Odruch (refleks)

Odruch (refleks) to automatyczna reakcja organizmu na bodziec (zewnętrzny lub wewnętrzny) , która zachodzi przy udziale ośrodkowego układu nerwowego.

Odruch - podział
Główny podział wyróżnia odruch warunkowy i bezwarunkowy, a jego podstawą jest tzw. łuk odruchowy. Jest to podstawa fizjologiczna, ponieważ jest to droga, którą impuls musi przebyć od receptora do efektora. Łuk odruchowy składa się z pięciu elementów:

receptor -> neuron czuciowy -> ośrodkowy układ nerwowy -> neuron ruchowy -> efektor

Receptor reaguje na dany bodziec i wysyła sygnał przez neuron czuciowy do ośrodkowego układu nerwowego (rdzenia kręgowego lub mózgu). Sygnał w rdzeniu kręgowym lub mózgu jest następnie analizowany i wysyłany przez neuron ruchowy do efektora (mięśnia, gruczołu), który reaguje odpowiednio do danej sytuacji, wykonując określone zadanie (odruch).


Odruchy warunkowe i bezwarunkowe
Odruchy warunkowe są rodzajem odruchów nabytych  - wyuczonych w ciągu życia. Ich źródłem jest powtarzanie danych sytuacji. Przykłady takich odruchów obejmują:

• wycofanie ręki na widok ognia, ponieważ dotknięcie go powoduje ból;
• wydzielanie śliny na widok jedzenia, ponieważ do jego spożycia potrzebna jest większa ilość śliny (układ przywspółczulny);
• ziewanie wieczorem, ponieważ jest to naturalna reakcja organizmu na wyczerpanie lub zmęczenie.

Z kolei odruch bezwarunkowy jest odruchem wrodzonym i występuje bez udziału świadomości, tzn. reakcja na dany bodziec następuje bardzo szybko, bez wcześniejszej analizy w ośrodkowym układzie nerwowym.
Przykładami odruchów bezwarunkowych są:

• mruganie powiekami;
• odruch kolanowy;
• odruch ssania u noworodka;
• odruch źreniczny;
• odruch wymiotny;
• odruch ścięgna Achillesa.

Odruchy ścięgniste (głębokie)
Inaczej nazywane odruchami głębokimi, powstają w wyniku podrażnienia proprioceptorów i objawiają się skurczem mięśni. Ich badanie przeprowadza się za pomocą specjalnego młotka. Test powinien być zawsze przeprowadzany po obu stronach ciała, aby wychwycić ewentualne różnice.


Przykłady badania odruchu ścięgnistego:

• mięśnia dwugłowego ramienia - pacjent w pozycji siedzącej, kończyna górna w lekkim zgięciu w stawie łokciowym spoczywa swobodnie z boku badanego. Lekarz wykonuje delikatne uderzenie młotkiem neurologicznym w okolicę dołu łokciowego, gdyż tam znajduje się ścięgno tego mięśnia. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: C5-C6.
• Z mięśnia ramienno-promieniowego - uderzenie młotkiem w ścięgno mięśnia w okolicy wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: C5.
• Kolano - pacjent znajduje się w pozycji siedzącej z luźno podwieszonymi kończynami dolnymi. Lekarz wykonuje uderzenie młotkiem tuż poniżej kolana, gdyż tam właśnie znajduje się więzadło właściwe rzepki. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: L3-L4. Następuje wyprostowanie nogi w stawie kolanowym, gdyż jest to odruch z mięśnia czworogłowego uda.
• Kostka - pochodzi ze ścięgna Achillesa. Fizjoterapeuta wykonuje ucisk na ścięgno mięśnia trójgłowego łydki. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: L5-S2.
• Mięsień trójgłowy ramienia - impingement tuż nad wyrostkiem łokciowym, ponieważ tam znajduje się ścięgno mięśnia trójgłowego ramienia. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: C7.

Odruchy powierzchniowe
Odruchy powierzchniowe są inaczej znane jako odruchy skórne lub odruchy fizjologiczne. Obejmują one skurcz mięśnia w odpowiedzi na podrażnienie skóry od zewnątrz w kierunku linii środkowej ciała. Obejmują one na przykład odruch podeszwowy lub odruch brzuszny.


Odruch podeszwowy - inaczej znany jako odruch Babińskiego.
Odruch brzuszny - występuje skurcz mięśnia prostego brzucha, gdy dochodzi do podrażnienia skóry brzucha.


Odruchy patologiczne
Odruchy patologiczne nie są zjawiskiem fizjologicznym w odpowiedzi na bodziec. Zwykle wygasają w pewnym momencie życia danej osoby, a ich długotrwałe występowanie zwykle wskazuje na patologie w rozwoju. Należą do nich odruch Babińskiego lub odruch Rossolimo.

Odruch Babińskiego polega na wyprostowaniu palucha z jego zgięciem grzbietowym, oraz podrażnianiu skóry boczno-dolnej powierzchni stopy. Z drugiej strony odruch Rossolimo obejmuje zgięcie podeszwowe palców w odpowiedzi na szybkie uderzenie.


Uszkodzenie odruchów
Badanie odruchów pozwala nam określić poziom uszkodzenia. Rozróżniamy:

• Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego - wzmożony odruch.
• Uszkodzenie obwodowego układu nerwowego - odruch osłabiony lub zniesiony.

Odruchy ocenia się w następującej skali:
0 = zniesiony (abolished)
1 + = słaby (+)
2 + = normalny (++)
3 + = nasilony (+++)
4 + = kloniczny (++++) -> bardzo silny odruch z wieloma skurczami.wobodnie z boku badanego.