Jęczmień na powiece - czy jest groźny i kiedy udać się do lekarza?

Jęczmień na oku to jedna z najczęstszych i najbardziej dokuczliwych dolegliwości okulistycznych, która może dotknąć każdego – niezależnie od wieku czy stylu życia. Choć zazwyczaj nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia, jego objawy – takie jak ból, zaczerwienienie, opuchlizna i uczucie dyskomfortu – potrafią znacząco uprzykrzyć codzienne funkcjonowanie. W artykule przyjrzymy się bliżej, czym dokładnie jest jęczmień, jakie są jego przyczyny, jak go rozpoznać, a przede wszystkim – jak skutecznie leczyć i zapobiegać nawrotom tej uciążliwej zmiany zapalnej.

Co to jest jęczmień?

Jęczmień to ropna, grudkowata zmiana zapalna rozwijająca się w obrębie gruczołów zlokalizowanych przy brzegach powiek. Medyczna nazwa tego schorzenia to hordeolum, co w języku łacińskim oznacza „ziarenko jęczmienia”. Najczęściej jęczmień spowodowany jest infekcją bakteriami z grupy gronkowców (Staphylococcus spp.). W zależności od miejsca wystąpienia, stan zapalny może dotyczyć różnych gruczołów znajdujących się wokół oka. 

Gruczoły Meiboma, zwane również gruczołami tarczkowymi, odpowiadają za produkcję tłustej wydzieliny, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania filmu łzowego. Znajdują się głęboko w powiece, w tzw. tarczce – włóknistej strukturze nadającej powiekom ich kształt. W górnej powiece występuje od 30 do 40 tych gruczołów, a w dolnej – od 20 do 30. Ich ujścia znajdują się na krawędziach powiek. Gdy dochodzi do zapalenia lub zaburzeń w pracy tych gruczołów, wydzielina łojowa może nie odpływać prawidłowo. W wyniku zablokowania przewodów gruczoły ulegają pogrubieniu, co może prowadzić do wtórnego zakażenia.

Jęczmień na oku może pojawić się zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, niezależnie od wieku. Jego wygląd i objawy zależą od rodzaju zmiany – wyróżnia się dwa typy: jęczmień zewnętrzny i wewnętrzny.

Jęczmień zewnętrzny

Ten typ jęczmienia lokalizuje się zazwyczaj przy brzegu powieki, w pobliżu rzęs. Ma postać bolesnego, zaczerwienionego guzka, który stopniowo powiększa się, tworząc różowawy lub żółtawy czubek. Zmiana dojrzewa w ciągu kilku dni, po czym samoistnie pęka i wysycha. Zewnętrzny jęczmień jest skutkiem zapalenia gruczołów Zeissa lub Molla, najczęściej spowodowanego przez bakterie gronkowca.

Jęczmień wewnętrzny

Ten rodzaj jęczmienia jest mniej widoczny, ponieważ rozwija się po wewnętrznej stronie powieki. Można go zauważyć dopiero po jej uniesieniu – objawia się jako żółtawa grudka. W przeciwieństwie do jęczmienia zewnętrznego, ten typ zwykle nie pęka, lecz stopniowo wchłania się samoistnie w ciągu kilku dni. Jęczmień wewnętrzny jest wynikiem zapalenia gruczołów Meiboma, znanych też jako gruczoły tarczkowe.

Jeśli jęczmień nie zostanie właściwie wyleczony lub zostanie zignorowany, może przekształcić się w gradówkę – przewlekłe zapalenie gruczołów Meiboma. Choć gradówka przypomina jęczmień pod względem wyglądu, zazwyczaj nie powoduje bólu. Często ustępuje samoistnie, jednak w niektórych przypadkach konieczne jest leczenie. Najpierw stosuje się ciepłe kompresy oraz maści z antybiotykiem. Gdy te metody okazują się nieskuteczne, zaleca się interwencję chirurgiczną – zabieg polega na nacięciu powieki i usunięciu zawartości zmiany.

Przyczyny powstawania jęczmienia

Główną przyczyną powstawania jęczmienia, zwłaszcza na dolnej powiece, jest infekcja wywołana przez bakterie z grupy gronkowców. Do zakażenia najczęściej dochodzi w wyniku zaniedbań higienicznych, takich jak pocieranie oczu brudnymi rękami. Jęczmień częściej rozwija się u osób z obniżoną odpornością. Zmiana ta może również towarzyszyć innym schorzeniom, takim jak przewlekłe zapalenie brzegów powiek, trądzik różowaty, cukrzyca, łojotokowe zapalenie skóry czy choroby nowotworowe. Jęczmień jest jedną z najczęściej spotykanych dolegliwości w obrębie powiek. Może wystąpić u każdego – niezależnie od wieku i płci – choć szczególnie podatne są dzieci i osoby starsze.

Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia jęczmienia należą także:

• niedokładne usuwanie makijażu,
• noszenie soczewek kontaktowych,
• nieprawidłowo skorygowana wada wzroku,
• uczulenia dotyczące oczu,
• niewłaściwa higiena narządu wzroku,
• nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV,
• przebywanie w zadymionych lub zanieczyszczonych pomieszczeniach,
• niedoświetlone otoczenie podczas pracy,
• przemęczenie oczu bez odpowiedniego nawilżenia,
• przewlekły stres.

Jęczmień na powiece zazwyczaj nie stanowi poważnego zagrożenia ani dla oka, ani dla ogólnego stanu zdrowia. W zdecydowanej większości przypadków ustępuje samoistnie, nie powodując komplikacji ani nie pozostawiając blizn. Powikłania pojawiają się rzadko, a najczęstszym z nich jest przekształcenie się zmiany w postać przewlekłą. Ze względu na bakteryjne podłoże, jęczmień jest schorzeniem zakaźnym i może przenosić się na inne osoby z najbliższego otoczenia. Dlatego też nie zaleca się wspólnego korzystania z kosmetyków, ręczników, pościeli, poduszek czy narzut z osobą, u której wystąpiły tego rodzaju zmiany skórne.

Objawy przy występowaniu jęczmienia

Jęczmień na oku najczęściej rozwija się u nasady rzęsy, po zewnętrznej stronie powieki, natomiast jęczmień wewnętrzny występuje rzadziej. Typowe objawy tej dolegliwości to:

• obecność guzka, który początkowo ma biały czubek, a w miarę rozwoju choroby przybiera żółtą barwę,
• ból, obrzęk, wrażliwość na dotyk, świąd oraz zaczerwienienie w okolicy oka,
• przekrwienie spojówki,
• nadmierne łzawienie,
• obecność wydzieliny na powierzchni oka,
• uczucie, jakby w oku znajdowało się ciało obce,
• zwiększona wrażliwość na światło,
• zwężenie szpary powiekowej, co może ograniczać pole widzenia.

Specjaliści stanowczo odradzają samodzielne wyciskanie jęczmienia. Nie powinno się ingerować mechanicznie w zmianę – dojrzały ropień zwykle pęka samoistnie, a jego zawartość ulega naturalnemu odprowadzeniu. Powstała w wyniku tego niewielka rana goi się zazwyczaj w ciągu kilku dni.

Początkowo jęczmień ma czerwoną barwę, która z czasem przechodzi w odcień różowy lub żółtawy. Choć ból zwykle nie jest silny, towarzyszące mu uczucie obecności ciała obcego w oku może wywoływać dyskomfort i zakłócać codzienne funkcjonowanie.

W większości przypadków organizm samodzielnie zwalcza infekcję. Aby jednak zapobiec rozprzestrzenieniu się stanu zapalnego na całą powiekę, należy unikać dotykania guzka oraz pocierania oka nieumytymi rękami. Jęczmień rzadko powoduje trwałe zaburzenia widzenia, choć przy większym obrzęku może dojść do przejściowych problemów ze wzrokiem, najczęściej spowodowanych nasilonym łzawieniem. Czasami pojawia się również światłowstręt.

Zaniedbanie leczenia może prowadzić do poważniejszych problemów. Jeśli objawy utrzymują się zbyt długo, warto skonsultować się z lekarzem. Nieleczony lub nieprawidłowo leczony jęczmień może przekształcić się w gradówkę – przewlekłe zapalenie gruczołów Meiboma.

Domowe sposoby na pozbycie się jęczmienia

Zmiany spowodowane jęczmieniem zazwyczaj ustępują samoistnie, dlatego w większości przypadków wystarczy łagodzić ból, zmniejszać obrzęk oraz wspomagać usuwanie nagromadzonej wydzieliny za pomocą domowych metod, takich jak:

• ciepłe okłady na oczy z kompresów nasączonych naparami z rumianku, nagietka lub zielonej herbaty, można użyć termoforu lub ręcznika namoczonego w ciepłej wodzie, na rynku dostępne są także suche, ciepłe kompresy, które również sprawdzą się w tej roli - ciepło pomaga zmniejszyć obrzęk, przyspiesza odprowadzanie ropy oraz pęknięcie jęczmienia;
• nakładanie 10-minutowych ciepłych okładów z etakrydyną 0,1% – barwnikiem akrydynowym (mleczanem etakrydyny) o działaniu przeciwbakteryjnym, stosowanym do dezynfekcji skóry i błon śluzowych;
• delikatne masaże powiek, masaż pomaga odblokować zatkane ujścia gruczołów, powinien być wykonywany zawsze w kierunku ujścia gruczołów na brzegu powieki: na górnej powiece od góry w dół, a na dolnej – od dołu ku górze, 
• dokładna higiena okolic oczu, łagodne i systematyczne oczyszczanie krawędzi powiek za pomocą jałowej gazy nasączonej solą fizjologiczną lub stosowanie specjalnych chusteczek do higieny powiek, które można kupić bez recepty w aptece.
• częste mycie rąk,
• regularna zmiana ręczników i pościeli,
• rezygnacja z używania kosmetyków do oczu, takich jak kredka, eyeliner, tusz do rzęs czy cienie do powiek,
• aplikowanie maści okulistycznych na powieki, których składnikiem aktywnym są zwykle neomycyna, bacytracyna lub erytromycyna, maści na jęczmień często zawierają także witaminę B2;
• w przypadku jęczmienia wewnętrznego dodatkowo stosuje się krople z antybiotykiem do przemywania oczu, które pomagają oczyścić oko i przyspieszają dojrzewanie zmiany.

Nie zaleca się zdrapywania ropnego czopa ani próbowania wyciskania jęczmienia. Takie działania mogą jedynie pogłębić problem i pogorszyć stan powieki. Jeśli jęczmień dotyczy mieszka włosowego rzęsy, można ją delikatnie usunąć za pomocą czystej pęsety. Natomiast mechaniczne otwarcie samego jęczmienia powinno być wykonane wyłącznie przez lekarza.

Kiedy trzeba udać się do okulisty?

Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Wizyta u specjalisty jest również wskazana, gdy:

• obrzęk związany z jęczmieniem stopniowo się powiększa i obejmuje całe oko,
• pojawiają się dodatkowe symptomy, takie jak wysoka gorączka, powiększone węzły chłonne lub duża ilość ropnej wydzieliny w miejscu zmiany,
• występują problemy z widzeniem,
• zauważalne jest wypadanie rzęs związane z jęczmieniem.

Lekarz najczęściej zaleca stosowanie maści lub kropli z antybiotykiem. Jeśli jednak objawy utrzymują się przez dłuższy czas lub pojawia się kilka jęczmieni jednocześnie, może być konieczne wprowadzenie leczenia antybiotykami doustnymi. Jeśli leczenie zachowawcze okaże się nieskuteczne, może być potrzebna operacja. Procedura ta polega na ostrożnym nacięciu oraz usunięciu zawartości zmiany. Ręczne otwarcie jęczmienia wspomaga szybsze gojenie. W przypadku, gdy jęczmień dotyczy mieszka włosowego rzęsy, można ją ostrożnie usunąć, co pozwala na otwarcie zmiany. Nacięcie samego jęczmienia powinno być wykonane tylko przez lekarza.

Nawet przy odpowiednim leczeniu często zdarza się, że zmiany pojawiają się ponownie. Wynika to z nawrotowego charakteru tej dolegliwości, dlatego mówi się o jęczmieniu nawracającym. Aby zapobiec kolejnym epizodom, bardzo ważne jest utrzymanie odpowiedniej higieny rąk i okolic oczu, co pomaga ograniczyć przenoszenie bakterii na powieki.