien współpracować z nefrologiem?

Zespół sercowo-nerkowy (ang. cardiorenal syndrome, CRS) to złożona, dynamiczna interakcja pomiędzy sercem a nerkami, w której dysfunkcja jednego z tych narządów pogarsza funkcjonowanie drugiego. Pomimo że obie te jednostki chorobowe (niewydolność serca i przewlekła choroba nerek) są dobrze znane, to świadomość ich wzajemnego wpływu i potrzeby współpracy interdyscyplinarnej – szczególnie pomiędzy kardiologiem a nefrologiem – wciąż bywa ograniczona.

Klasyfikacja zespołu sercowo-nerkowego

Zgodnie z klasyfikacją przedstawioną przez Ronco i wsp. (2008), wyróżnia się 5 typów zespołu sercowo-nerkowego:

1. Typ 1 – ostry zespół sercowo-nerkowy: Ostra niewydolność serca prowadzi do ostrego uszkodzenia nerek (np. po zawale).

2. Typ 2 – przewlekły zespół sercowo-nerkowy: Przewlekła niewydolność serca powoduje stopniowe pogarszanie funkcji nerek.

3. Typ 3 – ostry zespół nerkowo-sercowy: Ostre uszkodzenie nerek prowadzi do ostrej dysfunkcji serca (np. przez nadciśnienie objętościowe).

4. Typ 4 – przewlekły zespół nerkowo-sercowy: Przewlekła choroba nerek zwiększa ryzyko niewydolności serca.

5. Typ 5 – zespół wtórny: Wspólna patologia (np. sepsa, cukrzyca) prowadzi jednocześnie do dysfunkcji serca i nerek.

Epidemiologia i znaczenie kliniczne

Szacuje się, że nawet 30–50% pacjentów z niewydolnością serca ma współistniejącą dysfunkcję nerek. Obecność CRS pogarsza rokowanie, zwiększa ryzyko hospitalizacji oraz śmiertelność. To dlatego szybka identyfikacja CRS i odpowiednie postępowanie wielospecjalistyczne ma kluczowe znaczenie.

Kiedy kardiolog powinien skonsultować pacjenta z nefrologiem?

1. Postępujące pogorszenie funkcji nerek mimo optymalnej terapii serca

Gdy u pacjenta z niewydolnością serca mimo stosowania leków (np. ACE-I, ARNI, diuretyków) obserwuje się postępujący wzrost kreatyniny lub spadek GFR, warto włączyć nefrologa. Niezależna ocena czynności nerek i ryzyka nefropatii może pomóc zoptymalizować terapię.

2. Trudności w kontroli gospodarki wodno-elektrolitowej

Pacjenci z CRS często mają trudności z utrzymaniem równowagi płynowej – pojawiają się hiperkaliemia, hiponatremia, przewodnienie lub oporność na diuretyki. Nefrolog może pomóc dobrać leczenie (np. ultrafiltrację, zmiany w farmakoterapii) i zapobiec ostrym powikłaniom.

3. Konieczność rozpoczęcia terapii nerkozastępczej

W przypadku ostrego uszkodzenia nerek (AKI) lub w zaawansowanej przewlekłej chorobie nerek (PChN, stadium 4–5), kwalifikacja do dializ wymaga oceny nefrologa. Czasami możliwe jest zastosowanie tymczasowej terapii (np. ciągłe techniki nerkozastępcze – CRRT) u pacjentów z niestabilnością krążeniową.

4. Ocena ryzyka nefrotoksyczności leków kardiologicznych

Leki stosowane w kardiologii – m.in. digoksyna, diuretyki pętlowe, inhibitory RAAS – mogą działać toksycznie na nerki. Współpraca nefrologa umożliwia bezpieczne modyfikowanie terapii i monitorowanie efektów.

5. Pacjenci z cukrzycą i nadciśnieniem z objawami CRS

U takich pacjentów nefrolog może pomóc w ustaleniu, czy zmiany w nerkach są wtórne do niewydolności serca, czy może wynikają z nefropatii cukrzycowej lub innej pierwotnej nefropatii. Ma to istotne znaczenie dla dalszego postępowania.

Dlaczego współpraca jest kluczowa?

• Redukcja liczby hospitalizacji – wspólne działania zmniejszają ryzyko zaostrzeń.

• Lepsza kontrola objawów – dzięki precyzyjnemu zarządzaniu płynami, elektrolitami i lekami.

• Optymalizacja terapii – lepszy dobór leków przy minimalizacji ryzyka uszkodzenia narządów.

• Poprawa jakości życia pacjenta – kompleksowa opieka daje lepsze efekty funkcjonalne i psychiczne.

Podsumowanie

Zespół sercowo-nerkowy to poważne wyzwanie diagnostyczno-terapeutyczne, wymagające ścisłej współpracy między kardiologiem a nefrologiem. Wspólna ocena pacjenta, ustalenie priorytetów leczenia i monitorowanie reakcji organizmu na terapię są kluczowe, by poprawić rokowanie i jakość życia chorych z CRS.