Antraks – cichy zabójca czy realne zagrożenie?

Wąglik, znany również jako antraks, od wieków budzi strach zarówno wśród lekarzy, jak i zwykłych ludzi. Choroba ta, wywoływana przez bakterię Bacillus anthracis, może mieć różne postaci – od stosunkowo łagodnej infekcji skórnej po śmiertelnie groźną postać wziewną. Choć wąglik naturalnie występuje głównie u zwierząt, jego zdolność do zakażania ludzi oraz możliwość wykorzystania go jako broni biologicznej sprawiają, że wciąż pozostaje w centrum zainteresowania naukowców i służb sanitarnych na całym świecie.

Co to jest antraks i skąd się bierze?
Antraks to zakaźna choroba bakteryjna, wywołana przez laseczkę wąglika (Bacillus anthracis). Jest to bakteria zdolna do tworzenia przetrwalników, czyli wytrzymałych form pozwalających jej przetrwać ekstremalne warunki środowiskowe przez dziesiątki, a nawet setki lat. Spory wąglika mogą znajdować się w glebie, skąd trafiają do organizmów zwierząt roślinożernych, takich jak krowy, owce czy kozy.

Ludzie mogą zarazić się wąglikiem na kilka sposobów, najczęściej poprzez kontakt z chorymi zwierzętami lub skażonymi produktami pochodzenia zwierzęcego. Zakażenie może także nastąpić drogą wziewną, co jest najgroźniejszą formą tej choroby.

Drogi zakażenia – jak można się zarazić?
Istnieją trzy główne drogi zakażenia antraksem:

• Wąglik skórny (najczęstsza forma, ale najmniej groźna) 
• Najczęściej występuje u osób pracujących ze zwierzętami lub surowcami pochodzenia zwierzęcego (np. skórą, wełną).
• Bakteria dostaje się do organizmu przez drobne uszkodzenia skóry, powodując powstanie charakterystycznej czarnej zmiany martwiczej.

Objawy:

• Czerwony, swędzący guzek, który przekształca się w bolesne owrzodzenie z czarnym środkiem
• Obrzęk i stan zapalny wokół rany
• Gorączka, osłabienie
• Rokowanie:
  Wąglik skórny rzadko kończy się śmiercią, jeśli jest leczony antybiotykami.

Wąglik pokarmowy (rzadszy, ale groźny)
Zakażenie następuje po spożyciu zakażonego mięsa, które nie zostało odpowiednio ugotowane. Ta postać choroby jest trudniejsza do zdiagnozowania i często prowadzi do poważnych komplikacji.

Objawy:

• Silne bóle brzucha
• Nudności i krwawe wymioty
• Biegunka (często krwawa)
• Gorączka i osłabienie
• Wstrząs septyczny
• Rokowanie:
  Śmiertelność wąglika pokarmowego wynosi od 25 do 60%, w zależności od szybkości wdrożenia leczenia.

Wąglik wziewny (najbardziej śmiertelna forma)
Do zakażenia dochodzi poprzez wdychanie przetrwalników bakterii. To właśnie ta forma budzi największe obawy, ponieważ może być wykorzystana w bioterroryzmie.

Objawy:
Faza pierwsza:

• Objawy przypominające przeziębienie lub grypę (gorączka, kaszel, osłabienie)
• Ból gardła, bóle mięśniowe
• Lekkie duszności

Faza druga:

• Nagłe pogorszenie stanu zdrowia
• Trudności w oddychaniu
• Sinica (niebieskie zabarwienie skóry)
• Wysoka gorączka
• Wstrząs septyczny
• Rokowanie:
  Bez leczenia wąglik wziewny niemal zawsze kończy się śmiercią. Nawet przy szybkiej terapii śmiertelność wynosi około 45%.

Wąglik jako broń biologiczna
Wąglik od dawna znajduje się na liście potencjalnych broni biologicznych. Jego przetrwalniki są odporne na ekstremalne warunki, łatwe do rozprzestrzeniania i wyjątkowo śmiercionośne w formie wziewnej.

Najbardziej znanym przypadkiem użycia antraksu w bioterroryzmie był atak w USA w 2001 roku, kiedy to skażone listy zawierające spory bakterii zostały wysłane do różnych instytucji. Zakażonych zostało 22 osoby, z czego 5 zmarło.

W historii istniały również przypadki niezamierzonych wycieków wąglika – np. w 1979 roku w Swierdłowsku (obecnie Jekaterynburg, Rosja) doszło do katastrofy w laboratorium wojskowym, gdzie przez przypadek uwolniono spory bakterii. W wyniku tego incydentu zginęło ponad 60 osób.

Najskuteczniejszym sposobem leczenia wąglika są antybiotyki:

• Cyprofloksacyna
• Doksycyklina
• Penicylina
• Terapia musi rozpocząć się jak najszybciej – im wcześniej wdrożone leczenie, tym większa szansa na przeżycie.

Szczepienia i profilaktyka
Istnieje szczepionka przeciwko antraksowi, ale nie jest ona powszechnie dostępna. Stosuje się ją głównie u osób szczególnie narażonych na kontakt z bakterią (np. pracowników laboratoriów, wojska, hodowców zwierząt).

Czy wąglik stanowi realne zagrożenie?
W większości krajów rozwiniętych ryzyko zakażenia antraksem jest minimalne. Dzięki kontrolom sanitarnym i szczepieniom zwierząt, przypadki naturalnego zakażenia są niezwykle rzadkie. Jednak w niektórych rejonach świata, zwłaszcza tam, gdzie hodowla zwierząt odbywa się bez nadzoru weterynaryjnego, wąglik nadal stanowi zagrożenie.

Prawdziwy niepokój budzi jednak możliwość wykorzystania tej bakterii w celach bioterrorystycznych. Choć ataki z użyciem wąglika są trudne do przeprowadzenia na dużą skalę, wciąż pozostaje on na radarze służb bezpieczeństwa jako potencjalna broń biologiczna.