Echinokokoza to ciężka, przewlekła choroba pasożytnicza wywoływana przez larwalne formy tasiemców z rodzaju Echinococcus, występujących głównie u psowatych, takich jak psy, lisy czy wilki. Człowiek zaraża się jako żywiciel pośredni, najczęściej przypadkowo, poprzez spożycie jaj pasożyta obecnych w środowisku. Istnieją dwa główne typy tej choroby – echinokokoza jednojamowa (wywoływana przez Echinococcus granulosus) i echinokokoza wielojamowa (wywoływana przez Echinococcus multilocularis). Oba typy różnią się przebiegiem, rokowaniem i sposobem leczenia, ale łączy je wspólna cecha – nieleczone mogą prowadzić do ciężkich uszkodzeń narządów wewnętrznych, a nawet śmierci.
Drogi zakażenia i cykl rozwojowy pasożyta
Do zakażenia dochodzi poprzez połknięcie mikroskopijnych jaj pasożyta, które wydalane są z kałem przez zakażone zwierzęta – najczęściej psy i lisy. Jaja mogą znajdować się w glebie, na warzywach, owocach leśnych, grzybach, sierści zwierząt, a także w skażonej wodzie. Po połknięciu jaja w przewodzie pokarmowym człowieka uwalniają onkosfery, które przechodzą przez ścianę jelita i wraz z krwią docierają do różnych narządów, głównie wątroby i płuc, gdzie tworzą torbiele larwalne. Człowiek nie jest w stanie przenosić choroby dalej – jest tzw. „ślepym ogniwem” cyklu rozwojowego pasożyta.
Echinokokoza jednojamowa (bąblowica)
To najczęstsza postać choroby, która charakteryzuje się powstawaniem pojedynczych, często dużych torbieli w narządach, zwłaszcza w wątrobie (70–80% przypadków) oraz w płucach (10–20%). Torbiel rośnie powoli, przez wiele lat, zanim zacznie dawać objawy. Może osiągać nawet kilkanaście centymetrów średnicy i zawierać setki tysięcy protoskoleksów – form zdolnych do dalszego rozwoju u żywiciela ostatecznego (np. psa). Objawy mogą pojawić się dopiero w zaawansowanym stadium i obejmować uczucie rozpierania, ból w prawym podżebrzu, nudności, żółtaczkę (gdy torbiel uciska drogi żółciowe) lub kaszel i duszność (przy zajęciu płuc). W przypadku pęknięcia torbieli może dojść do ciężkiej reakcji alergicznej, a nawet wstrząsu anafilaktycznego.
Echinokokoza wielojamowa (alweokokoza)
To rzadsza, ale znacznie bardziej agresywna forma echinokokozy. Wywołuje ją Echinococcus multilocularis, który występuje głównie w populacjach dzikich lisów. Torbiele tworzone przez ten gatunek mają postać wielu drobnych, naciekających pęcherzyków, które przypominają guz nowotworowy. Zmiany w wątrobie mogą dawać przerzuty do innych narządów, takich jak płuca, mózg, śledziona czy kości. Choroba rozwija się bardzo powoli, ale w zaawansowanym stadium może prowadzić do niewydolności wątroby, żółtaczki mechanicznej, krwawień i zgonu. Leczenie jest trudne, często wymaga długotrwałej terapii farmakologicznej, a niekiedy nawet przeszczepu wątroby.
Objawy echinokokozy
Objawy echinokokozy są niespecyficzne i zależą od lokalizacji torbieli oraz ich wielkości. W początkowych etapach choroba może przebiegać bezobjawowo przez wiele lat. W miarę rozwoju choroby mogą pojawić się: bóle brzucha, uczucie pełności, nudności, żółtaczka, gorączka, osłabienie, spadek masy ciała, duszność, kaszel, a w skrajnych przypadkach objawy neurologiczne lub reakcja anafilaktyczna. W echinokokozie wielojamowej często występują objawy przypominające nowotwór złośliwy.
Diagnostyka
Rozpoznanie echinokokozy opiera się na badaniach obrazowych (USG, tomografia komputerowa – TK, rezonans magnetyczny – MRI), testach serologicznych wykrywających przeciwciała przeciwko pasożytowi (ELISA, Western blot) oraz – w niektórych przypadkach – biopsji zmian torbielowatych. Diagnostyka różnicowa jest niezwykle ważna, ponieważ objawy echinokokozy mogą przypominać inne choroby wątroby lub płuc.
Leczenie
Leczenie echinokokozy jednojamowej polega głównie na chirurgicznym usunięciu torbieli wraz z otaczającą ją torebką. Zabieg powinien być przeprowadzony ostrożnie, aby nie doszło do pęknięcia torbieli i rozsiewu pasożyta. Uzupełnieniem leczenia chirurgicznego jest długotrwała terapia albendazolem. W przypadku echinokokozy wielojamowej leczenie chirurgiczne jest znacznie trudniejsze, a często niemożliwe – wówczas stosuje się wieloletnie leczenie farmakologiczne, a w skrajnych przypadkach przeszczep wątroby.
Profilaktyka
Zapobieganie echinokokozie polega na przestrzeganiu zasad higieny: myciu rąk po kontakcie z psami, lisami lub glebą, myciu owoców leśnych i warzyw przed spożyciem, unikaniu picia wody z niepewnych źródeł, regularnym odrobaczaniu psów (zwłaszcza na terenach wiejskich), ograniczaniu kontaktu z dzikimi zwierzętami oraz kontrolowaniu populacji lisów. Istotna jest także edukacja mieszkańców terenów endemicznych oraz kontrola weterynaryjna produktów zwierzęcych.
Echinokokoza to poważna choroba pasożytnicza, która może rozwijać się latami bezobjawowo, a następnie prowadzić do groźnych powikłań, zagrażających życiu. Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia – zarówno chirurgicznego, jak i farmakologicznego. Ze względu na sposób zakażenia, skuteczna profilaktyka opiera się przede wszystkim na higienie, kontroli zwierząt i edukacji. Dzięki tym działaniom można znacząco zmniejszyć liczbę przypadków zachorowań i poprawić rokowanie u osób już zakażonych.
Validate your login