Przeszczep osobowości - czy to w ogóle możliwe?

W popularnych mediach co jakiś czas pojawiają się historie o pacjentach, którzy po przeszczepie serca lub innego narządu mieli przejąć „cechy osobowości” dawcy. Choć takie opowieści są fascynujące, stoją w sprzeczności z wiedzą naukową.
Medycyna oraz współczesna neurobiologia zgodnie wskazują, że „przeszczep osobowości” jest niemożliwy, a osobowość pozostaje nierozerwalnie związana ze strukturami i aktywnością ludzkiego mózgu.

Jednak mit ten powraca – dlatego warto zrozumieć, czym jest osobowość z punktu widzenia biologii i dlaczego żaden przeszczep nie może jej przenieść.

---

Czym jest osobowość? – podstawa neurobiologiczna

Osobowość to trwały zestaw:

* cech temperamentu,
* wzorców emocjonalnych,
* sposobów myślenia,
* reakcji psychicznych,
* zachowań społecznych.

Powstaje i utrzymuje się dzięki złożonej aktywności:

* kory przedczołowej,
* układu limbicznego,
* ciała migdałowatego,
* hipokampa,
* połączeń korowo-podkorowych,
* neuroprzekaźników (dopamina, serotonina, noradrenalina).

Osobowość jest więc produktem sieci neuronalnych, a nie pojedynczego narządu w ciele.
Oznacza to, że aby „przeszczepić” osobowość, należałoby przeszczepić cały mózg, co medycznie i etycznie nie jest możliwe.

Przeszczepy narządów a zmiany zachowania – fakty i mity

Niektóre osoby po przeszczepie serca, płuc czy wątroby zgłaszały zmiany w preferencjach, nastroju lub zachowaniu. Zjawisko to stało się popularnie nazywane „komórkową pamięcią” (cellular memory).
Jednak badania i obserwacje kliniczne wskazują na zupełnie inne mechanizmy:

a) Leki immunosupresyjne i sterydy

* wpływają na nastrój,
* mogą powodować bezsenność, drażliwość, depresję, hipomanię, a nawet epizody psychotyczne.

b) Stres związany z operacją

Ogromne emocjonalne napięcie, lęk o życie, długotrwała hospitalizacja i zmiana stylu życia mogą prowadzić do:

* zaburzeń adaptacyjnych,
* zmian w zachowaniu,
* zmian preferencji żywieniowych lub aktywnościowych.

c) Psychologiczna identyfikacja z dawcą

Pacjent może tworzyć wyobrażenia o dawcy, które zmieniają jego sposób myślenia o własnym życiu i tożsamości. To naturalny proces psychologiczny.

d) Neurobiologiczne skutki niedotlenienia lub zabiegów

Przeszczep jest procedurą bardzo obciążającą, mogącą prowadzić do:

* zaburzeń poznawczych,
* zmian nastroju,
* epizodów majaczeniowych (delirium).

Żaden z tych procesów nie oznacza jednak „transferu osobowości”.

Dlaczego narządy nie mogą przenosić pamięci ani cech psychicznych?

Aby komórki mogły „przechowywać” wspomnienia lub cechy osobowości, musiałyby mieć:

* synapsy,
* neuroprzekaźniki,
* układy plastyczności neuronalnej (LTP, LTD),
* sieci neuronalne.

Narządy takie jak serce, wątroba czy nerki nie mają takich struktur.
To zwykłe komórki somatyczne, pozbawione zdolności kodowania informacji psychicznych.

Najbardziej zbliżoną koncepcją są badania nad tzw. układem neurokardiologicznym, wskazujące, że serce posiada własną sieć neuronów, ale:

* jest to jedynie autonomiczny układ regulacyjny,
* nie tworzy pamięci trwałej,
* nie wpływa na osobowość w sensie psychologicznym.

Czy przeszczep mózgu byłby przeszczepem osobowości?

Teoretycznie – tak.
W praktyce – nie jest i nie będzie możliwy.

Najważniejsze przeszkody:

* nieodwracalne uszkodzenia nerwów podczas odcinania mózgu,
* brak możliwości ponownego połączenia miliardów włókien nerwowych z rdzeniem kręgowym,
* problemy z ukrwieniem,
* gigantyczne ryzyko odrzutu,
* ogromne komplikacje etyczne (kto byłby „osobą” po zabiegu?).

Medycyna jednoznacznie wskazuje:
*mózg nie jest narządem, który można przeszczepić, a zatem „przeszczep osobowości” nie istnieje.

Skąd bierze się mit o „przeszczepie osobowości”?

a) Narracje medialne

Sensacyjne reportaże lub filmy dramatyzują pojedyncze przypadki.

b) Zmiany psychiczne po transplantacji

Już opisane wyżej: wynik leczenia, stresu, zmian hormonalnych.

c) Chęć nadania sensu traumatycznym wydarzeniom

Pacjenci często budują symboliczną więź z dawcą.

d) Nieznajomość neurobiologii

Przekonanie, że serce jest „centrum duszy”, funkcjonuje od starożytności do dziś.

Przeszczep osobowości nie jest fizjologicznie, neurologicznie ani medycznie możliwy.

Osobowość jest funkcją aktywności neuronalnej mózgu — sieci złożonych, dynamicznych połączeń synaptycznych, które nie mogą istnieć poza ośrodkowym układem nerwowym.

Zmiany zachowania po przeszczepach nie są dowodem na przeniesienie cech dawcy, lecz:

* działaniem leków,
* reakcją psychiczną na traumę,
* procesem adaptacji,
* konsekwencją stresu fizjologicznego.

Ludzka tożsamość pozostaje w obrębie mózgu – jedynego narządu, którego współczesna medycyna nie potrafi ani przeszczepić, ani sklonować w pełni funkcjonalnej formie.