Wady postawy u dzieci i dorosłych - jak wczesna interwencja może zmienić przyszłość

Tags

wady postawy nieprawidłowa postawa ciała

Wady postawy to wszelkie odchylenia od normy dotyczące zdolności zachowania prawidłowej sylwetki. Stanowią współcześnie poważny problem, który dotyka wielu dzieci i młodzieży. Są to różnego rodzaju nieprawidłowości w ułożeniu ciała, które mogą być spowodowane zarówno czynnikami wrodzonymi, jak i nabytymi, i obejmują różne partie ciała. Do najczęściej spotykanych zalicza się wady kręgosłupa, klatki piersiowej oraz kończyn dolnych. Rodzaj wady determinuje odpowiedni proces leczenia, dlatego istotne jest ich dokładne rozpoznanie.

Czym jest prawidłowa postawa ciała?

Wady postawy mogą być spowodowane wrodzonymi przyczynami lub anatomicznymi wadami, jednak znacznie częściej powstają stopniowo wskutek niewłaściwych nawyków. W ostatnim czasie zauważa się wzrost liczby przypadków wad postawy, co jest głównie spowodowane siedzącym trybem życia i postępującą cyfryzacją. Wady postawy mogą występować w obrębie kręgosłupa, klatki piersiowej oraz kończyn. Nie stanowią one jedynie problemu estetycznego, ale mogą także wpływać na funkcjonowanie całego organizmu, prowadząc do przeciążeń i nierównomiernego wzrostu różnych części ciała.

Nie istnieje jednak jedna uniwersalna definicja prawidłowej postawy. Przyjmuje się umownie, że prawidłowa (idealna) postawa to taka, w której ciało jest liniowe, a prawa i lewa strona są symetryczne. Postawa ta powinna być jak najbardziej zgodna z fizjologią i występować u dostatecznie dużej części populacji, aby mogła być uznana za normę dla danego wieku. W związku z tym, wadą postawy nazywa się każde odchylenie od liniowości i symetrii, które nie jest typowe dla danego wieku i występuje u mniejszości osób.

Na występowanie zmian wpływają czynniki środowiskowe, takie jak siedzący tryb życia, niska aktywność fizyczna, nieprawidłowa pozycja podczas siedzenia czy zabawy, noszenie ciężkiego tornistra, a także źle dobrane obuwie i ubranie. Istotne są również czynniki fizjologiczne, takie jak zaburzenia czucia głębokiego, wady wzroku i słuchu oraz problemy psychiczne dziecka. Dodatkowo, czynniki morfologiczne, takie jak zaburzenia napięcia mięśni, torebek stawowych i więzadeł spowodowane chorobą lub przemęczeniem, również odgrywają rolę w powstawaniu zmian. Wady postawy rozwijają się stopniowo i mogą pozostać niezauważone przez rodziców, którzy codziennie widzą swoje dziecko. Często to lekarz rodzinny, nauczyciele lub dalsza rodzina dostrzegają problem. Na początku pojawiają się zmiany czynnościowe, które prowadzą do osłabienia i rozciągnięcia jednych grup mięśniowych oraz skrócenia i nadmiernego napięcia innych. W dalszej kolejności dochodzi do rozwoju przykurczów mięśni, ścięgien i więzadeł, co ostatecznie prowadzi do utrwalenia tych przykurczów, wchodząc w etap zmian strukturalnych. Im wcześniej wada zostanie wykryta i wprowadzone zostanie odpowiednie leczenie, tym lepsze rokowania.

Rodzaje wad postawy

Wady postawy najczęściej rozwijają się u dzieci, ponieważ ich tkanka kostna jest plastyczna i podatna na zmiany. Wiele wad wynika również z wrodzonych zaburzeń. Nieprawidłowości te mogą się pogłębiać w miarę wzrostu dziecka lub w wyniku zmian hormonalnych w okresie dojrzewania. W przypadku dorosłych, wady postawy to zazwyczaj utrwalone zmiany strukturalne, które powstały w dzieciństwie.

Podstawowy podział wad postawy opiera się na ich lokalizacji:

1. Wady klatki piersiowej

W przeciwieństwie do wielu innych wad postawy, te występujące w obrębie klatki piersiowej często mają charakter wrodzony. Mogą rozwijać się też na tle przebytej krzywicy w dzieciństwie. Najczęściej diagnozuje się:

Klatka piersiowa kurza - to wada, która polega na wystawaniu mostka do przodu. Jest rezultatem nieprawidłowego rozwoju i wzrostu chrząstek żebrowych. Charakteryzuje się zniekształceniem mostka, jego uwypukleniem oraz powiększeniem wymiaru przednio-tylnego klatki piersiowej. Nazwa pochodzi od podobieństwa do klatki piersiowej ptaków. Choć głównie jest problemem estetycznym, może prowadzić do dalszych deformacji i zakłóceń w funkcjonowaniu mięśni.

Klatka piersiowa lejkowata – jest efektem wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub nieproporcjonalnego wzrostu chrząstek żebrowych. Objawia się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka oraz przylegających do niego żeber, co powoduje wysunięcie barków do przodu i spłaszczenie klatki piersiowej.

Korekcja wad klatki piersiowej zazwyczaj polega na stosowaniu ćwiczeń oddechowych, ogólnorozwojowych mających na celu poprawę postawy oraz pływaniu. W przypadkach zaawansowanych, może być konieczne leczenie chirurgiczne.

2. Wady kolan/kończyn dolnych

Wady kończyn dolnych, jeśli nie są leczone, mogą prowadzić do szybszego rozwoju zmian zwyrodnieniowych w stawach biodrowych i kolanowych, a także do licznych innych dolegliwości. W przypadku kończyn dolnych najczęściej diagnozuje się następujące wady postawy:

Kolana koślawe – jest to wada, w której nogi przyjmują kształt litery „X”. Oś podudzia i oś uda tworzą kąt otwarty na zewnątrz. Gdy osoba badana złączy kolana, odległość między wewnętrznymi kostkami jest większa niż 5 cm. Warto zauważyć, że koślawość ta jest największa między 2. a 4. rokiem życia i zmniejsza się w okresie 4-6 lat.

Kolana szpotawe - wada ta pojawia się między 1. a 3. rokiem życia i jest wtedy zjawiskiem fizjologicznym, które zazwyczaj znika około 4. roku życia. Jeżeli utrzymuje się u starszych dzieci lub dorosłych, uznawana jest za wadę postawy. W tym przypadku kąt otwarty, tworzony przez oś uda i podudzia, występuje po wewnętrznej stronie kolana. Charakteryzuje się tym, że nogi przyjmują kształt litery „O”, a przy złączonych stopach kolana pozostają oddzielone, tworząc widoczny odstęp.

Płaskostopie – to obniżenie podłużnego łuku stopy spowodowane osłabieniem aparatu więzadłowo-mięśniowego. Jest to jedna z najczęstszych deformacji stóp, szczególnie u dzieci. Długotrwałe płaskostopie może zwiększać ryzyko wystąpienia innych wad postawy.

Stopa końsko-szpotawa – zazwyczaj jest to wrodzona, złożona deformacja stopy. Objawia się nadmiernym wydrążeniem łuku podłużnego stopy, jej przywiedzeniem, szpotawością pięty oraz końskim ustawieniem kości piętowej.

3. Wady pleców i kręgosłupa

W dzisiejszych czasach wady kręgosłupa są bardzo powszechne, a według szacunków większość populacji boryka się z tymi problemami. Najczęściej występujące to:

Skolioza - to trójpłaszczyznowa wada kręgosłupa, obejmująca boczne wygięcie kręgosłupa, zaburzenia fizjologicznej kifozy piersiowej lub lordozy lędźwiowej oraz rotację osiową kręgów. Najczęściej występują skoliozy idiopatyczne, których przyczyna jest nieznana, rzadziej spotyka się skoliozy strukturalne, które wynikają ze zmian w budowie kręgów i klatki piersiowej, oraz skoliozy czynnościowe, związane ze zmianami niezwiązanymi bezpośrednio z kręgosłupem, takimi jak skrócenie jednej kończyny. Skolioza może pojawić się u dzieci w każdym wieku i zwykle postępuje, zwiększając kąt skrzywienia w miarę wzrostu dziecka, a jej progresja zazwyczaj zatrzymuje się po zakończeniu wzrostu kręgosłupa. Leczenie zależy od kąta skrzywienia i jego postępu i może obejmować zarówno metody zachowawcze, jak i operacyjne.

Boczne skrzywienie kręgosłupa – to odchylenie od osi anatomicznej całego kręgosłupa lub jego części w płaszczyźnie czołowej, które prowadzi do wtórnych zmian w układzie ruchu, klatce piersiowej oraz narządach wewnętrznych.

Plecy płaskie – charakteryzują się zmniejszeniem naturalnych krzywizn kręgosłupa, co prowadzi do odstających łopatek i spłaszczenia klatki piersiowej. W rezultacie następuje obniżenie narządów wewnętrznych, ograniczenie pojemności i ruchomości klatki piersiowej oraz nadmierne obciążenie elementów kręgosłupa z powodu braku odpowiedniej amortyzacji.

Plecy okrągłe - jak sugeruje nazwa, kręgosłup przyjmuje zaokrąglony kształt, co prowadzi do pogłębienia fizjologicznej kifozy piersiowej. Dodatkowo dochodzi do wysunięcia głowy i barków do przodu, rozsunięcia łopatek oraz spłaszczenia i zapadnięcia klatki piersiowej. Zmiany te w układzie kostno-mięśniowym mogą także pogorszyć wentylację płuc i zaburzyć przepływ krwi do mózgu.

Plecy wklęsłe – charakteryzują się pogłębieniem wygięcia (lordozy) w odcinku lędźwiowym. Ponadto obserwuje się wypięty brzuch, uwypuklenie pośladków oraz zwiększenie fizjologicznego przodopochylenia miednicy. Plecy wklęsłe są związane z osłabieniem mięśni brzucha i pośladków.

Wymienia się również wady postawy o charakterze mieszanym, takie jak plecy okrągło-wklęsłe. Często towarzyszą im wady obręczy miednicznej (np. przodopochylenie lub tyłopochylenie miednicy) oraz obręczy barkowej (np. protrakcja lub elewacja barków).

Leczenie i profilaktyka wad postawy

Leczenie wad postawy jest procesem długotrwałym, który wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Pacjent powinien być przede wszystkim pod opieką ortopedy i fizjoterapeuty, a w niektórych sytuacjach również okulisty i podologa.Im wcześniej wykryta zostanie wada postawy, najlepiej jeszcze w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania, tym lepsze są rokowania. Wady nie zdążą się utrwalić i wywołać negatywnych kompensacji w innych częściach ciała. Wady postawy można leczyć w każdym wieku, choć u dorosłych proces ten jest bardziej wymagający, trudniejszy i dłuższy. Podstawową metodą leczenia jest rehabilitacja, a leczenie operacyjne stosuje się jedynie w skrajnych przypadkach, takich jak klatka piersiowa lejkowata, która utrudnia oddychanie, czy skolioza, w której kąt skrzywienia przekracza 40-50 stopni. Procedura ta jest stosowana wyłącznie w przypadkach, gdy zmiany prowadzą do znacznych dolegliwości bólowych.

Kluczowym elementem leczenia wad postawy jest rehabilitacja, która powinna obejmować różnorodne ćwiczenia korekcyjne, wzmacniające, rozluźniające poszczególne grupy mięśniowe oraz mające na celu zmianę dotychczasowych nawyków ruchowych. Celem tych ćwiczeń jest korekta postawy ciała i przywrócenie jej symetrii. Oprócz ćwiczeń, stosowane są również różne zabiegi, takie jak elektrostymulacja i kinesiotaping, a także zaleca się używanie sprzętu rehabilitacyjnego i ortopedycznego, na przykład specjalnych wkładek do butów.

Wady postawy ciała mogą mieć podłoże wrodzone, ale często są wynikiem wpływu czynników środowiskowych. Dlatego profilaktyka jest kluczowa i powinna obejmować regularną aktywność fizyczną, przestrzeganie zasad ergonomii podczas nauki, pracy i czasu wolnego, oraz dbanie o prawidłową postawę ciała we wszystkich codziennych czynnościach.