Punkcja – rodzaje, wskazania i technika wykonania

Punkcja (z łac. punctio – nakłucie) to zabieg diagnostyczny lub terapeutyczny polegający na wprowadzeniu igły do wnętrza ciała w celu pobrania materiału biologicznego (np. płynu, tkanki) lub podania leku. Jest to procedura szeroko stosowana w medycynie, od neurologii po ortopedię, wymagająca precyzji i znajomości anatomii.

Rodzaje punkcji
W zależności od lokalizacji i celu, wyróżniamy kilka głównych rodzajów punkcji:

1. Punkcja lędźwiowa (punkcja lumbalna)
Cel: Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego do diagnostyki chorób OUN (np. zapalenie opon mózgowych, stwardnienie rozsiane) lub podanie leków (np. znieczulenie podpajęczynówkowe).

Miejsce wkłucia: Przestrzeń międzykręgowa L3/L4 lub L4/L5.

2. Punkcja jamy opłucnowej (torakocenteza)
Cel: Usunięcie płynu z jamy opłucnej w przebiegu np. wysięku opłucnowego, odmy opłucnowej, czy rozpoznania nowotworu.

Miejsce wkłucia: Najczęściej 7.–8. przestrzeń międzyżebrowa, w linii pachowej tylnej.

3. Punkcja jamy brzusznej (paracenteza)
Cel: Odbarczenie wodobrzusza, diagnostyka przy podejrzeniu zapalenia otrzewnej lub nowotworu.

Miejsce wkłucia: Najczęściej dolna część jamy brzusznej, bocznie od kresy białej.

4. Punkcja stawu
Cel: Diagnostyka i leczenie stanów zapalnych stawów, obecności płynu, krwi lub zakażenia.

Miejsce wkłucia: Zależne od lokalizacji stawu – najczęściej kolanowego, barkowego lub skokowego.

5. Punkcja szpiku kostnego
Cel: Diagnostyka chorób układu krwiotwórczego (np. białaczki, niedokrwistości).

Miejsce wkłucia: Najczęściej talerz biodrowy tylni górny lub mostek.

Wskazania do wykonania punkcji
Punkcja wykonywana jest w celu:

Diagnostycznym:

pobranie płynów ustrojowych (np. płynu mózgowo-rdzeniowego, opłucnowego, stawowego),

rozpoznanie zakażeń, krwotoków, nowotworów,

ocena ciśnienia płynów (np. ciśnienie śródczaszkowe).

Leczniczym:

odbarczenie jam ciała (np. w wodobrzuszu, odmie opłucnowej),

podanie leków (np. chemioterapia, znieczulenie),

usunięcie zbiorników patologicznych (np. ropni).

Technika wykonania punkcji – ogólne zasady
Chociaż technika zależy od rodzaju punkcji, istnieją pewne wspólne etapy:

Przygotowanie pacjenta:

Wywiad medyczny i zgoda na zabieg,

Ocena parametrów krzepnięcia krwi,

Pozycjonowanie pacjenta (np. pozycja siedząca lub leżąca).

Aseptyka:

Dezynfekcja skóry,

Założenie jałowych rękawic, maski, pola operacyjnego.

Znieczulenie:

Miejscowe (np. lidokaina) w miejscu wkłucia.

Wykonanie punkcji:

Delikatne wprowadzenie igły do odpowiedniej głębokości,

Pobranie materiału lub odprowadzenie płynu,

W razie potrzeby podanie leku.

Zakończenie procedury:

Usunięcie igły, opatrunek jałowy,

Obserwacja pacjenta (zwłaszcza po punkcji lędźwiowej).

Powikłania punkcji
Choć zabieg jest stosunkowo bezpieczny, mogą wystąpić:

zakażenia,

krwawienia,

uszkodzenia narządów sąsiednich,

ból głowy (często po punkcji lędźwiowej),

reakcje alergiczne (na środki znieczulające).

Punkcja to istotne narzędzie diagnostyczne i terapeutyczne we współczesnej medycynie. Prawidłowe wykonanie zabiegu wymaga znajomości anatomii, zasad aseptyki oraz odpowiedniego przygotowania pacjenta. Dzięki swojej skuteczności i stosunkowo niskiej inwazyjności pozostaje ona ważnym elementem pracy lekarzy wielu specjalizacji.