Elastografia to nowoczesna, nieinwazyjna technika diagnostyczna, która rewolucjonizuje sposób oceny tkanek miękkich w medycynie. Dzięki niej możliwe jest obrazowanie i pomiar sztywności tkanek, co stanowi cenne uzupełnienie tradycyjnych badań ultrasonograficznych (USG). Zmiany elastyczności tkanek mogą być wczesnym sygnałem procesów chorobowych – takich jak stany zapalne, zwłóknienia czy zmiany nowotworowe – dlatego elastografia znajduje coraz szersze zastosowanie w diagnostyce chorób wątroby, piersi, tarczycy, prostaty czy mięśni.
Czym jest elastografia i jakie informacje dostarcza?
Elastografia to zaawansowana metoda diagnostyczna będąca uzupełnieniem tradycyjnego badania USG. Jej głównym celem jest ocena twardości i sprężystości tkanek, czyli określenie, czy badany obszar jest miękki czy sztywny. Ma to istotne znaczenie, ponieważ zmienione chorobowo tkanki – np. wskutek stanu zapalnego, włóknienia czy nowotworu – zwykle charakteryzują się większą sztywnością niż zdrowe.
W niektórych przypadkach, gdy zmiany znajdują się tuż pod powierzchnią skóry, możliwe jest ich wykrycie już podczas badania palpacyjnego, czyli przez dotyk – jak np. guzki w piersiach, tarczycy czy tkance podskórnej. Jednak wiele narządów, takich jak wątroba, znajduje się zbyt głęboko, by dało się je zbadać w ten sposób bezinwazyjnie. W takich sytuacjach elastografia pozwala na „wirtualne dotknięcie” narządu, umożliwiając ocenę jego struktury i wykrycie nieprawidłowości bez konieczności interwencji chirurgicznej.
Elastografia stanowi rozwinięcie tradycyjnego badania ultrasonograficznego. Po standardowej ocenie obrazu narządu, wykonywana jest dodatkowa analiza jego twardości i elastyczności, co pozwala na dokładniejszą diagnostykę. Można to porównać do sytuacji, w której zamiast oceniać pieczywo jedynie wzrokiem, dokonuje się dodatkowo sprawdzenia jego świeżości przez lekkie uciśnięcie – wygląd zewnętrzny może być mylący, a dopiero reakcja na nacisk zdradza jego rzeczywisty stan. Z punktu widzenia osoby badanej, elastografia nie różni się znacząco od zwykłego USG – badanie jest bezbolesne i nieinwazyjne. Jedyną różnicą może być konieczność chwilowego wstrzymania oddechu, co umożliwia dokładniejsze uzyskanie obrazu.
Elastografia umożliwia określenie stopnia zaawansowania choroby oraz monitorowanie jej postępu, co w wielu przypadkach pozwala ograniczyć potrzebę wykonywania inwazyjnych procedur, takich jak biopsja wątroby. Może również pełnić funkcję pomocniczą w trakcie planowania zabiegów chirurgicznych – wskazując, która z kilku podejrzanych zmian wymaga interwencji. Niekiedy wyniki elastografii stanowią podstawę do rezygnacji z planowanego zabiegu lub przesunięcia go w czasie.
Rodzaje elastografii i stosowane metody
W elastografii wyróżnia się dwa główne typy w zależności od technologii obrazowania:
- elastografia rezonansu magnetycznego (MRI),
- elastografia ultrasonograficzna (USG).
W praktyce klinicznej zdecydowanie częściej wykorzystywana jest elastografia USG, którą dzieli się na dwa podstawowe warianty:
- elastografię statyczną,
- elastografię dynamiczną.
Elastografia statyczna
To najprostsza forma elastografii, umożliwiająca ocenę względnej sztywności tkanek. Badanie polega na rytmicznym uciskaniu głowicą ultrasonograficzną badanego obszaru, co powoduje odkształcenie tkanek. Na podstawie ich reakcji – stopnia odkształcenia i tempa powrotu do pierwotnego kształtu – system komputerowy generuje obraz pokazujący różnice w twardości. Ta metoda sprawdza się m.in. w ocenie zmian ogniskowych, takich jak guzki w piersiach lub tarczycy. Nie jest jednak odpowiednia do oceny zaawansowania włóknienia narządów miąższowych, np. wątroby.
Elastografia dynamiczna
W tej metodzie wykorzystywane są zewnętrzne drgania mechaniczne lub akustyczne (ultradźwiękowe), które generują fale poprzeczne w tkankach. Prędkość rozchodzenia się tych fal zależy bezpośrednio od sztywności badanego obszaru, co pozwala na precyzyjny, liczbowy pomiar twardości – wyrażany w kilopaskalach (kPa). Technologia ta wykorzystywana jest m.in. w urządzeniach typu FibroScan oraz w nowoczesnych systemach ultrasonograficznych z funkcją elastografii SWE (np. Aixplorer). Tylko aparaty wykorzystujące elastografię dynamiczną są odpowiednie do oceny stopnia włóknienia wątroby.
Najczęstsze zastosowania elastografii
Elastografia znajduje najszersze zastosowanie w ocenie stanu wątroby – to właśnie ten narząd jest najczęściej poddawany badaniu tą metodą.
Wskazaniem do przeprowadzenia elastografii mogą być m.in.:
- przebyte wirusowe zapalenie wątroby, zwłaszcza typu C,
- zmiany wykryte w badaniu USG, takie jak stłuszczenie (steatoza) czy podejrzenie zwłóknienia,
- przewlekle podwyższone wartości enzymów wątrobowych, zwłaszcza aminotransferaz.
Badanie może być również wykonane profilaktycznie – u osób bez wcześniejszych problemów zdrowotnych, które chcą sprawdzić kondycję swojej wątroby. Warto jednak zaznaczyć, że istnieją pewne ograniczenia. Trudności z wiarygodną oceną mogą wystąpić u pacjentów nieskutecznie współpracujących podczas badania, a także u osób z dużą otyłością, skrajnym wyniszczeniem organizmu, rozległymi zmianami guzowatymi w wątrobie lub w zaawansowanej niewydolności krążeniowo-oddechowej.
Czym jest elastografia wątroby?
Elastografia wątroby to nieinwazyjna technika diagnostyczna, umożliwiająca ocenę stopnia zwłóknienia tego narządu. Wraz z rozwojem niektórych schorzeń, takich jak stłuszczenie czy marskość wątroby, jej struktura ulega zmianie – staje się twardsza. Dzieje się tak na skutek działania szkodliwych czynników, m.in. wirusów, alkoholu czy leków, które prowadzą do aktywacji komórek gwiaździstych. W efekcie dochodzi do nadmiernej produkcji kolagenu i jego odkładania się w tkankach, co prowadzi do wzrostu sztywności wątroby.
Podczas elastografii wykorzystywane są fale ultradźwiękowe, które wywołują mikroskopijne drgania w tkankach. Prędkość, z jaką fale rozchodzą się przez narząd, zależy od jego twardości – im większa sztywność, tym szybciej się przemieszczają. Uzyskane wartości mierzone są w kilopaskalach (kPa), a ich podwyższenie może wskazywać na zaawansowane zmiany zwłóknieniowe. U zdrowej osoby sztywność wątroby mieści się zwykle w granicach 4–5,5 kPa, w zależności od zastosowanego sprzętu.
Do klasyfikacji stopnia zwłóknienia używa się m.in. skali METAVIR, gdzie:
- F0 oznacza brak zwłóknienia,
- F4 odpowiada marskości wątroby.
Wyniki elastografii powinny być zawsze interpretowane przez lekarza – najlepiej hepatologa – który uwzględnia cały kontekst kliniczny pacjenta, wyniki innych badań oraz historię choroby.
Jak przygotować się do badania elastograficznego wątroby?
Przed wykonaniem elastografii wątroby zaleca się pozostanie na czczo przez minimum 8 do 12 godzin. Spożycie posiłku powoduje fizjologiczne przekrwienie wątroby, co może wpłynąć na zawyżenie wyników badania i prowadzić do błędnej interpretacji – np. fałszywego podejrzenia zwiększonej sztywności narządu, mogącej sugerować chorobę, której faktycznie nie ma. Dopuszczalne jest wypicie niewielkiej ilości wody, np. w celu popicia zażywanych leków.
W przypadku pacjentów, którzy muszą spożyć posiłek ze względu na konieczność przyjęcia leków, należy indywidualnie dostosować godzinę wykonania badania. Niezwykle ważne jest również zabranie ze sobą pełnej dokumentacji medycznej związanej z ocenianym problemem zdrowotnym – wyników wcześniejszych badań, kart informacyjnych czy wypisów. Częstym błędem jest pozostawienie tych materiałów w domu lub ich celowe pomijanie, co może znacznie utrudnić rzetelną ocenę stanu zdrowia.
Jak przebiega badanie?
Procedura elastografii poprzedzona jest zebraniem dokładnego wywiadu oraz analizą wcześniejszej dokumentacji medycznej. Następnie przeprowadzane jest krótkie badanie orientacyjne – lekarz ocenia wielkość wątroby, jej echogeniczność (czyli jasność obrazu w USG), strukturę miąższu oraz obecność ewentualnych zmian ogniskowych. Sprawdzany jest również stan żyły wrotnej (jej średnica, obecność skrzeplin, kierunek i szybkość przepływu krwi), a także dokonywana jest ocena rozmiaru śledziony i innych elementów pomocnych w pełnej diagnostyce oraz do porównań przy kolejnych kontrolach.
Dopiero po wykonaniu tych czynności przystępuje się do właściwej części badania elastograficznego. Pacjent układany jest na plecach, z uniesioną – przynajmniej prawą – ręką (najczęściej pod głową), co umożliwia lepszy dostęp do przestrzeni międzyżebrowych i ułatwia obrazowanie wątroby. Po wyborze odpowiedniego miejsca pomiaru lekarz prosi pacjenta o zatrzymanie oddechu w fazie neutralnej – nie po głębokim wdechu ani wydechu – aby zapewnić optymalne warunki do uzyskania wiarygodnych wyników.
W trakcie tego krótkiego bezdechu sonda aparatu emituje impuls, który przechodzi przez wątrobę, a następnie odbiera fale zwrotne. Uzyskane dane są przetwarzane komputerowo i przedstawiane jako wartości twardości – najczęściej w kilopaskalach (kPa) lub jako prędkość fali w metrach na sekundę. Im większa sztywność tkanki, tym szybciej rozchodzi się fala i tym wyższa wartość pomiaru – co może wskazywać na bardziej zaawansowane zmiany chorobowe.
Standardowo wykonuje się kilka lub kilkanaście pomiarów. Najbardziej skrajne wyniki są odrzucane, a końcowy rezultat opiera się na wartości średniej. Do interpretacji danych używane są specjalne skale i tabele, które pomagają w określeniu stopnia zwłóknienia.
Validate your login